Osteoporoza Flashcards
Co to ?
układowa choroba szkieletu, charakteryzująca się zwiększonym ryzykiem złamań kości w następstwie zmniejszenia ich odporności mechanicznej
Złamanie niskoenergetyczne
definiuje się jako złamanie pod wpływem siły, która nie łamie zdrowej kości (upadek z wysokości własnego ciała lub wystąpienie złamania samoistnego)
Rodzaje osteoporozy
Pierwotna
*rozwija się u kobiet po menopauzie
*rzadziej u mężczyzn w podeszłym wieku
Wtórna
*następstwo różnych stanów patologicznych
*wynikiem działania niektórych leków (najczęściej GKS)
Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy - genetyczne i demograficzne
*predyspozycja rodzinna
(zwłaszcza złamania bliższego końca kości udowej u rodziców),
*zaawansowany wiek
*płeć żeńska,
*rasa biała i żółta,
*BMI <18 kg/m2
Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy - stan prokreacyjny
*niedobór hormonów płciowych
(u kobiet i mężczyzn)
*przedłużony brak miesiączki ^późne pokwitanie
*okresy niedoboru estrogenów,
*nierodzenie,
*stan pomenopauzalny
(zwłaszcza przedwczesny, w tym po usunięciu jajników)
Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy - czynniki związane z odżywianiem i stylem życia
*mała podaż wapnia
*niedobór wit. D,
*mała lub nadmierna podaż fosforu,
*niedożywienie
*niedobory białkowe,
*palenie tytoniu,
*nadużywanie alkoholu,
*nadmierne spożywanie kawy,
*siedzący tryb życia
Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy - choroby
*przebyte złamanie niskoenergetyczne,
*unieruchomienie,
*sarkopenia
*choroby neurologiczne,
*nadczynność przytarczyc,
*nadczynność tarczycy,
*nadczynność kory nadnerczy,
*choroba Addisona,
*akromegalia,
*cukrzyca typu 1
(ryzyko złamań zwiększa również cukrzyca typu 2),
*endometrioza,
*hiperprolaktynemia, *hipogonadyzm (pierwotny i wtórny),
*wydzielanie PTHrP przez nowotwór,
*hipofosfatazja,
*porfiria,
*zaburzenia trawienia lub wchłaniania (głównie celiakia),
*stan po resekcji żołądka lub jelit,
*stan po operacjach bariatrycznych,
*nieswoiste choroby zapalne jelit,
*przewlekłe choroby wątroby z cholestazą
(zwłaszcza pierwotne zapalenie dróg żółciowych) lub bez,
*żywienie pozajelitowe,
*nieprawidłowa flora bakteryjna jelit,
*nefropatie z ucieczką wapnia i fosforu,
*zespół nerczycowy,
*PChN
(zwłaszcza w okresie leczenia nerkozastępczego),
*RZS
*ZSSK
*łuszczycowe zapalenie stawów,
*SLE
*POChP
*mukowiscydoza,
*szpiczak plazmocytowy,
*białaczka szpikowa,
*chłoniaki,
*hemofilia,
*mastocytoza układowa,
*niedokrwistość sierpowatokrwinkowa,
*talasemie,
*sarkoidoza,
*amyloidoza,
*zespół Ehlersa i Danlosa,
*homocystynuria,
*zespół Marfana,
*osteogenesis imperfecta,
*hiperwitaminoza A
Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy - leki
*GKS,
*hormony tarczycy w dużych dawkach,
*leki przeciwpadaczkowe
(fenobarbital, fenytoina, karbamazepina),
*heparyna (zwłaszcza niefrakcjonowana),
*antagoniści wit. K,
* cyklosporyna,
*leki immunosupresyjne w dużych dawkach i inne antymetabolity,
*żywice wiążące kwasy żółciowe (np. cholestyramina),
*sole aluminium,
*analogi GnRH,
*Pioglitazon
*Inh SGLT2
*tamoksyfen (u kobiet przed menopauzą),
*inhibitory aromatazy,
*sole litu,
*IPP
*leki przeciwretrowirusowe.
Rozpoznanie - Badanie densytometryczna
*ocena gęstości mineralnej kości (BMD),
Wskazania:
^głównie u osób o zwiększonym ryzyku złamań
^w celu monitorowania przebiegu i oceny skuteczności leczenia osteoporozy.
