1.4 eenvoudige en complexe overerving

Question 1

we zijn allemaal uniek. waardoor is er genetische variatie?

Answer 1

SNP’s (single nucleotide polymorphism)

diploid genoom (2 setjes chromosomen)

recombinatie (meiotisch)

CNV’s (copy number variation)

inversies

repeats

epigenetica

Question 2

hoeveel varianten zijn er in totaal per persoon?

Answer 2

4 miljoen varianten
- 3,2 miljoen SNP’s
- 900.000 indels (inserties en deleties)
- 44% van de genen bevat een variant

Question 3

hoe leiden veranderingen in het genoom tot ziekte?

Answer 3

kan aan de hoeveelheid liggen
- mist genetisch materiaal (deletie)
- teveel aan genetisch materiaal (duplicatie/ gain)

functie gen/eiwit
- disruptie structuur gen (translocatie, inversie, insertie)
- verandering aminozuurvolgorde (missense, frame-shift, STOP codon)
- effect op mRNA (nonsense mediated decay)
- effect op splicing
- gain of functie

Question 4

welke verschillende overervingspatronen zijn er?

Answer 4

chromosomaal
- translocatie
- inversie
- deletie
- aneuploidie

medeliaans
- autosomaal dominant, volledig/ onvolledig penetrant
- autosomaal recessief
- x-linked dominant of recessief
- (y linked)

mitochondrieel

imprinting

complex, multifactorieel

Question 5

wat zijn numerieke chromosomale afwijkingen? noem voorbeelden, is het erfelijk?

Answer 5

numerieke chromosomale afwijkingen is een afwijking in het aantal chromosomen

voorbeelden zijn
- trisomie 21 (down syndroom),
- klinefeltersyndroom (XXY)
- trisomie 13
- trisomie 18
- turnersyndroom (ontbrekend geslachtschromosoom X0)

de meeste numerieke chromosomale afwijkingen zijn niet erfelijk
uitzondering: gebalanceerde translocaties )

Question 6

wat zijn verschillende afwijkingen binnen chromosomen?

Answer 6

deletie
duplicatie
inversie (door vouwing is het op de verkeerde plek gekomen)
translocatie (DNA segment van ene naar ander niet homologe chromsoom verplaatst)

Question 7

wat zijn monogene/ mendeliaanse aandoeningen?

Answer 7

aandoeningen die ontstaat door 1 veradering in het DNA (mutatie in 1 chromosoom).

> 10.000 aandoeningen zijn monogeen over te erfen

zeldzaam maar > 300 miljoen mensen heeft een zeldzame genetische aandoening

voor meer dan 95% is er geen goedgekeurde behandeling

Question 8

wat valt allemaal onder mendeliaanse overerving?

Answer 8

autosomaal dominant
autosomaal recessief
geslachtsgebonden (XY linked)

Question 9

noem kenmerken autosomaal dominante overerving

Answer 9

meerdere generaties (in elke generatie zijn mensen die de ziekte hebben)

heterozygoot heeft fenotype

mannen en vrouwen beiden aangedaan

50% kans op aandoening nageslacht

Question 10

bij een stamboom van een autosomaal dominante overerving heb je soms ook dat niet elke generatie aangedaan lijkt te zijn. hoe kan dit?

Answer 10

nieuwe mutatie (de novo of somatich)
- somatisch (later in ontwikkeling treedt het op)

verlaagde penetrantie (mensen erfen aanleg maar komt niet bij iedereen tot uiting, niet iedereen krijgt de verschijnselen)

Question 11

geef kenmerken over novo en somatische (mosaicisme) mutaties

Answer 11

vaak ernstige afwijkingen en dus geen nageslacht

niet erfelijk voor ouders (als kind 1 het heeft is er weinig risico dat kind 2 het ook krijgt)

mogelijk wel erfelijk voor nageslacht kind

Question 12

wat is een autosomaal dominante overerving met verlaagde penetrantie?

Answer 12

niet elk individu krijgt verschijnselen

kan wel later nog tot uiting komen

Question 13

wat is een voorbeeld van een autosomaal dominante overerving?

Answer 13

lynch syndroom: kanker predispositie (endometrium, colon en maagkanker)

genetische heterogeniteit; 4 genen (MLH1, MSH6, MSH2 en PMS2) veroorzaken vergelijkbare fenotype

onvolledige penetrantie: niet iedereen krijgt kanker

wisselende expressie: leeftijd van presentatie/ type kanker

Question 14

noem kenmerken van autosomaal recessieve overerving

Answer 14

enkele generatie/ gezin aangedaan

heterozygoot is drager (bv Aa heeft wel het allel maar niet de verschijnselen)

homozygoot is aangedaan (aa)

mannen en vrouwen evenvaak aangedaan

nageslacht :
- 25% kans te zijn aangedaan (aa)
- 50% kans om drager te zijn
- 25% kans op afwezigheid mutatie

Question 15

wanneer is de kans verhoogd op een autosomaal recessieve aandoening?

Answer 15

bij consanguine overerving (bloedverwantschap)

als bv neef en nicht samen een kind krijgen.

Question 16

noem een voorbeeld van een autosomaal recessieve overerving?

