Leki przeciwpierwotniakowe (malaria, toksoplazmoza, amebioza, inne...) Flashcards
Leczenie malarii:
P. falciparum i P. malariae mają jedną fazę pozakrwinkową, następnie wnikają do erytrocytów i tylko tam przebywają –> do wyleczenie wystarczą leki działające na formę krwinkową.
P. ovale i P. vivax mają formy tkankowe –> potrzebne leki działające na formy krwinkowe i tkankowe
CHLOROCHINA, HYDROKSYCHLOROCHINA
- działają na wszystkie formy krwinkowe (niektóre P. falciparum oporne), na gametocyty wszystkie poza P. falciparum
- mechanizm: hamowanie polimeryzacji hemu w wodniczkach pasożyta
- leczenie malarii, w przypadku form tkankowych P. ovale i P. vivax w połączeniu z PRYMACHINĄ
- w ropniu wątroby spowodowanego amebą, gdy nie działa METRONIDAZOL
- leczenie RZS i SLE
Niepożądane:
- dolegliwości żołądkowo-jelitowe
- świąd (szczególnie afroamer.)
- zaburzenia widzenia, zmiany w dnie oka
- wydłuzenie QT
- fototoksyczność, pokrzywki, zmatowienie włosów
- hemoliza, zaburzenia neuropsychiatryczne
UWAGA: szybki wlew CHLOROCHINY może spowodować obniżenie CTK i zatrzymanie krążenia
Nie można stosować u osób z porfirią, łuszczycą, niewydolnością wątroby, ostrożnie u leczonych psychiatrycznie
AMODIACHINA
- hamowanie polimeryzacji hemu w heminę w wodniczkach odżywczych pasożyta
- działa na niektóre P. falciparum oporne na CHLOROCHINĘ
- bardziej toksyczny, więc tylko leczenie NIE PROFILAKTYKA opornych na chlorochinę P. falciparum
Niepożądane:
- hemoliza, anemia aplastyczna
- uszkodzenie wątroby
CHININA
- z kory drzewa chinowego
- dożylnie (chlorowodorek) w ciężkich zakażeniach P. falciparum –> jak najszybciej doustnie (siarczan) w lżejszych postaciach
- działa n post. krwinkowe wszystkich zarodźców i na gametocyty P. vivax i P. ovale
- leczenie ciężkich zakażeń P. falciparum i zakażeń Babesia sp.
- lek z wyboru w zakażeniu P. falciparum W CIĄŻY
- stosowanie z Klindamycyną i Doksacykliną pozwala skrócić terapię
Niepożądane:
- cinchonismus(dzwonienie w uszach, zaburzenie słuchu i widzenia)
- blackwater fever (hemolizca, hemoglobinuria, gorączka, uszkodzenie nerek)
- zab hematologiczne
- hipoglikemia (bo wyrzut insuliny z wysp Langerhansa)
- objawy uczuleniowe
Szybki wlew –> spadek CTK i zmiany w pracy serca
MEFLOCHINA:
- pochodna chinoliny
- działa tylko na formy krwinkowe
- zakażenia P. falciparum i innymi zarodźcami opornymi na CHLOROCHINĘ (także profilaktyka zakażeń w przypadku wyjazdu na teren, gdy często występuje oporność)
Niepożądane (mniejsze gdy dawkę tygodniową rozdzielamy na dwie mniejsze):
- nudności, bóle brzucha
- zaburzenia snu
- objawy neurologiczne i psychiatryczne (drgawki, psychoza)
- zaburzenia rytmu
- zaburzenia hematologiczne
- wzrost aminotransferaz
Nie stosujemy u osób z: padaczką, zaburzeniami rytmu serca i leczonych psychiatrycznie
PRYMACHINA
- pochodna 8-aminochinoliny –> blokuje łańcuch oddechowy zarodźca
- działa na hipnozoity P. vivax i P.ovale, stadia tkankowe i gametocyty wszystkich zarodźców
- pozwala wyleczyć i zabiec infekcji P. ovale i P vivax, ale w przypadku P falciparum uniemożliwia tylko zakażenie kolejnych komarów, bez wpływu na stan kliniczny pacjenta
- podawać można tylko po potwierdzeniu braku niedooru G-6-PD
- leczenie malarii (często w skojarzeniu z CHLOROCHINĄ)
- PRYMACHINA + KLINDAMYCYNA –> leczenie P. jiroveci
Niepożądane:
- anemia hemolityczna (w tym u płodu –> nie można stosować w ciąży)
ATOWAKWON
- hydroksynaftochinon, blokujący łańcuch oddechowy na etapie cytochromu b1
- w monoterapii powoduje szybkie narastanie oporności, więc stosowany z Proguanilem –> Malarone
- aktywny też wobec P. jiroveci (czasem jako alternatywa do Kotrymoksazolu)
- Malarone –> w zakażeniach i profilaktyce P. falciparum (działa na formę tkankową i krwinkową)
Niepożądane:
- zaczerwienienie skóry
- bezsenność
- bóle głowy
- wzrost aminotransferaz
- dolegliwości żołądkowo-jelitowe
HALOFANTRYNA, LUMEFANTRYNA:
- działa tylko na formy krwinkowe zarodźca
- działanie jak pochodne chinoliny
- może być oporność krzyżowa z MEFLOCHINĄ
- Halofantryna –> kardiotoksyczna, tylko leczenie P. falciparum opornych na Chlorochinę
- Lumefantryna z Artemeterem –> P. falciparum i P. vivax
- nie można stosować w ciąży
Niepożądane:
- kardiotoksycznosć
- bóle brzucha
- świąd skóry
- wzrost aminotransferaz
Halofantryna dobrze się wchłania z jedzeniem –> nie przyjmujemy w trakcie posiłku, żeby obniżyć toksyczność!!!
