1.4 Eenvoudige en complexe overerving Flashcards
Wat betekenen vierkantjes, rondjes en ingekleurde vakjes in een stamboom?
Vierkantjes zijn mannen, rondjes zijn vrouwen en ingekleurd betekent aangedaan met ziekte
Welke eigenschappen aan DNA spelen mee aan het feit dat individuen variatie in genomen hebben? Noem 6 factoren. Hoeveel variantien in het menselijk genoom zijn er? Hoeveel procent van de genen betreft dit?
Uniek genoom per persoon door SNP (1 nucleotide verschilt per persoon), diploid genoom, CNV, inversies, repeats(stukje DNA zelfde echter verschilt lengte per persoon bv ATATATA), epigenetica, recombinatie(cross over).
Totaal 4 miljoen varianten genoom ->44% van genen heeft variatie en is belngrijk in natuurlijke selectie
Welke veranderingen kunnen er in genomen zijn? Noem twee grote groepen en welke soort mutaties hieronder vallen
Veranderingen in genoom kunnen leiden tot ziekte.
Hoeveelheid verandering
-deletie ->materiaal mist
-duplicatie/gain ->extra materiaal
functie gen/eiwit:
-translocatie(verplaatst naar ander chromosoom), inversie, insertie ->structuur gen disruptie
-missense(ander base), frame-shift, STOP codon ->verandering aminozuurvolgorde
-nonsense mediated decay, eiwit gevormd maar niet goed en meteen afgebroken ->effect mRNA anders
-Effect op splicing, bv op andere plek, intronen en exonen anders
-gain of functie ->te veel expressie eiwit waardoor ziekte
Welke verschillende overervingspatronen zijn er? Noem er 5
Verschillende overervingspatronen
Chromosomaal
Mendeliaans
Mitochondrieel
Imprinting
Complex,multifactorieel
Wat betreft chromosomale overerving? Noem een paar soorten mutaties
Chromosomale overerving betreft het karyotype.
Bijvoorbeeld numeriek: te veel (trisomie 21=down, trisomie 18, klinefelter XXY) of evenveel dan gebelanceerde translocatie (chr 21 op chr 13 geplakt, niet per se problemen in individu maar wel bij overerving->trisomie 21 overerfbaar) -> vaak niet overerfbaar of niet levensvatbaar
Welke mutaties kunnen er plaats vinden op een chromosoom?
Afwijkingen binnen chromosomen:
-deletie
-duplicatie
-inversie
-translocatie
Welke patronen omvat mendeliaanse overerving?
Leg er eentje uit
Mendeliaanse overerving heeft patronen als dominant, recessief, autosomaal
Autosomaal dominant: heterozygoot heeft fenotype, meerdere generaties, man en vrouw, kids 50% kans
Wat zijn: de novo mutatie, verlaagde penetrantie, mosaicisme?
De novo -> nieuwe mutatie
Verlaagde penetrantie ->heb gen en aanleg maar niet per se uiting van ziekte bij dominante aandoening
Mosaicisme -> deel van de cellen zijn aangedaan door later verworven mutatie, hoe later ontstaan hoe minder cellen en hoe moeilijker op te pikken
Hoe erft mocaisime over?
Mosaicisme
-vaak ernstige afwijkingen en geen nageslacht
-niet erfelijk voor ouders
-wel mogelijk erfelijk voor nageslacht
Hoe werkt verlaagde penetrantie en hoe erft het over?
Autosomaal dominant met verlaagde penetrantie, niet elk individu krijgt verschijnselen.
Leeftijdsafhankelijk met leeftijd kan vaak, hoe ouder hoe groter kans klachten
Wat is het lynch syndroom? Welke speciale begrippen in de genetica omvat dit ziektebeeld, leg deze uit
Lynch syndroom: predispositie op kanker
->mutaties op MLH1, MSH6,MSH2,PMS2
->leeftijd wanneer ziekte en welke ziekte kan verschillen tussen individuen ->genetische heterogeniteit(verschillende genen veroorzaken zelfde ziektebeeld) en wisselende expressie(verschillende presentatie individuen)
->variatie geno en fenotype (bij verlaagde penetrantie->niet iedereen krijgt kanker)
Hoe erft autosomaal recessief over?
Autosomaal recessief:
-enkele generaties aan gedaan’
-heterozygoot is drager
-homozygoot is aangedaan
-mannen en vrouwen even vaak aangedaan
-nageslacht 25% aangedaan, 25% geen mutatie, 50% drager
Wat is consanguine overerving en voor welke ziektebeelden zorgt het vaker?
Consanguine overerving (bloedverwantschap) zorgt vaker voor autosomaal recessieve aandoeningen.
->lijkt soms haast dominant in stamboom
Wat is cystic fibrosis? Welke mutatie omvat dit? Hoeveel procent is drager in europa en wat betekent dit voor nageslacht?
