11.4 Mentale retardatie Flashcards
Wat is de definitie van een verstandelijke beperking?
- Beperkte ontwikkeling
- Blijvende achterstand -> Cognitieve functies, adaptieve functies (Sociaal aanpassingsvermogen)
- Ontstaan voor het 18e jaar
- Onder de 2.5 jaar kan de diagnose verstandelijke beperking niet worden gesteld en wordt er ‘ontwikkelingsachterstand’ gezegd. Dit gaat erna vaak over naar een ‘psychomotore achterstand’ (Cognitief en motorisch)
- Na 2.5 jaar wordt het een mentale retardatie/verstandelijke handicap/verstandelijke beperking genoemd
Wat zijn de verschillende IQ’s en volgens welke leeftijd wordt er dan gefunctioneerd?
- Normaal: 100 +/- 115
- Zwakbegaafd: 70-85
- Milde verstandelijke beperking: 50-70 (7-12 jaar)
- Matige ernstig verstandelijke beperking: 35-50 (4-7 jaar)
- Ernstige verstandelijke beperking: 20-35 (2-4 jaar)
- Zeer ernstige verstandelijke beperking: <20 (<2 jaar)
Wordt niet alleen op basis van IQ opgesteld, maar ook het adaptief functioneren zoals conceptuele domein, sociale domein en praktische domein
Wat is de prevalentie van een verstandelijke beperking?
- 1-2%
- In NL: 444.000 mensen maken gebruik van gehandicapten zorg
- 2.3 miljoen zwakbegaafd (IQ 70-85)
Kosten in NL zijn ongeveer 9.6 miljard euro (10% totaal zorgkosten). Lifetime kosten van een patiënt is 1-2 miljoen dollar in Europa en VS.
Wat zijn alarmsymptomen voor een verstandelijke beperking bij jonge kinderen?
- Niet halen (Motorische) mijlpalen, stilstand of regressie ten opzichte van bereikte mijlpalen (Van Wiegenschema)
- Niet reageren op geluid/aanspreken (Gehoor?)
- Geen oogcontact na 6e week (Visus?)
- Onvoldoende interesse voor de omgeving
- Neurologische (Focale) verschijnselen: Spierzwakte, tonusafwijking, epilepsie
Wat zijn de oorzaken van een verstandelijke beperking?
- Genetisch (Epigenetisch): >50%
- Omgeving/Teratogeen: 5-13%
- Metabool/endocrien: 1-5%
- Onbekend/multifactorieel: 30%
Wat zijn niet-genetische/verworven oorzaken van een verstandelijke beperking?
Teratogeen:
- Intoxicaties -> Foetaal Alcohol Syndroom (FAS), drugs
- Maternale metabole ziekte (Hyperfenylalaninemie)
- Maternale medicatie (Vitamine A suppletie, anti-epileptica)
- Infecties (Rubella, CMV, Toxoplasma, Zika)
Perinataal:
- Asfyxie (O2-gebrek rondom de geboorte)
- Hypoglycemie
Infecties -> Streptococcus, Listeria, Meningococcen, Pneumococcen
Niet aangeboren hersenletsels
Deprivatie (!) -> Bijvoorbeeld kindermishandeling en daardoor hersenschade
Wat is perinatale asfyxie?
- Belangrijke oorzaak voor neonataal overlijden
- Zuurstofdeprivatie hersenen
- WHO: A failure to initiate and sustain breahting at birth
- Verlengde metabole of gemengd acidemie (pH <7.0): Navelstrengbloed
- Langdurig verlaagd AS: <3 voor >5 minuten
- Neurologische manifestaties
Wat zijn omgevingsfactoren die in de zwangerschap kunnen zorgen voor een permanente verstandelijke beperking?
- Alcohol
- CMV
- Drugs
- Medicatie (Vitamine A)
Wat zijn de kenmerken van Foetaal Alcohol Syndroom (FAS)?
- Dysmorfien (Minder op volwassen leeftijd)
- Lange philtrum
- Diagnose met anamnese (Ook te zien op een MRI)
- Prevalentie 1:1330 levendgeborenen
- 35% van de zwangere drinkt bij gelegenheid
- 10% >6 glazen
Wat zijn de genetische oorzaken van een verstandelijke beperking?
Chromosoomafwijkingen:
- Numerieke defecten (Trisomie 21, 18, 13 ook mosaicisme)
Structurele defecten van chromosomen:
- Microscopische deleties/duplicaties (4p-, 5p-)
- Submicroscopische microdeleties/duplicaties (Microarray CNVs)
- Translocaties (Zeldzaam, maar hoog herhalingsrisico)
Gen defecten:
- Ontwikkelingsgenen
- Genen betrokken bij chromatine structuur, genexpressie, transcriptie, translatie
- Metabole aandoeningen
- Multifactoriële en polygenetische afwijkingen
Imprintingsstoornissen
Wat zijn de hoofdkenmerken van Fragiele-X syndroom (FXS) (Lichamelijk en gedrag) en hoe ontstaat het?
Lichamelijk:
- Lang gelaat
- Grote oren
- Grote hoofdomtrek
- Grote testikels (Na puberteit)
- Kippenborst
- Scoliose
- Hyperlaxe gewrichten
Gedrag:
- Vriendelijk, fladderig, gespannen
- Vermijden van oogcontact
- Hyperactiviteit
X-gebonden (Vaker bij jongens dan meisjes), verstandelijke beperking en autisme. >200 CGG-repeat expansie in 5’UTR van FMR1 gen
Wat is het doel van etiologie onderzoek?
