12.4 Puberteit

Question 1

Wanneer is de puberteit bij jongens gestart?

Answer 1

Bij een testikelvolume van >4 ml

Question 2

Wat zijn de kenmerken van centrale puberteit?

Answer 2

• Puberteit start in de hersenen
• Tijdstip van start is familiair
• Vele genen spelen een rol in de start
• Het is nog niet bekend hoe het exact werkt
• Leidt uiteindelijk tot pulsatie afgifte van GnRH
• Leidt tot groei van testes en afgifte van testosteron

Question 3

Wat is de tanner stadia bij jongens?

Answer 3

Tanner stadia loopt van 1 (Prepubertair) tot 5 (Volwassen) en heeft verschillende onderdelen:
- Genitaal (G)
- Puberbeharing (P)
- Okselbeharing (A)
A loopt van 1-3

Question 4

Wat is de gemiddelde leeftijd dat puberteit start bij jongens en wanneer is het te vroeg en wanneer is het te laat?

Answer 4

Gemiddeld 11.5 jaar
- 9 jaar is te vroeg: Pubertas precox, testesvolume >4
- 14 jaar is te laat: Pubertas tarda, testesvolume <4

Question 5

Is er centrale puberteit als er geen testesgroei is, maar wel beharing?

Answer 5

Nee
Grootte van testes komt in begin puberteit niet altijd overeen met de mate van de beharing
Als er wel beharing is, maar geen of nauwelijks testesgroei is er geen centrale puberteit

Question 6

Wat zijn de psychologische aspecten van de puberteit?

Answer 6

Neurologische ontwikkeling: Ontwikkeling frontale hersenschors
- Rijping hogere cognitieve functies (Focussen, plannen, organiseren, overzicht, consequenties, (ir)relevant, reguleren gedrag en emoties
- Evalueren eigen gedrag en emoties
- Bewust worden van zichzelf en eigen persoonlijkheid
- Peergroep is belangrijker -> Losmaken van de ouders

Maatschappij stelt andere eisen en verwachtingen aan jongeren:
- Zelfstandiger, verantwoordelijkheden krijgen en nemen

Lichamelijke veranderingen - Psychoseksuele veranderingen:
- Seksuele arousal, erotiek, exploreren eigen seksualiteit
- Romantische relaties aangaan
- Sekse/gender krijgt andere betekenis

Question 7

Wat betekent late puberteit voor een jongere?

Answer 7

Late puberteit valt op:
- Uitzonderingspositie - Kwetsbaarder
- Er anders uitzien: Kleiner, kinderlijker
- Jongeren die kleiner zijn of er kinderlijker uitzien worden voor jonger ingeschat dan dat zij zijn (Ouders, vreemden) -> Eisen verwachtingen
- Niet voor ‘vol’ worden aangezien -> Buitengesloten worden
- Minder goed me kunnen met sport
- Eigen psychoseksuele en sociaal emotionele ontwikkeling sluit niet goed aan bij leeftijdsgenoten
- In gezien lastig als jongere broertje of zusje opeens verder is in lichamelijke ontwikkeling -> Verhoudingen veranderingen

Question 8

Wanneer start de puberteit bij een meisje?

Answer 8

Tannerstadium M2 (Borstontwikkeling). Dus gaat niet om de ovariumgrootte

Question 9

Wat is Tannerstadia bij vrouwen?

Answer 9

M: Mammae ontwikkeling van 1 (Prepubertal) tot 5 (Volwassen)
- Oestradiol uit ovarium
P: Puberbeharing van 1-5
- Androgenen uit ovarium en bijnier
A: Okselbeharing 1-3

Question 10

Wat is de gemiddelde leeftijd dat puberteit start bij meisjes en wanneer is het te vroeg en wanneer is het te laat?

Answer 10

Gemiddeld 10.5 jaar
- Te vroeg is 8
- Te laat is 13

Question 11

Wat zijn de oorzaken van centrale pubertas praecox?

Answer 11

Pathologie in cerebro:
- Congenitaal: Hydrocephalus, arachnoidale cyste
- Verworven: Tumoren, hydrocephalus, infectie, abces, meningitis, trauma, radiotherapie
- Syndromen: Neurofibromatose

Secundair aan blootstelling geslachtshormonen
-Idiopathisch (Familiair, sporadisch)

Question 12

Wat is de behandeling van centrale pubertas praecox en waarom zou het worden behandeld?

Answer 12

Redenen:
- Eindlengte preservatie (Met name bij start <6 jaar)
- Emotioneel-sociaal

Praktisch: IM/sc-injecties elke 4-12 weken
- Decapaptyl, Lucrin, Pamoreline

Question 13

Wat betekent vroege puberteit voor een kind?

Answer 13

Puberteit valt op:
- Uitzonderingspositie, kwetsbaarder
- Er anders uitzien -> Langer, groter, borstontwikkeling/lage stem
- Grotere kans om gepest te worden
- Groter dan leeftijdsgenoten, ouder worden ingeschat, eisen en verwachtingen (Ouders, vreemden)
- Psychoseksuele ontwikkeling niet passend bij leeftijd
- Meisjes: Kwetsbaar om seksuele ervaringen op te doen niet passend bij psychologische ontwikkeling (Seksueel misbruik)
- In gezien lastig als jongere broertje of zusje opeens verder in de lichamelijke ontwikkeling -> Verhouding veranderen
- Eetstoorissen

Question 14

Wat is de gemiddelde leeftijd van menarche?

