Zaburzenia osobowości Flashcards
Osobowość
W miarę stały zespół cech, dyspozycji, właściwości charakterystycznych dla danej osoby.
Warunkują wzorce zachowań i nadają spójność zachowaniu.
Na obraz osobowościowy wpływ mają: temperament, inteligencja, umiejętności adaptacyjne, mechanizmy psychologiczne
Zaburzenia osobowości
Prezentowanie stale zachowań ocenianych jako patologiczne - zab. funkcjonowania, utrudniony kontakt społęczny, nieakceptowane zachowania przez otoczenie.
Nieprawidłowości w 4 aspektach:
- Poznawcze
- Afektywne
- Interpersonalne
- Kontrola impulsów
Epidemiologia zaburzeń zachowania
10-13% populacji
Najczęstsze → anankastyczna (o-k), zależna, dyssocjalna, histrioniczna
Najrzadsze → narcystyczne
♂ - paranoiczna, schizoidalna, dyssocjalna, narcystyczna
♀ - histrioniczna, borderline?, anankastyczna, unikająca (lękliwa)
♂=♀ - schizotypowa, chwiejna borderline
Teorie przyczyn zaburzeń osobowości
- Konstytucjonalne → specyficzny typ układu nerwowego / budowa ciała
- Psychoanalityczne → doświadczenia z wczesnego okresu rozwojowego i konflikty na linii id-ego-supeego
- Systemowe - nieprawidłowe relacje w systemie rodzinnym
najistotniejsze czynniki to geny + środowisko
Rozwój osobowości
kształtuje się już w 6mcu życia płodowego
najsilniej 2-16rż, po tym czasie zmiany są kosmetyczne
Czynniki ryzyka zab. osobowości typu DYSSOCJALNEGO
- patologicznie funkcjonująca rodzina
- patologiczni rówieśnicy
- ubóstwo
- przeludnienie
- ↑alko i innych substancji
- organiczne zab. OUN np. uraz
- zab. zachowania w dzieciństwie, dojrzewaniu
- ojciec z cechami dyssocjalnymi
Czynnik ryzyka zab. osobowości typu HISTRONICZNEGO
- uwodzicielska, histrioniczna matka
* chłodny, niepotrafiący okazywać uczucia ojciec
Wiązka A zaburzeń osobowości
= grupa dziwaczna/ekscentryczna
→ obraz jak schizofrenia
- paranoiczne
- schizoidalne
- schizotypowe
Wiązka B zaburzeń osobowości
= grupa dramatyczna
→ jak zab. afektywne, gł. ChAD
- antyspołeczne
- borderline
- histrioniczne
- narcystyczne
Wiązka C zaburzeń osobowości
= grupa lękowa/bojaźliwa
→ jak zab. lękowe
- unikowe
- obsesyjno-kompulsyjne
- zależne
Osobowość PARANOICZNA - objawy
" Nie ufaj nikomu " • nieufność w relacjach • podejrzliwość • długie żywienie urazy • przecenianie własnej roli - ksobna postawa (wszystko dotyczy mnie) • przekonanie o niewierności partnera • ↑wrażliwość na niepowodzenia • ciągły lęk
Osobowość PARANOICZNA - różnicowanie
- uporczywe zab. urojeniowe
- schizofrenia
- ↑używanie środków psychoaktywnych
- osobowość schizoidalna, borderline, dyssocjalna
Osobowość PARANOICZNA - rokowanie
↑ z wiekiem
może → uporczywe zab. urojeniowe w 5-6.dekadzie
bardzo rzadko → zab. schizofreniczne
Osobowość SCHIZOIDALNA - objawy
” Możesz pukać, ale nikogo i tak nie zastaniesz”
- brak potrzeby nawiązywania i utrzymywania relacji międzyludzkich (wewnętrzna sfera pacjenta jedyna bezpieczna”
- samotniczy tryb życia
- izolowanie się
- wycofanie emocjonalne
- zdystansowanie
- zamknięcie w swoim wewnętrznym świecie
- brak dążenia do przyjemności
- anhedonia
- niezainteresowanie sexem
- obojętność na pochwały i na krytykę
- chłód emocjonalny
- obojętność wobec norm społecznych
Osobowość SCHIZOIDALNA - różnicowanie
- zsp. Aspergera
- uporczywe zab. urojeniowe
- zab. schizoidalne w dzieciństwie
- schizofrenia
- zab. schizotypowe
- osobowość paranoiczna i lękliwa
Osobowość SCHIZOIDALNA - rokowanie
możliwe ↓nasilenia z wiekiem
Osobowość SCHIZOTYPOWA - objawy
“Jestem dziwaczny, inny, obcy”
- dyskomfort w bliskich relacjach
- trudne nawiązanie relacji
- lęk społeczny
- dziwaczne zachowania i wypowiedzi
- nietypowy wygląd zewnętrzny
- myśli odnoszące (ksobne) - brak urojeń!
