24-18e+19eS/19e/romantiek Flashcards
Welke twee stromingen in de 19eS worden behandeld?
- Romantiek (1e1/2 19eS; idee dat lit autonoom is, gehoorzaamt slechts artistieke wetten)
- Realisme (2e1/2 19eS; schrijvers reageren op processen van verstedelijking en democratisering en invloed van technol, infrastruc, industr ontwikk).
p142
De canonieke romans zijn in 19eS geschreven. Geef vb’en.
Dostojevsky, Schuld & Boete Tolstoi, Anna Karenina Flaubert, Madame Bovary Bronte, Jane Eyre & Wuthering Heights Charles Dickens
p142
In de 19eS vond de publieke discussie zich via steeds beter verspreide media plaats. Hoe kwam dat en welke gevolgen had dat?
- aantal kranten en tijdschr groeide explosief; grotere oplagen.
- schrijverschap professionaliseert.
- alfabetiseringsgraad bev groeit.
=> romanschrijvers kunnen zich tot grote publiek wenden, samen met andere media.
=> geengageerde romans (Uncle Tom’s Cabin, Max Havelaar)
=> nog niet eerder konden vrouwen in grote getalen deelnemen aan literatuur.
p142
PERIODE/EUR/INTELL
Een van de meest radicale vormen van het vooruitgangsdenken, dat de 19se denkwereld kenmerkt, is het positivisme. Wat is het?
Comte: wetenschap is enige bron van geldige kennis. Iedere vorm v metafysica vermijden. Alles kan opgelost worden als mens gebruik maakt van controleerbare ervaringsgegevens.
Velen vonden dit te radicaal.
p143
PERIODE/EUR/INTELL/LIB
In de 19se opvatting van liberalisme komen twee intell bewegingen samen. Welke?
1) Progressief rationalisme:
- Benthem (1789): pijn en genot enige intrinsieke waarden.
- Dus: nutsregel = wat goed is staat gelijk aan dat wat grootste geluk aan grootste aant mensen brengt (alg nut/welzijn).
- Morele gehalte van elke handeling berekenen door hedonistic / felicific calculus (kwantificeerbaarh v geluk).
=> gelijke rechten vrouwen, decriminalisering homo’s, afschaff doodstraf, slavernij, lijfstraf. Zo min mogelijk regels door staat.
Alles wat geluk niet bevorderde was niet nuttig en daarom geen rationeel na te streven doel.
Benthems filosofie ontwikkelt zich verder als utilitarisme, peiler van liberalisme.
2) Romantische individubegrip: Stuart Mill (1859) utilitair opgevoed, vond het te beperkt tav menselijke drijfveren. Romantiek ander mensbeeld: nadruk op niet-rationele aspecten bewustzijn (verbeelding, droom, relig verlangen). Mill integreerde dit in lib denkwereld: kunsten cruciaal omdat indiv in staat gesteld wordt eigen verbeeldingskracht te ontplooien.
p144
PERIODE/EUR/LIB
Het tijdschrift De Gids (1837) was een verzamelplaats voor vrijzinnigen/liberalen. Potgieter en Bakhuizen vd Brink waren gematigder dan lib in Fr. Geef vb’en.
- Niet voor invoering ve republikeinse staatsvorm.
- Geen bezwaar tegen koningschap Oranjes.
- Goed op de hoogte cult en pol ontwikk in Eur.
- Nldse cultuur teveel in zichzelf gekeerd, te laag niv.
- Stimuleren tot werk van Eur kaliber.
- Maar niet klakkeloos buitenl volgen.
- Gouden Eeuw historische bloeiperiode vd Nldse cultuur, bel inspiratiebron en leidraad voor heden.
p144
PERIODE/EUR/INTELL/CONS
Wat betoogden de conservatieve denkers (Burke)?
- Herstel van autoriteit en trad ingevuld gemeenschapsideaal.
- soc en pol instituties hebben eeuwenoude wijsheid in zich opgeslagen; omverwerpen daarvan vraagt om contrarevolutie.
- aristocratie enige klasse die pol macht kon dragen.
- Middeleeuwse notie van eergevoel in ere herstellen.
p145
PERIODE/EUR/INTELL/CONS
Hoe kwam het conservatisme in Nld tot uitdrukking?
Mn op gebied van protestantisme. Reveil drukte grote stempel (1815-1865; intl opleving v chr denken in 19se Eur).