Artemizynina i pochodne są aktywne wobec:
- zarodźców (wszystkie krwinkowe + gametocyty P. falciparum)
- Toxoplasma gondii
- Leishmania sp.
- Schistosoma
- dobrze sprawdzają się podczas ataków malarii –> szybkie działanie
ARTEMIZYNINA i pochodne, cechy:
- terpenoid, łączy się z globiną hemu –> wolne rodniki –> uszkodzenie DNA i białek + hamowanie ATP-azy pompującej wapń do ER
- aktywne wobec form krwinkowych wsystkich + gametocytów P. falciparum
- łączymy Artezunat z Meflochiną, Artemeter z Lumefantryną, także z Amodiachiną, SUlfadoksyną, Pirymetaminą
- leczenie zakażenia P. falciparum opornego na inne leki –> tylko pochodne artemizyniny działają na zarodźce oporne na chininę!!!
Niepożądane:
- nudności, wymioty, biegunka
- zab hematologiczne
- zab rytmu serca (Artemizynina wydłuża QT)
- zaburzenia neurologiczne
PROGUANIL, CHLORPROGUANIL
- inhibitory syntezy dihydrofolianu + dodatkowo hamują fosforylację oksydatywną w zarodźcach (jak Atowakwon i Prymachina)
- działają na formy krwinkowe wszystkich zarodźców
- Proguanil z Atowakwonem/Chlorochiną w profilaktyce i leczeniu malarii
- PROGUANIL jest bezpieczny dla płodu
- CHLORPROGUANIL + DAPSON –> połączenie badane pod kątem leczenia zakażeń P. falciparum
- Proguanil działa słabo na formy wątrobowe
Niepożądane:
- Proguanil –> owrzodzenia jamy ustnej, łysienie
- zaczerwienienie skóry, świąd
UWAGA: stosowanie w ciąży wymaga suplementacji kwasem foliowym
PIRYMETAMINA
- inhibitor syntezy dihydrofolianu
- składnik Fansidaru – > z SULFADOKSYNĄ
- aktywność wobec form krwinkowych
- lek w malarii + lek pierwszego rzutu w toksoplazmozie
Działanie niepożądane Fansidaru –> typowe dla sulfonamidów (alergie, zaburzenia hematologiczne, zaburzenia z ukłądu moczowego - kamica, krwiomocz, zaburzenia z przewodu pokarmowego)
Na postaci tkankowe zarodźców działa:
- PRYMACHINA (jedyna działająca na hipnozoity P. vivax i P. ovale)
- Malarone
Na postacie krwinkowe zarodźców działają:
- CHLOROCHINA, HYDROKSYCHLOROCHINA
- CHININA
- MEFLOCHINA
- Malarone
- Artemizynina i pochodne
Na gametocyty zarodźców działają:
- CHLOROCHINA, HYDROKSYCHLOROCHINA (z wyjątkiem gametocytów P. falciparum)
- CHININA (P. vivax i P.ovale)
- PRYMACHINA
- Artemizynina (P. falciparum)
Leczenie toksoplazmozy u ciężarnych:
- SPIRAMYCYNA –> do czasu potwierdzenia inwazji płodu
Jeśli płód też jest chory: Fansidar (Pirymetamina i Sulfadiazyna) + suplementacja KWASEM FOLINOWYM
Profilaktyka toksoplazmozy u chorych na AIDS:
- KOTRYMOKSAZOL
- Fansidar
- AZYTROMYCYNA
Leczenie toksoplazmozy:
- Fansidar (Pirymetamina + Sulfadiazyna) –> w ostrym okresie choroby, gdy występują nasilone objawy.
Działania niepożądane charakterystyczne dla sulfonamidów:
- zmiany skórne
- kamica moczowa, krwiomocz
- zaburzenia hematologiczne
- zapalenie spojówek i wątroby - Pirymetaminy + Klindamycyna –> terapia skojarzona w przypadku nietolerancji sulfonamidów
Leczenie rzęsistkowicy:
METRONIDAZOL –> lek z wyboru:
doustnie pojedyncza dawka 2 g LUB 500mg 2x/dzień przez 7 dni
Uwaga: w trakcie ciąży można podać dopiero od II trymestru
Metronidazol wydalany w postaci niezmienionej przez nerki.