Answer 16

taaislijmziekte- cystic fibrosis

CFTR: chloride kanaal

meeste prevalente recessieve ziekte in EU

1/30 europeanen is CFTR mutatie drager

kans 2 dragers (dat je partner het ook heeft): 1/30 x 1/30 = 1/900

kans 1/4 dat lind twee keer de aanleg krijgt: 1/3600

Question 17

noem een voorbeeld en kenmerken van een x linked recessieve aandoening

Answer 17

duchenne spierdystrofie

geen man man overerving dus niet van vader naar zoon(man geeft y chromosoom aan zoon, niet de x)

mannen vaker aangedaan dan vrouwen (vrouw heeft nog een tweede goede x chromosoom)

Question 18

noem kenmerken van een dominante x-linked overerving

Answer 18

geen man-man overerving (dus niet van vader op zoon)

dochters van aangedane man zijn allemaal aangedaan (erven namelijk altijd de (in dit geval aangedane) x chromosoom van de vader)

vrouwen zijn vaak milder aangedaan dan mannen

of alleen vrouwen zijn aangedaan (mannen hebben maar 1 x chromosoom en kunnen het dus niet net zoals vrouwen compenseren, vaak lethaal)

Question 19

noem een voorbeeld anticipatie- repeat expansie- ziekten

Answer 19

fragiele x syndroom

CGG repeat
- volle mutatie
- premitatie
- bij >200 repeats pathologisch

x-gebonden: vrouwen niet/milder aangedaan (semi dominant)
premutatie dragers geen FXS (wel ander fenotype)

Question 20

wat is verschil tussen x-linked overerving bij man en vrouw? waarom de ene vrouw ernstig aangedaan en de ander niet?

Answer 20

verschil is dat de vrouw 2 x chromosomen heeft en de man maar 1

alle vrouwen zijn mozaik. in elke cel wordt 1 van de 2 chromosomen uitgeschakeld en is er maar 1 actief. dit bepaalt hoeveel last je hebt

Question 21

geef kenmerken y gebonden overerving

Answer 21

alleen mannen zijn aangedaan

aangedane mannen hebben een aangedane vader

alle zoons van aangedane vader zijn aangedaan

Question 22

wat is mitochondriele overerving?

Answer 22

mitochondrieen hebben hun eigen DNA

dit is alleen overerfbaar via de moeder
- transmissie via moeder
- geen transmissie via vader

beiden seksen kunnen zijn aangedaan (bepaald door heteroplasmie)

Question 23

wat is genomische imprinting?

Answer 23

verschil in expressie van genen, afhankelijk van maternale of paternale afkomst. afhankelijk van welke ouder het defect heeft doorgegeven

epigenetische modificatie

niet bij iedereen staan dezelfde genen aan of uit

chat GPT
Genomische imprinting is een epigenetisch fenomeen waarbij bepaalde genen verschillend worden tot expressie gebracht, afhankelijk van of ze afkomstig zijn van de moederlijke of vaderlijke ouder

Question 24

wat zijn voorbeelden van aandoeningen door genomische imprinting?

Answer 24

Silver Russel syndroom
- kleine lengte
- dun
- failure to thrive
- maternale UPD11

Beckwith-wiedemann syndromo
- groot
- grote tong
- omphalocele
- risico tumoren
- paternale UPD

UPD= unipaterale disomie (2 chromosomen ban dezelfde ouder)

Question 25

noem kenmerken multifactoriele/ complexe aandoeningen?

Answer 25

zijn afhankelijk van meerdere factoren die zorgen dat ziekte ontstaat

samenspel van
- genetics (monogenetisch, polygeen)
- lifestyle (microbioom, immuunsysteem, inflammatie)
- environment (genexpressie, epigenetica, miRNA, methylatie)

interacties tussen genen en/of omgeving

Question 26

verschil complexe en mendeliaanse overerving?

Answer 26

bij mendeliaanse/ simpele overerving is een mutatie in 1 enkel gen

bij complexe overerving zijn mutaties in diverse genen

Question 27

komen polygene (complexe) vaak voor en door wat wordt get veroorzaakt?

Answer 27

polygene ziekten komen vaak voor

veroorzaakt door veel mutaties met zwak effect

Question 28

wat is de Genome wide association study (GWAS)?

Answer 28

testen of een ziekte-gen en een SNP (of andere variant) samen meer voorkomen dan te verwachten op basis van de kans

Question 29

hoe weet je of het nature of nurture is?

Answer 29

ouders geven hun kinderen niet alleen de genen maar ook dezelfde omgeving

dat aandoening in familie voorkomy wil niet altijd zeggen dat het genetisch is

hoe bepaal je het verschil van invloed? met tweelingstudies

Question 30

wat is anticipatie (mendeliaanse overerving)?

Answer 30

Anticipatie in genetica verwijst naar het fenomeen waarbij de ernst van een genetische aandoening toeneemt in opeenvolgende generaties of op jongere leeftijd bij opeenvolgende generaties. Met andere woorden, bij anticipatie worden de symptomen van een genetische aandoening ernstiger of treden ze op een jongere leeftijd op bij nakomelingen vergeleken met eerdere generaties.