Геоэкология Flashcards
1
Q
Экосфераны қоғаммен интеграция процесінде зерттейтін ғылым
A
Геоэкология
2
Q
Тірі организмдер мен олардың қоршаған ортасын біртұтас қамтитын биологиялық жүйе
A
Экосфера
3
Q
“Қоғам-экосфера” жүйесіндегі байланыс, экосфераның құрылымы мен қызметі
A
Геоэкология пәні
4
Q
Экосфера мен “қоғам-экосфера” жүйесіндегі кеңістіктік-уақыттық динамикасын зерттеу
A
Геоэкологияның міндеті
5
Q
“Геоэкология” терминін алғаш 1939ж ұсынған неміс ғалымы
A
К. Тролл
6
Q
К. Тролл геоэкология терминін алғаш енгізді
A
1939ж
7
Q
К. Тролл 1939ж енгізген термині
A
Геоэкология
8
Q
Геоэкология ғылымы дамыған мемл
A
Германия
9
Q
Геоэкологиялық зерттеу түрлері
A
1)Аумақты шаруашылық пайдалануға қатысты зерттеу
2)Аумақтардың геоэкологиялық жағдайына баға беру
3)Аумақтардың рекреациялық әлеуетін бағалау
4)Геоэкологиялық жоспарлау
5)Геоэкологиялық аудандастыру
6)Геоэкологиялық болжаулар
10
Q
Табиғатты пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шараларды негіздеу
A
Геоэкологиялық болжамдар/жоспарлау
11
Q
Геоэкологиялық болжам жасау кезеңдері
A
1)Аймақтың табиғи ж/е ресурстық жағдайын талдау
2)Аймақтың табиғи орта әлеуетін анықтау
3)Аймақтың өнеркәсіптік жағдайын анықтау
4)Аймақтың құрылымдық өзгерісі
5)Инвестициялық өсуі
6)Экономикалық даму жағдайы
12
Q
Геоэкологиялық болжам кезеңдері (2)
A
Жекелеген кәсіпорындардың орналасуындағы кемшіліктерді айқындау ж/е оны шешу жолдары
13
Q
Бүкіл ғаламшарды қамтитын, көпқабатты шоғырланған қабат
A
Геосфера
14
Q
Геосфера түрлері
A
Атмосфера, гидросфера, литосфера, жер қыртысы, Жер мантиясы мен Ядро
15
Q
Жер қыртысы, мантияның эоғарғы бөлігі
A
Литосфера
16
Q
Жердің топырақ қабаты
A
Педосфера
17
Q
Ластану түрлері
A
Орналасуына қарай, кеңістік қамтуы б-ша, мерзіміне қарай, жаратылысына қарай
18
Q
Орналасу сипатына қарай ластану түрлері
A
Тұрақты ластану, мобильдік ластану
19
Q
Тұрақты орналасу сипатына қарай ластану
A
Өндіріс орындары
20
Q
Мобильдік орналасу сипатына қарай ластану
A
Көлік құралдары
21
Q
Кеңістік қамтуына қарай ластану түрлері
A
Нүктелік, алаңдық, сызықтық
22
Q
Нүктелік ластану
A
Зауыт
23
Q
Алаңдық ластану
A
Көмір карьеры
24
Q
Сызықтық ластану
A
Транспорт магистралі
25
Мерзіміне қарай ластану түрлері
Бастапқы, екінші қайтара (қосарланған)
26
Қоршаған ортаға тікелей түсу ластануы
Бастапқы
27
Қоршаған ортадағы ластағыштардың өзара әрекеттесуі нәтижесіндегі ластану
Екінші қайтара (қосарланған)
28
Суқоймаларына тыңайтқыштардың шамадан тыс түсуі нәтижесінде азот пен фосфор мөлшері артып, балдырлардың қаулап өсу салдары
Биологиялық ластануы
29
Ластанудың жаратылысы жағынан негізгі топтары
4
30
Жаратылысына қарай ластану түрлері
Химиялық, физикалық, биологиялық, эстетикалық н/е визуалды
31
Химиялық ластану түрлері
Газ, химиялық элементтер, түтін
32
Физикалық ластану түрлері
Радиоактивті, электромагниттік, шу, жылу
33
Биологиялық ластану түрлері
Бактериологиялық, вирустық, арамшөптер
34
Эстетикалық ластану түрлері
Табиғи ландшафтың күрт өзгеруі, қайталанбас табиғат көрінісінің бұзылуы, құрылыс
35
Табиғи ортаның ластану көрсеткіші
Атмосфераның ластану индексі
36
Қз экологиялық мәселелер
Кейбір қалалардың өндірістік қалдықтармен қатты ластануы, Арал теңізінің тартылуы, Каспий теңізінің ластануы, шөлейттену, топырақтың ауылшаруашылығында қолданылған химиялық заттармен ластануы
37
Қытайда шешімін таппаған экологиялық мәселелер
Елдің дүниежүзілік деңгейдегі қатты отын түрлері жағу нәтижесінде ауаға көмірқышқыл газын мөлшерден тыс өте көп шығаруы, көмірді жағу кезінде бөлінген зиянды газдардың қышқыл жанбырдың жауу, солтүстік өңірлерге судың жетіспеуі,
мелиорациялық жұмыстар нәтижесінде іргелес жатқан