- myślenie magiczne
- złudzenia somatyczne
- paranoiczne nastawienie
Osobowość SCHIZOTYPOWA - różnicowanie
- osobowość paranoiczna
- schizofrenia - nieco późniejszy wiek 1szych objawów i stopniowe pogarszanie stanu w schizofrenii
Objawy psychotyczne czasem częściej w osobowości schizotypowej niż schizofrenii
Osobowość SCHIZOTYPOWA - rokowanie
możliwe ↓ nasilenia z wiekiem
↑ryzyko → psychoza i zachowań samobójczych
częste reakcje dysocjacyjne (amnezja, fuga, znieczulenie dysocjacyje, utrata czucia zmysłowego, opętanie, trans)
Osobowość DYSSOCJACYJNA - objawy
” Zrobię co zechcę, kiedy zechcę”
- nierespektowanie prawa i odgórnie ustalonych zasad
- bezwzględność
- trudne utrzymanie trwałych relacji międzyludzkich (brak problemu z nawiązywaniem)
- niezdolność do odczuwania poczucia winy
- chłód emocjonalny
- drażliwość i impulsywność
- manipulowanie otoczeniem celem uzyskania osobistej korzyści
Osobowość DYSSOCJACYJNA - różnicowanie
- zaburzenia zachowania
- osobowość chwiejna emocjonalnie
- upośledzenie umysłowe
- psychozy
- zaburzenia osobowości na podłożu organicznym lub spowodowanymi zażywaniem substancji
- ADHD
Osobowość DYSSOCJACYJNA - rokowanie
• możliwe ↓ nasilenia z wiekiem
- ↑ryzyko uzależniania od alko/innych, przestępstw, czynów niemoralnych
- ↑ryzyko samobójstwa
Osobowość HISTRIONICZNA - objawy
” skup na mnie całą uwagę”
- teatralność, prezentowanie zachowań skupiających uwagę
- silna potrzeba akceptacji, doceniania, bycia w centrum zainteresowania
- labilność emocjonalna
- powierzchowność uczuciowa
- zachowania kokieteryjne i uwodzicielskie
- nadmierne skupienie na wyglądzie zewnętrznym
- łatwe uleganie wpływom otoczenia
Osobowość HISTRIONICZNA - różnicowanie
- psychozy
- zachowania somatyzacyjne i konwersyjne
- osobowość chwiejna emocjonalnie i zależna
Osobowość HISTRIONICZNA - rokowanie
możliwe ↓ nasilenia z wiekiem
↑ryzyko pojawienia zab. dysocjacyjnych, konwersyjnych (problem psychiczny → somatyczny), symulowanych, pozorowanych
Osobowość chwiejna emocjonalnie typu BORDERLINE - objawy
” Będe bardzo zła, jeśli spróbujesz mnie opuścić”
- labilność emocjonalna
- obawa przed opuszczeniem i samotnością wynikająca z uczucia wewnętrznej pustki
- zachowania autoagresywne
- wchodzenie w burzliwe związki
- brak poczucia własnej wartości
- lęk
- paranoiczne myśli i zachowania dysocjacyjne (w sytuacjach stresowych)
- u niektórych epizody objawów psychotycznych
Osobowość BORDERLINE - różnicowanie
- osobowość schizoidalna i histrioniczna
- osbowość dysocjacyjna - częściej autodestrukcja w borderline, agresja w dysocjacyjnych. manipulowanie w dysocjacyjnych daje korzyści, a w borderline jest ze strachu przed opuszczeniem
- psychozy
- zab. afektywne - zwł. cyklotymia (ta ma ↓impulsywność, jeśli jest w ogóle)
Osobowość BORDERLINE - rokowanie
- ↓ nasilenia zaburzenia wraz z wiekiem
- często inne zab. psychiczne
- ↑ryzyko samobójstwa (10%)
Osobowość NARCYSTYCZNA - objawy
” Mój rozkaz jest twoim życzeniem”
- ↑koncentracja na sobie
- ↑ego
- ↑wrażliwość na krytykę
- ↑potrzeba podporządkowywania sobie innych
- arogancja, ignorancja, wyniosłość
- ↑koncentracja na wyglądzie zewnętrznym, przy małym wglądzie w samego siebie
- nieumiejętność przyznania do błędu
- brak empatii
- najbardziej krzywdzący jest brak pochwał
Osobowość NARCYSTYCZNA - różnicowanie
• osobowość paranoiczna i histrioniczna
Osobowość NARCYSTYCZNA - rokowanie
możiwe ↓nasilenia
pojawiają się epizody psychotyczne z wielkościowego nastawienia
pojawiają się stany depresyjne, gdy otoczenia nie spełnia oczekiwań pacjenta
psychoterapia może nie być skuteczna w związku wielkośiowością i arogancją
Osobowość ANANKASTYCZNA (obsesyjno-kompulsywna)
” Po prostu chcę nie popełnić błędu”
- ↑nasilony perfekcjonizm (często uniemożliwiający realizację celu)
- ↑skupienie na planach, regulaminach, schematach