Niepożądane:
- metaliczny smak, biegunka, nudności, wymioty
- zaburzenia neurologiczne
- zaburzenia hematologiczne
Leki stosowane w amebiozie działające tylko w świetle przewodu pokarmowego:
- DILOKSANID
- JODOCHINOL
- PAROMOMYCYNA (aminoglikozyd!)
stosuje się je w zakażeniu bezobjawowym, lub w objawowym ale wtedy w połączeniu z innymi lekami
W zapaleniu jelita grubego w przebiegu amebiozy:
Metronidazol LUB Erytromycyna/tetracyklina w połączeniu ze środkiem działającym w świetle jelita
W zakażeniu tkanek poajelitowych w amebiozie:
- METRONIDAZOL
W ropniu wątroby w przebiegu amebiozy stosujemy:
- METRONIDAZOL –> I rzut
- CHLOROCHINA –> II rzut, po aspiracji ropnia lub gdy metronidazol nie działa
DILOKSANID
- pochodna dichloroacetamidu
- zwalcza amebę w świetle jelita
- często razem z Metronidazolem
Niepożądane: wzdęcia, biegunka, świąd
JODOCHINOL
- jodowana hydroksychinolina (podobno bezpieczna, chociaż niektore jodochinoliny są neurotoksyczne)
- często z Metronidazolem
Niepożądane: - biegunka, nudności, jadłowstręt
- świąd
- wpływ na metabolizm jodu
NIE stosujemy u osób z chorobami tarczycy i neuropatią wzrokową
PENTAMIDYNA
- aromatyczna diamidyna
- Działa na: Trypanosoma brucei, Leishmania, Pneumocystis Jiroveci, Blastomyces
- można domięśniowo, dożylnie, wziewnie
- NIE PRZECHODZI DO OUN
Zastosowanie:
leczenie śpiączki afrykańskiej niezajmującej OUN, leczenie leiszmaniozy (alternatywa dla antymonu), leczenie pneumocystozy (gdy nietolerancja kotrymoksazolu)
Niepożądane:
- skurcz oskrzeli (gdy wziewnie)
- bolesność, jałowy ropien (gdy domięśniowo)
- spadek CTK, duszność, tachykardia (gdy dożylnie)
- uszkodzenie trzustki (hipo –> hiperglikemia)
- neutropenia, małopłytkowość
- zaburzenia elektrolitowe, odwracalne uszkodzenie nerek
GLUKONIAN ANTYMONU
ANTYMONIAN MEGLUMINY
- pochodne antymonu
- I rzut w terapii leiszmaniozy (postaci skórnej i trzewnej, alternatywnie stosuje się Amfoterycynę B, Pentamidynę, Miltefozynę)
Niepożądane: - zab z przewodu
- gorączka
- MIELOSUPRESJA, HEMOLIZA
- wydłużenie QT, zaburzenia rytmu
- wstrzyknięcia mięśniowe –> bolesne i może być jałowy ropień
NITAZOKSANID
- dobrze tolerowany (bez większych niepożądanych!)
- przekształcany do tizoksamidu
- działa na: Giardia lamblia, Cryptosporidium parvum i Entamoeba histolytica
- działa na niektóre pierwotniaki oporne na Metronidazol
- leczenie giardiazy i kryptosporydiozy
MILTEFOZYNA
- alkilofosfocholina
- zaburza syntezę fosfolipidów i czynnośc błon
- terapia postaci trzewnej leiszmaniozy
Niepożądane:
- uszkodzenie nerek
- teratogenna
- nudności, wymioty, wzrost aminotransferaz
SURAMINA
- naftylamina z siatką
- terapia wczesnej śpiączki afrykańskiej (Trypanosoma brucei gambiense), bo NIE PRZECHODZI DO OUN
- też profilaktyka śpiączki afrykańskiej
Niepożądane:
- alergie (anafilaksja)
- gorączka, parestezje
- neuropatia obwodowa
- uszkodzenie nerek
- agranulocytoza
- anemia hemolityczna
MELARSOPROL
- pochodnia arsenu (utlenia grupy SH pierwotniaków)
- przechodzi do OUN
- dożylnie (roztwór z glikolem propylenowym!)
- terapia zaawansowanej śpiączki afrykańskiej
Niepożądane:
- encefalopatia z obrzękiem mózgu
- drgawki, SPIĄCZKA, ŚMIERĆ
- uszkodzenie nerek i serca
EFLORNITYNA
- inhibitor dekarboksylazy ornitynowej
- przenika do OUN
- terapia zaawansowanej trypanosomozy (T. brucei gambiense)
- działanie zależne od sprawności układu immuno
Niepożądane:
- nudności, wymioty
- anemia, małopłytkowosć, leukopenia
NIFURTYMOKS
- pochodna nitrofuranu
- wolnorodnikowe uszkodzenie pasożyta
- wczesny okres zakażenia Trypanosoma Cruzi (choroba CHAGASA)
Niepożądane:
- bezsenność, pobudzenie
- neuropatia obwodowa
- nudności, wymioty, bóle brzucha