Answer 14

13 jaar en 1 maand

Question 15

Hoe wordt de puberteit anamnese bij vrouwen gedaan?

Answer 15

• Puberteit ouders
• Gedragsproblemen, psychosociaal functioneren (Klinefelter syndroom -> 47XXY)
• Bestraling of chemotherapie in de voorgeschiedenis?
• Orchidoprexie

Question 16

Wat zijn de redenen waarom de hypofyse uitvalt?

Answer 16

• Voedingspatroon/afvallen
• Overmatig sporten
• Symptomen van chronische ziekte, onder andere coeliakie, schildklierlijden
• Medicatiegebruik (Ritalin?)
• Uitval hypofyse/hypothalamus (Ruiken -> Congenitaal Kallman syndroom) (
• Visus, hoofdpijn -> Verworven tumor

Question 17

Wat is de definitie van een pubertas praecox?

Answer 17

(Centrale) pubertas praecox:
- M2 stadium voor de leeftijd van 8 jaar bij meisjes
- Testis >4 ml voor de leeftijd van 9 jaar bij jongens

Bij een centrale pubertas precox -> LH en FSH verhoogd voor de leeftijd

Question 18

Wat is premature pubarche?

Answer 18

Pubes beharing, te vroeg -> Premature pubarche;
- P2 stadium voor de leeftijd van 8 jaar bij meisjes
- P2 stadium voor de leeftijd van 9 jaar bij jongens

Question 19

Wat zijn de oorzaken van premature pubarche?

Answer 19

Laag FSH en LH:
- Premature adrenarche
- Verhoogde androgeenproductie bij jongens uit bijnier (Late onset androgenitaal syndroom of tumor) of testis (Tumor of andere vorm autonome productie)
- Verhoogde androgeenproductie bij meisjes uit: Bijnier (Late onset androgenitaal syndroom of tumor) of ovarium (Tumor)
- Testosterongen van familielid

Question 20

Wat zijn de kenmerken van premature adrenarche?

Answer 20

Pubarche: Pubis/okselbeharing, volwassen transpiratiegeur, soms acne
- Vroegtijdige ‘Puberteit van de bijnieren’: Androgeenproductie in zona reticularis
- Voor 8e jaar bij meisjes, voor 9e jaar bij jongens 10:1

Maar:
- Geen groeiversnelling
- Geen significant voorlopende botleeftijd

Question 21

Wat zijn de oorzaken van te vroege borstontwikkeling?

Answer 21

Centrale pubertas precox:
- LH en FSH verhoogd voor leeftijd- puberteit

Verhoogde oestrogeen productie bij meisjes:
- Persisterende follikel ovarium
- Tumor ovarium
- Autonome productie bij bijvoorbeeld McCune Albright Syndrom

Orale anticonceptie van familielid
Premature thelarche

Question 22

Wat zijn de kenmerken van premature thelarche?

Answer 22

• Geïsoleerde borstontwikkeling
• Normale groei
• Normale botrijping
• Normale eindlengte
• Geen beharing

Bij zuigeling/peuter/kleuter: Nog aanwezige FSH activiteit. GnRH systeem nog niet volledig in rust. Stimulatie van een ovariumfollikel, meestal voorbijgaand

Bij leeftijd 5-8 jaar: Vroege activatie gonadale as, zeer langzame progressie borstontwikkeling

Question 23

Wat is pubertas tarda?

Answer 23

Jongens: Testes <4 ml bij leeftijd 14 jaar of ouder
Meisjes: M1 bij leeftijd 13 en ouder

Laag LH en FSH:
- Familiair laat
- Centrale uitval: Congenitaal/verworven

Veel te hoog LH en met name FSH:
- Gonadale insufficiëntie

Question 24

Welke diagnostiek kan gedaan worden bij een pubertas tarda?

Answer 24

1) Handfoto (Skeletleeftijd ligt achter bij late rijping, ligt voor bij te vroege puberteit)
2) Basaal/random LH, FSH met name als het verhoogd is
3) Oestradiol/testosteron (Is ook aan de buitenkant te zien)
4) LHRH (GnRH) test om te zien of LH en FSH al centraal geactiveerd is (Alleen zinvol bij vroege puberteit)

Question 25

Wat is de behandeling van pubertas tarda of preacox?

Answer 25

1) Remmen van puberteit bij jongens en meisjes met GnRH agonist of antagonist tot gemiddeld pubertaire leeftijd
2) Puberteit induceren met oestradiol bij meisjes en testosteron bij jongens (Bouw dosis op in 3 jaar
3) Bij GnRH deficiëntie is het mogelijk om GnRH, LH en/of FSH te geven, maar is een complexe behandeling dan oestradiol en testosteron
4) Bij GnRH deficiëntie of gonadaal falen moet er volwassen dosis worden voorgezet (Niet stoppen na inductie van puberteit)