- Bilderdijk vader vh Nl Reveil (polemisch, productief, in lit getuigen van orth overtuigingen). Leerl: Da Costa, De Clercq en Groen v Prinsterer.
- Uit Reveil eind 19eS antirev partij en chr hist partijen.
p146
PERIODE/EUR/INTELL/CONS
Hoe schilderde Da Costa het verlichtingsdenken af?
- Chr werd vlgs hem afgedaan als achterhaald bijgeloof en dat had desastreuze gevolgen voor samenleving.
- Hij zag verdraagzaamheid als excuus voor slapheid.
- Persvrijheid een vloek: dagbladen manipuleerden publieke opinie.
p147
Op welke manier hoe utilitair denken en romantiek in 19se liberalisme samenkomen.
- util progressief omdat de trad macht vd overheid teruggedrongen diende te worden. Als wetsregels niet bijdroegen aan alg geluk, hadden ze geen rat grondslag.
- Dit progressieve denken ook kenmerk vh liberalisme.
- Vu romantiek kwam idee dat mensel subject complex en meerduidig was, daarom in een democratie ruimte krijgen om dissidente positie in te nemen.
p147/175 opg3.16
PERIODE/EUR/MAATSCH
In de 19eS voltrekken de ontw zich razendsnel. Geef voorbeelden.
- industrialisatie: versnelt door spoorwegen.
- urbanisatie: mensen trokken naar steden; fabriekssteden ontstaan.
- grote staatk veranderingen.
- techn innovaties: stoommachines, stadsgas, waterleidingnetwerken; telegraaflijn, telefoon, fonograaf, gloeilamp, fotografie, film.
- infrastructuur: kanalen, verharde wegen, spoorwegen.
- grootkapitaal: fabriekseigenaren en aandeelhouders nwe econ en cult elite.
p147
PERIODE/EUR/MAATSCH
Het schrijverschap professionaliseerde. Hoe kwam dat?
- productie en consumptie van boeken nam toe door stoom-rolpers (weinig kosten, hoge oplagen).
- voor het eerst winst op drukwerk: journalistieke en lit wereld commercialiseert; schrijvers kunnen van pen gaan leven.
- kranten worden machtsfactor in pol en cult bestel.
1886: Conventie Bern: erkenning auteursrechten tussen aant souvereine landen (Nl 1912).
p148
PERIODE/EUR/MAATSCH
Wat wordt bedoeld met ‘de publieke ruimte wordt groter’?
- publiek debat: openbare ruimte krijgt spilfunctie:
- musea stellen collecties open / worden nat bezit.
- onderwijs wordt collectief geregeld en voor iedereen toegankelijk (maar: Aletta Jacobs pas eind vd eeuw aan univ).
p148
PERIODE/EUR/MAATSCH
Waarom is de betiteling van de 19eS door Gay als ‘bourgeois century’ toepasselijk?
Emancipatie burgerklasse:
- toegang tot pol macht.
- priveleven ontstaat: middenklasse geeft aan nwe structurering vd maatsch vorm.
- rondom burgerl gezin ligt specifiek discours ten grondslag: is natuurl orde, die voor gehele samenl sjabloon is.
- Vader (gezinshoofd, rationaliteit, actief in publ domein).
- Moeder (ondergeschikt, ingetogen, zedig, zorgzaam; huiselijke sfeer)
- Kinderen (leerschool om later zelf goede vaders en moeders te zijn)
- Intiem bij elkaars ontwikk betrokken.
Deze ideologie via kunsten en lit verspreid:
- huiselijke poezie (Tollens, Helmers). Dichters projecteren zichzelff als zorgzame vaders => patriarchale cultuur (God - vaderland - huisgezin).
Vrouwen uiten steeds duidelijker kritiek tegen ‘natuurl orde’. Willen deelnemen aan openb leven, kiesrecht, universiteit, beroep.
Vijandige reacties want gevaar voor ideologie.
p149
PERIODE/EUR/POL
De 19eS is tumultueus na Congres v Wenen (1815; contrarev restauratie); vervolgens liberaal-nationaal (1848). Lib hervormingen weer ongedaan door conservatieve stromingen. Er ontstaan nwe natiestaten (jaren 60/70). Wat is het culturele gevolg daarvan?
- nationale identiteit door overheid uitgedragen (nat musea, standaardtaal, vak vaderl gesch op school, volksliederen).
- veel auteurs onderschrijven ideologische taak om vaderlandsliefde met literatuur op te wekken.
p151