CF:cystic fibrosis
->CFTR mutatie: chloride kanalen aangedaan
->meest prevalent recessief in europa ->1/30
Kans op andere drager is 1/900 ->dus 1/3600 kans taaislijmziekte in eu bij kids
Hoe erfen X-linked aandoening over? Noem een voorbeeld van een ziektebeeld
X-linked aandoeningen
->vooral bij mannen
->vrouw vaak drager
->bv duchenne spierdystrofie
->recessief en dominant niet zwart wit, soms vrouw als drager kleine aandoening, zoals cardiomyopathie bij duchenne.
->geen man op man
->man wel vaker aangedaan dan vrouw
Wat is een dubbele streep in een stamboom? Wat betekent een stip in een icoon in een stamboom?
Dubbele streep is consanguiniteit
Stip in icoon betekent drager
Hoe erft X-linked dominant over?
Bij x linked dominant, dochter altijd aangedaan als vader aangedaan.
Zoon heeft 50% kans als moeder is aangedaan om ook aangedaan te zijn.
-geen man-man overerving
-vrouwen nog steeds milder aangedaan
-soms mannen niet levensvatbaar, dus enkel vrouwen aangedaan
Wat is anticipatie in een ziektebeeld? Noem een voorbeeld van een ziektebeeld, de klachten hierbij en het overervingspatroon
Anticipatie->repeat expansie
bv Fragiele X-syndroom:verstandelijke beperking
-X-linked en repeat ziekte
-CGG repeat is normaal 5-44 keer, indien meer dan 200 dan volle mutatie, premutatie 55-200 keer
-per overering neemt repeat toe, indien premutatie, kind meer kans op mutatie
-X-linked recessief
-mannen vooral echt aangedaan, vrouwen in mildere mate
-premutatie wel ander fenotype, neurologisch bij man en vrouw vervroegde overgang
Hoe komt het verschil in ernst bij vrouwen als zij een recessieve X-linked aandoening hebben
X-linked kan verschillen in ernst aandoening, dit komt door uitschakelen van een X-chromosoom en een kan aangedaan zijn en andere niet. Eigenlijk mosaic. Lapjeskat.
Wat is y-gebonden overerving en hoe erft het over?
Y-gebonden overerving. Alleen mannen aangedaan. Vader en zoon aangedaan
Wat is mitochondriele overerving en hoe erft het over?
Mitochondriele overerving, mitochondrieel overerving van moeder op kind.
-transmissie moeder
-geen transmissie vader
-beide geslachten aangedaan kunnen zijn door moeder
-heteroplasmie: klein deel DNA wordt, maar doorgegeven van moeder op kind, pech hebben dat je aangedane deel doorgeeft. Tussen kinderen kan dus verschillen of aandoening of niet
Wat is genomische imprinting?
Genomische imprinting:verschil in expressie genen afhankelijk of je van moeder of vader heb geerfd
-epigenetische modificatie
Wat is uniparentele disotomie? Hoe komt dit voor? Noem twee ziektebeelden, hun oorzaak en symptomen
Silver-Russel syndroom
-maternale UPD11
-kleine lengte
-dun
-failure to thrive
Beckwith-Wiedemann syndroom
-paternale UPD11
-groot
-grote tong
-omphalocele (gat navel)
-risico tumoren
->vader en moeder kopie vullen elkaar aan bij chr 11, dus twee keer zelfde dan mis je delen van genen
UPD, uniparentele disomie:2 chr van dezelfde ouder geerfd
->bv na trisomie ontstaan en opgelost,hierdoor wordt kopie chr van ma of pa eruit gegooid
Wat is complexe overerving? Wat heeft disease treshold hiermee te maken en welke drie groepen omvat deze?
Complexe overerving, bv polygeen aandoening, niet een mutatie maar meerdere
->genen, lifestyle, omgeving invloed
->disease treshold, effect nodig tot aandoening: monogenic(een mutatie nodig), near-monogenic(mutatie en kleine extra effect), polygeen(mutatie klein effect, veel extra factoren)
Welk probleem brengen polygene ziekten met zich mee? Welke soort van onderzoek brengt hier een oplossing voor?
Polygene ziekten zijn complex, moeilijk op te sporen wat verhoogd risico geeft. Grote groepen nodig en klein stukje gen ->GWAS
Leg deze soort onderzoek uit die helpt bij polygene ziekten
GWAS: genome wide association study
->SNPs kijken en vergelijken tussen mensen en ziekten.
->grote groep mensen nodig, je bekijkt bepaalde SNPs
->zien welke plekken DNA invloed hebben aandoening
Hoe kan je nature of nurture onderzoeken bij ziektenbeelden?
Er moet balans tussen lifestyle en omgeving zijn met mutatie
->nature of nurture
->aandoening hoeft niet genetisch te zijn, enkel door omgeving
->verschil zien door tweeling studies
Hoeveel procent zijn tweelingen genetisch identiek en wat kan je hiermee interpreteren?
Eeneig zijn geno 100% identiek
tweeeig 50% identiek
->als eeneiig vooral identiek genetisch. tweeeig vooral identiek dan omgeving
Hoe kan X-linked niet overerven?
X-linked kan niet man op man.
Wat is speciaal aan imprinting in een stamboom?
imprinting kan generaties overslaan, bv moeder op kids niet erg, dan haar zoon op kids wel erg. Dan is het chromosoom van vaders kut.
