Тау Жыныстары Flashcards
Тау жыныстары
Жер қыртысын құрайтын минералдардың жиынтығы
Минералдар
Қатаң түрдегі нақты, өздеріне ғана тән ішкі құрылымы бар жеткілікті дәрежеде тұрақты химиялық қосындылар және таза элементтер
Тау жыныстары минералдық құрамы бойынша жіктеледі
Мономинералды, полиминералды
Мономинералды тау жыныстары
Мәрмәр, әктас, кварцит
Мәрмәр, әктас, кварцит тау жыныстары минералды құрамы бойынша
Мономинералды
Бірнеше минералдан құралатын тау жыныстары
Пониминералдар
Полиминералды тау жыныстары
Гранит, базальт, гнейс
Жер қыртысының 60%-ын құрайтын тау жыныстары
Магмалық
Магмалық тау жыныстар таралған аймақтарда көп шоғырланған
Пайдалы қазбалар
Жер қыртысының белгілі бір тереңдігінде қалып қойған магмалық тау жыныстары
Интрузивті
Лава түрінде жер бетіне шыққвн, құрамындағы бу мен газдан ажыраған магмалық тау жыныстары
Эффузивті
Борпылдақ құрылымды эффузивті тау жынысы
Кеуектас
Аморфты жанартаулық шыны
Обсидиан
Интрузивті магмалық тау жыныстары
Гранит, габбро
Эффузивті магмалық тау жыныстары
Базальт, кеуектас, пемза, жанартаулық туф пен шыны, обсидиан
Магмалық тау жыныстарының жер бетіндегі сипаттары
Батолит, лакколит, жанартау конустары
Жанартаулық жыныстар деп аталатын тау жыныс түрі
Эффузивті
Шөгінді тау жыныстары (қалыптасуы)
Магмалық, метаморфтық тау жыныстарының мүжілуі нәтижесіндегі алуан түрлі өнімдердің бұзылуы және кейінгі түзілуі барысында қалыптасады
Шөгінділер ….. мен ….кейін тау жыныстарына айналады
Тығыздалу, цементтелу
Шөгінде Т. Ж қалыптасуына байланысты 4-ке бөлінеді
Кесек, химиялық, органикалық, пирокласты
Т. Ж мен минералдардың мүжілуі
Тау жыныстарының температура әсерінен, атмосфера, су мен организмдердің химиялық және механикалық ықпалынан бұзылуы ж/е химиялық өзгеру үдерісі
Жер қыртысының 10%-ын құрайтын тау жыныстары
Шөгінді
Жер бетінің 75%-ын құрайтын тау жыныстары
Шөгінді
Шөгінді тау жыныстары қалыптасқан орнына қарай бөлінеді
Континенттік, теңіздік
Шөгінді тау жыныстары жіктеледі
Физикалық, химиялық, биологиялық
Шөгінді тау жыныстары жіктеледі
Кесек, хемогендік, органогендік
Шөгінді тау жыныстарының ең көп таралғандары
Сазды (50%), құмды мен карбонатты (45%)
Пайдалы қазбалардың 3/4 бөлігінің қалыптасуына себепші тау жыныстарының түрі
Шөгінді
Кесек тау жыныстары
Физикалық мүжілу өнімдері қатты бөлшектерден қалыптасады
Кесекті тау жыныстары ….. және….. болуы мүмкін
Борпылдақ (малта тас,қиыршық тас, ірі құм, құм, балшық) және цементтелген (конгломерат, жентек тас, құмдақ, саз тас)
Өте ұсақ жұмсақ масса
Цемент
Шөгінді кесек тау жыныстарының жіктелуі
Жұмырланбаған: жентек тас үйіндісі, жентек тас, ұсақ кесектелген жентек тас
Жұмырланған: қойтасты конгломерат, конгломерат, жентек тас
Химиялық тау жыныстары
Теңіз ортасында, лагуналарда түзіледі: галит, сильвин, глаубер
Биологиялық тау жыныстары
Қазынды көмір, жанғыш тақтатас, маржан, мшанк әктасы, ұлутас-әктас, шымтезек, тасқа айналған ағаш. Ең көп таралғандары карбонатты, кремнийлі, көміртекті
Жануарлар мен өсімдіктер организмі қалдықтарын райда болатын шөгінді тау жыныс түрі
Биологиялық
Судың булануы кезінде түсуі нәтижесінде пайда болатын шөгінді тау жыныс түрі
Химиялық
Сыртқы күштер әсерінен мүжілу нәтижесінде қалыптастаны шөгінжі тау жыныс түрі
Физикалық
Галоидты тұздар
Галит, сильвин
Кәдімгі ас тұзының ғылыми атауы
Галит
Карбонатты тау жынысы
Әктас
Кремнийлі тау жынысы
Диатомит
Көміртекті тау жыныстары (каустобиолиттер)
Көмір, мұнай, газ, асфальтты битум, жанғыш тақтатас, шымтезек
Метаморфты тау жыныстары
Жоғары температура мен қысым әсерінен жыныстардың минералдық құрамы мен құрылым елеулі өзгеріске түскен тж
Метаморфизм нәтижесінде
Минералдардың кристалдық торы түгелдей қайта құрылады
Гранит, құмтас, әктас
Гнейске, кварцитке, мәрмәрға
Аймақтық метаморфизм
Геосинклинальді белдеулердің орасан зор алаңдарында көрінеді
Дислокациялық метаморфизм