Podstawową i zalecaną metodą do rozpoznawania osteoporozy jest
*dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska (DXA)
1) bliższego końca kości udowej
(szyjki kości udowej, trójkąta Warda i krętarza większego; wyniki dla każdego z tych miejsc z osobna lub dla całego bliższego końca kości udowej [tzw. total hip])
––> szyjka kości udowej i total hip to miejsca zalecane do rozpoznawania osteoporozy
2) lędźwiowego odcinka kręgosłupa (L1–L4 w projekcji PA)
3) kości przedramienia – zalecane, gdy
^nie można wykonać pomiaru w bliższym odcinku kości udowej lub w kręgosłupie bądź zinterpretować wyników tych pomiarów
^u pacjentów z nadczynnością przytarczyc
4) całego kośćca
^wykonywane najczęściej u dzieci
^rzadko u dorosłych z nadczynnością przytarczyc.
T-score;
^odchylenie od szczytowej masy kostnej u zdrowych osób osiąganej w wieku 20–29 lat;
^prawidłowo od +1,0 do –1,0)
Z-score;
^odchylenie od normy dla danego wieku i płci
^prawidłowo >–2
Kryteria rozpoznania
1) wskaźnik T ≤–2,5
(wg WHO i IOF) u kobiet po menopauzie oraz mężczyzn w wieku ≥50 lat (u młodszych [<40 lat] wskaźnik Z <–2,0 i współistnienie dodatkowych czynników ryzyka – zwykle jest to osteoporoza wtórna)
2) przebyte złamanie niskoenergetyczne w lokalizacji głównej
^bliższego końca kości ramiennej,
^dalszego końca kości promieniowej
^kręgu,
^miednicy,
^bliższego końca kości udowej,
3) duże ryzyko złamania w ciągu 10 lat wg kalkulatora FRAX™ (Fracture Risk Assessment Tool) –
^ ≥10% dla złamania głównego
(próg przyjęty w Polsce)
^ ≥3% dla bliższego końca kości udowej.
Leczenie niefarmakologiczne
- Eliminacja czynników ryzyka osteoporozy.
- Wit. D
800-2000 IU - Odpowiednie odżywianie: ^Ca2+ >=1,2g
^białko
^K+
^Mg2+ - Zapobieganie upadkom
- Rehabilitacja po złamaniach, zaopatrzenie ortopedyczne, walka z bólem.
Leczenie farmakologiczne - wskazania
1) u kobiet po menopauzie i u mężczyzn >50. rż.
^ przebyte złamanie niskoenergetyczne w lokalizacji głównej
^bezwzględne ryzyko złamania w ciągu kolejnych 10 lat w Polsce ≥10%
^T-score - bliższego końca kości udowej, szyjki kości udowej lub lędźwiowego odcinka kręgosłupa ≤–2,5
(<–1,5 u leczonych przewlekle GKS podawanymi ogólnoustrojowo)
2) u dzieci, młodzieży, kobiet przed menopauzą i mężczyzn w wieku ≤50 lat
^przebyte złamanie niskoenergetyczne
^wskaźnik Z ≤–2,0
(w wieku 40–50 lat można też przyjąć wskaźnik T ≤–2,5 SD).
Osteopenia
U kobiet po menopauzie i u mężczyzn >50. rż.
* -1 do -2,5 SD
[inne nazwy - niska masa kostna / niska gęstość kości]
Leki z wyboru
Bifosfoniany
*alendronian
*ryzedronian
*kwas zoledronowy
*kwas ibandronowy
*łączą się z hydroksyapatytami kości, tworząc wiązania oporne na hydrolizę enzymatyczną, dzięki czemu ulega zahamowaniu resorpcja tkanki kostnej przez osteoklasty
*bisfosfoniany podawane p.o. są lekami z wyboru w osteoporozie
^pierwotnej u kobiet po menopauzie, u mężczyzn
^w osteoporozie związanej ze stosowaniem GKS.
[Nie ustalono dotychczas optymalnego czasu stosowania - proponowane 3 lata i.v. / 5 lat p.o. potem kontrola po 1 roku]
Główne objawy niepożądane *dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (m.in. podrażnienie i owrzodzenia przełyku)
^należy przyjmować na czczo, popijać przegotowaną wodą i nie kłaść się przez 30 min po połknięciu.
Skuteczne są jedynie u chorych ze zmniejszoną masą kostną (wskaźnik T <–2,0)
Inne leki
Denosumab
^można przy NN
^Ig przeciw RANKL –> (-) osteoklastów
Teryparatyd
*rekombinowany fragm ludzkiego PTH
*(+) osteoblasty
*↑ wchłaniania Ca2+ i wydalania PO4 3-
Romosozumab
*Ig blokujący inh osteoblastów