- sztywność myślenia i działania
- brak spontaniczności
- relacje międzyludzkie pozbawione swobowody, formalne, oparte na ciągłej kontroli zachowań
- praca i obowiązki traktowane priorytetowo w stosunku do odpoczynku i przyjemności
- skąpstwo (na czarną godzinę)
- zbieractwo
- natarczywe, niechciane myśli i impulsy
Osobowość ANANKASTYCZNA - różnicowanie
• zaburzenie obsesyjno-kompulsywne → tu dominują obsesje i kompulsje a w osobowości o-k na pierwszy plan perfekcjonizm i nigdy nie ma pełno objawowych obsesji i kompulsji
Osobowość ANANKASTYCZNA - rokowanie
możliwe ↓nasilenia z wiekiem
↑ryzyko zab. lękowych, depresyjnych, somatopodobnych
częste sukcesy zawodowe
Osobowość UNIKAJĄCA (lękliwa) - objawy
” Chcę, żebyś mnie wreszcie polubił, ale wiem, że mnie nienawidzisz”
- stały lęk i napięcie
- brak śmiałości
- ↑wrażliwość na krytykę
- brak wiary w siebie
- ograniczenie kontaktów międzyludzkich z obawy przed kompromitacją
- brak spontaniczności i chęci zmian
Osobowość UNIKAJĄCA - różnicowanie
- zab. lękowe
* osobowość schizoidalna i zależna
Osobowość UNIKAJĄCA - rokowanie
możliwe ↓nasilenia z wiekiem
ryzyko rozwoju zab. depresyjnych, fobii społecznej, uzależnień (najcz. alko)
Osobowość ZALEŻNA - objawy
” Chroń mnie i opiekuj się mną”
- silna potrzeba bycia zaopiekowanym
- lęk przed odpowiedzialnością i samodzielnością
- nieumiejętność podejmowania samodzielnych decyzji (ważnych i trywialnych)
- brak własnej autonomii, podporządkowywanie się innym
- poczucie bezsilności, brak wiary we własne możliwości
- obawa przed samotnością ze strachu przed nieumiejętnością zatroszczenia o siebie
Osobowość ZALEŻNA- różnicowanie
agorafobia
Osobowość ZALEŻNA - rokowanie
↓ nasilenia z wiekiem
skuteczną metodą terapeutyczną jest trwała izolacja od rodziny (lub innych osób od których jest zależny)
brak separacji → ↑ryzyko uzależnienia od substancji
Diagnoza specyficznego zaburzenia osobowości wg ICD-10
- Wyraźne odbieganie od akceptowalnych przez otoczenie zachowania i modeli przeżywania wewnętrznego w min. 2 z: procesy poznawcze, uczuciowość, kontrola impulsów i nagradzania potrzeb, sposób odnoszenia do innych i interakcji międzyludzkich
- Nieelastyczność, dysfunkcjonalność
- Cierpienie, negatywny wpływ na otoczenie
- Stabilność, przewlekłość, początek dzieciństwo/wiek młodzieńczy (zawsze !!!)
- Nie wynika z innych zaburzeń, choć może im towarzyszyć
- Wyklucz ch. organiczną lub dysfunkcję móżgu
Wg DSM-5 diagnoza specyficznych zab. osobowości
- stawia się po ukończeniu 18rż.
* wyjątkowo wcześniej jak objawy min. 1 rok - zab. dyssocjalne nie można tak
Trwałe zmiany osobowości po katastrofie
- > 2lata odmienne zachowania i modele przeżywania pacjenta
- wynika z ↑traumatyzującego wydarzenia
- nieufność wobec świata i ludzi, brak zaangażowania społecznego, ciągłe naięcie i niepokój
Trwałe zmiany osobowości po chorobie psychicznej
- > 2lata odmienne zachowania i modele przeżywania
- wynika z doświadczenia choroby psychicznej
- przedchorobowo nie ma zaburzeń osobowości, a objawy obserwowane nie są objawami resztkowymi przebytej choroby
- pacjent przyzwyczajony do roli chorego, nie potrafi z niej wyjść
- są bierni, zależni, nie potrafią znaleźć sobie zajęć w czasie wolnym, uskarżają się na różne objawy somatyczne (skargi hipochondryczne), trudne funkcjonowanie społeczne i zawodowe
Leczenie zab. osobowości
- psychoterapia - podstawowa i jedyna przyczynowa → najlepsza jest długoterminowa indywidualna psychoterapia dynamiczna (zorientowana psychoanalitycznie)
- farma - drugoplanowa rola, ale może być furtką do psychoterapii
- Neuroleptyki atypowe - paranoiczne, schizotypowe, Olanzapina w borderline
- P/depresyjne - SSRI w borderline, unikająca. MAOI w unikającej
- P/drgawkowe - stany agresji, złości w borderline
- Normotymiki - w borderline
- Anksjolityki - w unikającym