Жер қыртысының тектоникалық қозғалыстарымен байланыста және жоғары қысым әсерінен пайда болады
Жапсарлық метаморфизм
Жер қыртысына магманың енуімен тікелей байланысты
Жапсарлық метасоматоз
Магманың құрамында белсенді химиялық элементтердің газдары мен буының көп мөлшері болады. Оларды жарықтар, қуыстар, ұсақ тесіктер арқылы енгізу тау жыныстары мен минералдардың химиялық құрамының өзгеруіне әкеледі
Кристалдар
Атомдары мен молекулалары белгілі бір геометриялық тәртіппен орналасқан, тура геометриялық пішіндегі қатты денелер
Минералдар
Жер қыртысындағы түрлі әрекеттер әсерінен пайда болған табиғи химиялық қосылыстар жиынтығы
Табиғатта кездесетін минерал түрлерінің саны
3000-нан астам
Минералдардың кездесетін агрегаттық күйлері
Газ, сұйық, қатты
Қз ашылған жаңа минералдар саны
200-ге жуық
Тау жыныстары құрамындағы минералдар бөлінеді
Кристалды, аморфты
Кристалдар геометриялық пішініне қарай жіктеледі
Текше, тетрагональ, гексагональ, ромб, моноклинді
Химиялық құрамының ерекшелігіне қарай минералдардың 9 тобы (1-3)
1.Жеке элементтер: саф кесекті: алтын, платина, алмаз, күміс, графит, мыс, күкірт
2. Сульфидтер: күкіртті қосылыстар: галенит, халькопирит, пирит
3. Галогенді қосылыстар: галит, карналлит, флюорит
Химиялық құрамының ерекшелігіне қарай минералдардың 9 тобы (4-6)
- Тотықтар мен гидрототықтар тобы: кварц, хальцедон, хромит
- Карбонаттар: кальцит, доломит, малахит, азурит
- Сульфаттар: гипс, барит
Химиялық құрамының ерекшелігіне қарай минералдардың 9 тобы (7-9)
- Фосфаттар: фосфорит, аппатит
- Вольфраматтар: вольфрамит, шеелит
- Силикаттар: гранат, берилл
9 класстың ішінде ең кең таралғандар
1.Силикаттар- кремний қышықылы тұздары (800)
2. Карбонаттар- көмір қышқыл тұздары (80)
3. Тотыққан заттар мен гидрототықтар -200 минерал кварц, опал, лимонит
4. Сульфаттар -260 гипс, ангидрит
5. Галоидтер- 100 галит, флюорит
Темір минералы мен рудасы
Сидерит (темір шпаты)
Табиғи минерал, минералдардың арасында ең мықтысы
Алмаз
Хром минералының көзі, әр рудасы
Хромиттер
Ресейдегі темір рудасы кен орны
Курск магнит аномалиясы (кма)
Украина темір рудасы кен орны
Кривой Рог
Өткен ғасырдағы “ақымақтар алтыны”, “ит алтыны” деп аталған минерал
Пирит
Түйіршікті агрегаттар
Кесек топырақтарды еске салатын, борпылдақ, жұмсақ минералдардың жинағы
Друзалар
Ортақ негізі бар кристалдардың жабыса шыққан өскіні
Жеодалар
Минералдармее толығымен н/е жартылай толтырылған, тау жыныстарындағы қуыстар
Конкрециялар
Минералдардың жұмыр, домалақша тұтастырғыштары
Оолиттер
Әдетте шоғырлы-қабықты құрылымы бар, шағын өлшемді (0,2-10мм) жұмыр тұтастырғыштар
Сауысты пішіндер
Қуыстардың қабырғаларын бүркеуші буланған ерітінділердің н/е төбеден тамшылаған кристалл түйіршіктерінің түсуі нәтижесінде пайда болған минералды агрегаттар
Сталактиттер
Үңгірлердің төбесінен салбырап тұрған тас сүңгілер
Сталагмиттер
Үңгірлердің түбінен көтерілген тас бағаналар
Дендриттер
Өсімдіктерге ұқсайтын, жыныстардағы кристалдардың жазық жабыса шыққан өскіні
Минералдардың сыртқы механикалық әсерге қарсыласу қабілеті
Қаттылық
Геологияда қабылданған қаттылықтың шкаласы
Моос шкаласы
Моос теориясының қаттылығы бойынша эталондық минералдар саны
10
1.Тальк
2.Гипс
3.Кальцит
4.Флюорит
5. Апатит
6. Ортоклаз
7. Кварц
8. Топаз
9. Корунд
10. Алмаз
Қара минерал
Магнетит
Қызыл минерал
Гематит
Жасыл минерал
Малахит
Көк минерал
Азурит
Сары минерал
Лимонит
Минералдың жарықөткізгіштік қасиеті
Мөлдірлік
Кәдімгі шыны тәрізді жарық өткізетін
Мөлдір
Жарық күңгірт шыны тәрізді өткізетін
Жартылай мөлдір
Жарық өткізбейтін
Мөлдір емес
Мөлдір минерал
Тау хрусталі, англезит
Жартылай мөлдір минерал
Хальцедон, кәріптас
Мөлдір емес минерал
Пирит, молибденит
Металдық жылтыры бар
Пирит, галенит, графит, сфалерит
Металдық емес эылтырақ минералдар
Алмазша- ең жылтыр: алмаз, киноварь
Шыныша- кальцит, кварц
Майлы: нефелин, сомтума күкірті
Інжуше: слюда, гипс
Жібекше: асбест
Күңгірт: шықпақтас, балшық