Onkologia w POZ - działania niepożądane CHTH ✓ Flashcards
Działania niepożądane chemioterapii (12)
- Powikłania skórne
- Wyłysienie
- Wynaczynienia
- Zapalenie śluzówek
- Nudności i wymioty
- Pneumotoksyczność
- Niedokrwistość
- Neutropenia
- Gorączka neutropeniczna
- Kardiotoksyczność
- Nefrotoksyczność
- Neurotoksyczność
Powikłania dermatologiczne chemioterapii
- Wypadanie włosów (większość cytostatyków)
- Nadwrażliwość na światło (np. 5-fluorouracyl, dakarbazyna, metotreksat)
- Rumień, przebarwienia i odbarwienia, pokrzywka
- Owrzodzenia skóry
- Reakcje twardzinopodobne i liszajopodobne
- Martwica skóry i tkanek głębiej leżących po wynaczynieniu leku
Po jakiej CHTH jest często łysienie?
- paklitaksel
- epirubicyna
- ifosfamid
- doksorubicyna
Wynaczynienie cytostatyku - co to i do czego może prowadzić?
• niezamierzone przedostanie się leku poza naczynie żylne do tkanek otaczających • mogą prowadzić do: – miejscowych stanów zapalnych – owrzodzeń – martwicy
Jakie leki (CHTH) uszkadzają tkanki? (wynaczynienie cytostatyku)
- Doksorubicyna
- Epirubicyna
- Docetaksel
- Paklitaksel
- Winorelbina
- Winblastyna
- Winkrystyna
- Cisplatyna w dużych stężeniach
Jakie leki (CHTH) drażnią tkanki? (wynaczynienie cytostatyku)
- Bleomycyna
- Karboplatyna
- Etopozyd
- Ifosfamid
- Irinotekan
Objawy wynaczynienia cytostatyku
- Obrzęk i zaczerwienienie (w ciągu kilku godzin)
- Wzrost ucieplenia
- Podskórny naciek, któremu zazwyczaj towarzyszy intensywny ból
- Martwica i owrzodzenie – 25 % wszystkich wynaczynień (1-4 tygodni)
Postępowanie w wynaczynieniach cytostatyku
- Natychmiastowe przerwanie podawania kroplówki
- Przed usunięciem igły próba aspiracji płynu pozostałego w naczyniu
- Zimne okłady lub lód (wyjątek leki z grupy alkaloidów Vinca- ciepłe okłady) przez 15-20 min 4x w ciągu doby przez 24-48h
- W każdym przypadku- unieruchomienie i elewacja kończyny przez co najmniej 2 doby
- Interwencja chirurgiczna w razie potrzeby
Zespół “ręka-stopa” - definicja
Dermatoza wywoływana przez toksyczne działanie niektórych chemioterapeutyków i leków biologicznych
Zespół “ręka-stopa” - kiedy się zazwyczaj pojawia (w odniesieniu do CHTH)?