- Aanpassen behandeling en follow-up
- Kennis over beloop/toekomst
- Advies bij kinderwens ouders en zusjes/broertjes
- Advies aan overige familie
- Verwerking van angst en schuldgevoelens van ouders, acceptatie
Circa 50% blijft zonder bekende oorzaak
Wanneer en bij wie wordt er diagnostisch onderzoek gedaan naar de verstandelijke beperking?
1) Ontwikkelingsachterstand <2.5 jaar
2) Verstandelijke beperking >2.5 jaar na psychodiagnostisch (IQ) onderzoek
3) Zwakbegaafdheid (IQ 70 tot 85), indien speciaal onderwijs nodig of discrepante IQ profiel (VIQ anders PIQ)
4) Autisme spectrum stoornis met verstandelijke beperking
5) Uitgesproken taal-spraak achterstand die niet anders verklaard kan worden (Gehoor, neurologisch)
Wat zijn de kenmerken van Dystophia Myotonica Type I (Ziekte van Steinert)?
- Skeletspier: Myotonie, zwakte
- Oog: Cataract
- Hart: Aritmieën
- Endocrien: Infertiliteit, testis atrofie, Diabetes Mellitus, hypothyroïdie
- CZS: Verstandelijke beperking
- Zwangerschap obstetrische risico’s (!)
- Autosomaal dominante aandoening met anticipatie
- Oorzaak: CTG trinucleotide repeat expansie in het DMPK gen
Wanneer wordt er gedacht aan het syndroom van Sotos en wat is het?
Sotos syndroom is genetisch bepaalde overgroei en ontwikkeling stoornis. Oorzaak is NSD1 gendefect
- Macrocefalie, macrosomie (Te hoog geboortgewicht)
- Hypertelorisme, prominente orbitarand, downslant (Ogen naar beneden gericht)
- Kleine neus, puntige kin
- Grote handen en voeten
- Vooruitlopende skeletleeftijd
Wanneer worden neurologische functionele onderzoeken zoals EEG, EMG, MRI neuroimaging gedaan?
- EEG: Epilepsie
- EMG: Spierzwakte en lage peesreflexen
- Neuro-imaging MRI: Microcephalie, macrocephalie, ABN schedel, epilepsie, spasticiteit, dystonie, ataxie
Wat is genomische microarray analyse?
Detecteert Copy Number Variations (CNV):
- Test voor numerieke, structurele en submicroscopische chromosoomafwijkingen
Wat detecteert genomische microarray analyse?
- Numerieke variaties
- (Micro)deleties
- (Micro)duplicaties, triplicaties
- Mozaïeken (Soms)
- Uniparentele disomie (Op basis van SNP, indien isodisomie)
- Regio’s van homozygositeit (ROH, hulp bij AR loci)
Wat mist de genomische microarray analyse?
- Translocaties (Genomische microarrays vervangen niet helemaal de ‘oude’ karyotypering)
- Copy number variants <10 kB
- Uniparentale dismoie (Bij heterodisomie)
Welke onderzoeken vallen onder Next Generation Sequencing?
- Gehele genoom (WGS: 3Gb)
- Exoom (WES 1%, eiwit-coderende exonen, 25.000 genen)
- Transcriptoom (RNASeq)
Wat zijn de beperkingen van WES?
- Onvoldoende dekking (Capturing en amplificatie)
- Niet geschikt voor repeat-rijke gebieden (Fragiele X)
- Beperkte Copy Number Varient (CNV) detectie
- Toevalsbevindingen
- Alleen coderende exonen gesequenced
- Methylering/imprinting
Welke onderzoeken worden gedaan bij een verstandelijke beperking?
- Uitvoerige voorgeschiedenis, obstetrische anamnese en familie
- Lichamelijk onderzoek, inclusief neurologisch onderzoek
- Bij twijfel laagdrempelig zintuiglijke functies -> Audiologisch onderzoek, oogheelkundig onderzoek
- Genetische en stofwisselingsonderzoek
Wat wordt er allemaal in de anamnese/voorgeschiedenis gevraagd?
- Zwangerschap en geboorte
- Overige gezondheid, aangeboren afwijkingen
- Niveau van ontwikkeling
- Autisme of andere afwijkende gedrag
- Epileptische aanvallen, neurologie
- Familieanamnese
Wat wordt er allemaal in het lichamelijk onderzoek, inclusief neurologisch onderzoek gedaan?
Hoofd:
- Normaal, smal, groot, verandering
Ogen:
- Abnormale bewegingen
- Fundus (Optisch atrofie, retinaal afwijkingen)
Gelaat:
- Dysmorfieen, spierzwakte, mondholte
Haar:
- Kleur en textuur
Huid:
- Hypopigmentatie of hypopigmentatie, textuur
- Gegeneraliseerd of lokaal
Ledematen:
- Hypotonie, hypertonie, dystonie
- Ataxie
- Gewrichten
Naar wat wordt er gekeken als metabole ziekten de oorzaak van de verstandelijke beperking kan zijn?
Screening in urine en plasma:
- Aminozuren
- Organische zuren
- Complexe oligosacchariden
- Mucopolysacchariden
- Siaalzuur
- Creatine
- Acylcarnitine
- Melkzuur
Op indicatie (Bijvoorbeeld neurologisch uitval) liquor onderzoek:
- Glucose
- Melkzuur
- Aminozuren