Pojawia się zazwyczaj 2-12 dni po rozpoczęciu leczenia
Zespół “ręka-stopa” - jakie leki powodują? (CHTH)
Xeloda (kapecytabina),
Caelyx (doksorubicyna liposomalna),
Nexavar (sorafenib),
Sutent (sunitinib)
Zespół “ręka-stopa” - stopień 1 - objawy
Drętwienie, zaburzenia czucia, parestezja, mrowienie, bezbolesny obrzęk lub rumień
Zespół “ręka-stopa” - stopień 2
Bolesny rumień i obrzęk stóp i/lub dłoni upośledzający codzienną aktywność
Zespół “ręka-stopa” - stopień 3
Wilgotne łuszczenie, owrzodzenia, pęcherze lub silny ból lub ciężki dyskomfort uniemożliwiający pracę i codzienną aktywność
Zapobieganie zespołowi “ręka-stopa”
- Chłodzenie dłoni i stóp w trakcie wlewu chemioterapii
- Profilaktyka przy użyciu pirydoksyny 50 mg p.o. 3x dziennie
- Unikanie ekspozycji na ciepło (sauna, słońce)
- Ograniczenie narażenia rąk i stóp na gorącą wodę podczas mycia naczyń lub kąpieli
- Chłodne prysznice, osuszanie ciała poprzez dotykanie a nie pocieranie ręcznikiem
- Unikanie kontaktu z detergentami, środkami czyszczącymi
- Noszenie luźnej i przewiewnej odzieży
- Wygodne obuwie na miękkiej podeszwie, unikanie chodzenia boso
- Bawełniane skarpetki i rękawiczki
- Elewacja dłoni i stóp podczas siedzenie i leżenia
- Nawilżanie skóry (preparaty zmiękczające skórę, kremy z 40% mocznikiem, gliceryną, kwasem salicylowym 6%)
- Unikanie pracy i ćwiczeń mogących zwiększać ucisk na skórę dłoni i stóp (bieganie, długie spacery, aerobik, squash)
Zapalenie błony śluzowej j. ustnej jako powikłanie po leczeniu neo - ile % chorych po jakich metodach leczenia?
– 40-60% chorych leczonych systemowo chemioterapią
– 50-60% chorych leczonych radioterapią
– ponad 80% chorych leczonych metodami skojarzonymi
Jakie leki z chemioterapii wywołują zapalenie bł. śluzowej j. ustnej?
– 5-fluorouracyl – Metotreksat – Doksorubicyna – Etopozyd – Cyklofosfamid
Czynniki ryzyka zap. bł. śluz. j. ustnej w CHTH
– Choroby jamy ustnej – Niewystarczająca higiena jamy ustnej – Palenie tytoniu – Nadużywanie alkoholu – Cukrzyca
Zap. bł. śluzowej j. ustnej w CHTH - od kiedy i jak długo?
Objawy po 5-8 dniach od rozpoczęcia chemioterapii, utrzymują się przez 7-14 dni, po czym rozpoczyna się proces zdrowienia
Zapalenie bł. śluzowej j. ustnej a kolejne cykle chemii
Ryzyko wystąpienia zapalenia jest wyższe w każdym kolejnym cyklu chemioterapii, a objawy są często bardziej nasilone
Ocena stopnia nasilenia zap. bł. śluzowej j. ustnej wg. WHO
- Stopień 0 – brak zmian
- Stopień 1 – ból, zmiany rumieniowe
- Stopień 2 – rumień, nadżerki, możliwe przyjmowanie pokarmów stałych
- Stopień 3 – owrzodzenia, wymagana dieta płynna
- Stopień 4 – niemożliwe przyjmowanie pokarmów płynnych (żywienie pozajelitowe)
Następstwa zap. j. ustnej
- wzrost ryzyka infekcji
- dolegliwości bólowe
- zaburzenia wchłaniania
- spadek jakości życia
- wyniszczenie nowotworowe
- ryzyko wtórnych zakażeń
Zap. bł. śluzowej jamy ustnej w CHTH - zapobieganie - jak i jaka skuteczność?
skuteczność ograniczona
- mieszanki alkalizujące
- NLPZ
Zap. bł. śluzowej jamy ustnej w CHTH - leczenie
- uzupełnienie niedoboru płynów (!), korekta zaburzeń elektrolitowych
- zapewnienie właściwej alimentacji
- leki p/grzybicze systemowo +/- miejscowo
- leki przeciwbólowe
Zap. bł. śluzowej jamy ustnej w CHTH - zapobieganie powikłaniom
- wczesne leczenie p/grzybicze
* antybiotykoterapia systemowa i kortykosteroidy w przypadku nasilonych odczynów
Zap. bł. śluzowej jamy ustnej w CHTH - ogólne zalecenia
•unikanie alkoholu i palenia tytoniu •unikanie potraw gorących, ostrych •płukanie jamy ustnej po każdym posiłku: -0,9% NaCl -roztworem dwuwęglanu -roztworem chlorheksydyny (UWAGA: bolesność) -Caphosol -nystatyna w zawiesinie • preparaty nawilżające (sztuczna ślina)
Najczęściej zgłaszane działania niepożądane podczas leczenia p/nowotworowego
nudności i wymioty
Patomechanizm nudności i wymiotów w CHTH
- stymulacja bezpośrednia
- stymulacja pośrednia
- mediatory
Patomechanizm nudności i wymiotów w CHTH - stymulacja bezpośrednia
drażnienie przez cytostatytki receptorów w OUN (ośrodek wymiotny w rdzeniu przedłużonym, obszar wyzwalający wymioty w pniu mózgu) przez krew lub płyn mózgowo-rdzeniowy
Patomechanizm nudności i wymiotów w CHTH - stymulacja pośrednia
drażnienie nerwu błędnego, receptorów błon śluzowych przewodu pokarmowego i gardła
Patomechanizm nudności i wymiotów w CHTH - mediatory
dopamina, serotonina, neurokinina, histamina, gastryna, norepinefryna, angiotensyna II
Podział nudności i wymiotów - w zal. od czasu trwania
ostre, przetrwałe, przewlekłe
Podział nudności i wymiotów - w zal. od czasu wystąpienia
wczesne, opóźnione, późne, poprzedzające
Podział nudności i wymiotów - w zal. od reakcji na leczenie
przebijające, oporne
Podział nudności i wymiotów - w zal. od czynnika wywołującego
po CHTH
po RTH
po leczeniu wspomagającym
Podział nudności i wymiotów - w zal. od stanu klinicznego pacjenta
w zaawansowanej chorobie nowotworowej,
po zabiegu operacyjnym
w przebiegu chorób towarzyszących
Podział nudności i wymiotów - w zal. od intensywności
5 stopni wg NCI lub WHO
Intensywność nudności wg. skali WHO lub NCI - stopień 1
Brak apetytu bez zaburzeń przyzwyczajeń
1 epizod w ciągu 24h
Intensywność nudności wg. skali WHO lub NCI - stopień 2
Zaburzenia alimentacji bez utraty m.c., odwodnienia, niedożywienia
Podaż płynów drogą dożylną zalecana <24h
2-5 epizodów w ciągu 24h
Intensywność nudności wg. skali WHO lub NCI - stopień 3
zaburzone doustne przyjmowanie płynów lub kalorii
Dożylne płyny, odżywianie parenteralne zalecane >24h
> 6 epizodów w ciągu 24h
Intensywność nudności wg. skali WHO lub NCI - stopień 4
niemożność jedzenia, bardzo nasilone nudności
> 10 epizodów w ciągu 24h,
konieczne całkowite żywienie pozajelitowe
Intensywność nudności wg. skali WHO lub NCI - stopień 5
śmierć
Które indywidualne cechy chorego predysponują do wystąpienia nudności i wymiotów w trakcie CHTH?
młody wiek, płeć żeńska, niski status socjalno-ekonomiczny, niski stan sprawności, spożywanie posiłków przed chemioterapią, wywiad choroby lokomocyjnej, wymioty w ciąży, niski poziom motywacji
Od czego zależą nudności i wymioty w trakcie CHTH?
Indywidualnych predyspozycji chorego
Potencjału emetogennego stosowanego leczenia, dawek, schematu i drogi podania
Leki o wysokim potencjale emetogennym (>90%)
cisplatyna i cyklofosfamid w większych dawkach,
dakarbazyna
Leki o średnim potencjale emetogennym (30-90%)
antracykliny,
cisplatyna i cykofosfamid w małych dawkach,
prokarbazyna,
metotreksat
Leki o niskim potencjale emetogennym (10-30%)
taksany, 5-Fu, mitomycyna, topotekan, etopozyd
Leki o minimalnym potencjale emetogennym (< 10%)
bleomycyna,
winblastyna,
busulfan,
przeciwciała monokolonalne
Od czego zależy emetogenność radioterapii?
Od napromienianego obszaru
Wysoka emetogenność radioterapii - kiedy?
radioterapia całego ciała
Średnia emetogenność radioterapii - kiedy?
radioterapia j. brzusznej, czaszki, RK, miednicy
Niska emetogenność radioterapii - kiedy?
radioterapia KP
Minimalna emetogenność radioterapii - kiedy?
radioterapia piersi, kończyn, głowy i szyi
Kiedy włączamy profilaktykę p/wymiotną jeżeli chodzi o CHTH?
Przed rozpoczęciem CHTH
Wymioty ostre - kiedy się pojawiają, kiedy są najbardziej nasilone? (CHTH)
- Pojawiają się po upływie kilku minut do kilku godzin po chemioterapii i zwykle ustępują po 24h
- Najbardziej nasilone ok. 5-6 h po podaniu chemioterapii
Wymioty ostre - mechanizm obwodowy
– drażnienie nerwu błędnego, receptorów błon śluzowych przewodu pokarmowego i gardła
– zależny od dróg serotoninergicznych
Wymioty ostre - jakie leki są na nie wysoko skuteczne? (CHTH)
Antagoniści rec. 5-HT3 (setrony)
Selektywni antagoniści receptora 5-HT3 - przykłady
Ondansetron (Atossa, Setronon, Zofran)
Selektywni antagoniści receptora 5-HT3 - wskazania w onkologii
zapobieganie i hamowanie nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią lub radioterapią nowotworów
Selektywni antagoniści receptora 5-HT3 - działania niepożądane
bóle głowy, zaparcia
Selektywni antagoniści receptora 5-HT3 - dawkowanie
1-2 h przed chemioterapią 8 mg, następnie 8 mg po 12 h, leczenie można kontynuować do 5 dni w przypadku utrzymywania się dolegliwości
Nieselektywni antagoniści rec. 5-HT3 - przykład
Olanzapina
Nieselektywni antagoniści rec. 5-HT3 - powinowactwo lepsze czy gorsze jak selektywnych?
Podobne
Nieselektywni antagoniści rec. 5-HT3 - działanie
- Wiąże się z rec. D2, H1, muskarynowymi (no i 5-HT3)
- Poprawia nastrój
- Skuteczna w zapobieganiu i leczeniu wymiotów i nudności indukowanych CHTH
- Skuteczna w terapii nudności i wymiotów przebijających
Nieselektywni antagoniści rec. 5-HT3 - dawka olanzapiny
10mg/d przez 3-4 dni (w badaniach lepsza niż metoklopramid)
Wymioty opóźnione/późne - kiedy występują?
Po 24h od podania CHTH
Wymioty opóźnione/późne - najczęściej po schematach zawierających…
- cisplatynę
- karboplatynę
- cyklofosfamid
- doksorubicynę
Wymioty opóźnione/późne - mechanizm centralny
– Niezależne od dróg serotoninergicznych
– Zwiększone wytwarzanie noradrenaliny, istotna rola neuropeptydowego czynnika P
Wymioty opóźnione/późne - czy antagoniści rec. 5-HT3 są skuteczni?
Nie
Aprepitant - mech. działania
wybiórczy antagonista receptorów neurokininowych (NK1) substancji P
Aprepitant - forma podaży, z czym kojarzony
Lek doustny, stosowany w leczeniu skojarzonym z kortykosteroidem i antagonistą receptora 5-HT3
Aprepitant - dawka
125mg, 1x/d, podane na godzinę przed rozpoczęciem chemioterapii w 1. dobie
oraz 80mg, 1x/d podane w 2. i 3. dobie