аумактардағы жер бедерінің бұзылуы, ормандардың жаппай
кесілуі, жер ресурстарын тиімді басқармау салдарынан туындаған топырақ эрозиясы
38
Ормандар мен бұталар ауданы
4 млрд га (26,8%)
39
Ағаш сүрегінің қоры
330 млрд м³
40
ФАО ұйымының деректері б-ша жыл сайын жойылатын орман көлемі
6 млн га
41
Фотосинтез көлемінің қысқаруы ұлғайтады
Жылыжай эффектісін
42
Антропогендік шөлейттену қазіргі көлемі
10 млн км²
43
Әлемнің 8%-ын алатын аумақ
Антропогендік шөлейттену
44
Жер шарында жыл сайын құнарлы жер жарамсыз болып табылады
50-70 мың км²
45
Атмосфераның күн радиациясының өткізіп, жер бетінің жылулық сәулеленуін ұстап қалу қабілеті
Жылыжай эффектісі
46
Атмосферадағы жылыжай газдары
Көміртек қос тотығы, фреон, азот тотықтары, метан
47
Ең "лас" өнеркәсіп салалары
Тау-кен, құрылыс материалдарын өндіру, энергетика (ЖЭС), қара ж/е түсті металлургия, мұнай өндіру мен өңдеу, химия өнеркәсібі, целлюлоза-қағаз өндірісі, тамақ өндірісі
48
Химия өнеркәсібі ауаға бөлетін улы қосылыстар
Стирол, фенол, ацетон, күкірттің қос тотығы, күкірт ангриді
49
Атмосфера ластануының 60%-ы тиесілі
Автокөлік
50
Автокөлік газдарының тікелей әсері
Фотохимиялық тұманның түзілуі
51
Өзендерді ластайтын заттар
Нитрат, фосфат, пестицит, қалдық сулар
52
1986ж ядролық энергияның жойқын апат болған жер
Чернобыль АЭС (Украина)
53
Чернобыль АЭС жарылған ел
Украина
54
Атом энергиясының өндірісін экологиялық қауіпсіздігі мен экономикалық тиімділігі жоғары салаға бағыттаған
Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттік (АЭХА)
55
Британдық Хелли-Бей стансасында соңғы 10 жылда атмосфера құрамындағы озонның 40%-ға азайғаны анықталды
1984ж
56
1984ж озонныңи40%-ға азайығаны анықталған стансы
Хелли-Бей
57
Озон қабатының жұқаруы туралы мақала жарық көрді
1985ж
58
1985ж озон қабатының жұқаруы туралы айтылды
Мақалада
59
Антарктикадада көктем озон мөлшері күрт азаятындығы анықталды
1978ж
60
1978ж көктем айларында озон мөлшері күрт азаятын материк
Антарктида
61
Озон қабатының жұқару себебі
Атмосфера құрамында хлорфторсутекті қосылыстар фреондардың көбеюі
62
Озон қабатының жұқаруы мейлінше тежеу мақсатындағы құжаттар
Вена конвенциясы (1985ж), Монреаль хаттамасы (1989ж)
63
Соңғы 200жыл ішінде ормандар аумағы қысқарды
2 есе
64
Жыл сайын жойылатын тропиктік ормандар көлемі
10 млн га
65
Атмосфераның ұдайы оттегімен байытып отыратын ормандардың жойылу салдары
Топырақтың құнарлы қабатының тез шайылуы, су режимінің өзгеруі
66
20ғ 2 жарт адамның шаруашылық әрекеті әсерінен шөлейттенген аумақ
9 млн км²
67
Жұтаңдану алдында тұрған аудан
30 млн км²
68
Үндістандағы халық тығыз қоныстанған құрғақ аудан
Тар шөлі
69
Үндістандағы қайта-қайта қуаңшылыққа ұшыраудағы үлесі
80%
70
Африкадағы шөлейттенген аумақ
Сахель
71
Қуаңшылық жылдарына ағысын уақытша тоқтайтын өзендер
Нигер, Сенегал
72
Ғаламшарлағы ең бай экожүйе
Ылғалды тропиктік ормандар
73
Жыл сайын 10 млн га жер бетінен жойылатын орман
Тропиктік ормандар
74
Қолайлы деңгей геожүйе бұзылуының пайыздық деңгейі
0-20%
75
Қолайлы деңгейге кіреді
Қз адам аз қоныстанған аймақтары: шөлдер, шөлейттер, таулы аймақтар
76
Экологиялық деңгейі б-ша қолайлы деңгейге кіреиін аймақтар
Шөлейттер, шөлдер, таулы аймақтар
77
Табиғат компоненттерінің айқын, алайда тез арада қалпына келтіруге болатын өзгерістер тән аумақтар
Қанағаттанарлық деңгей
78
Қанағаттанарлық деңгей геожүйенің бұзылуының пайыздық деңгейі
21-40%
79
Қанағаттанаплық деңгейге кіреді
Астана, Көкшетау, Талдықорған, Петропавл, Орал қалаларының урбо-өндірістік кешендері; Есіл, Тобыл, Сарысу, Жайық өзендерінің аквальды кешендері
80
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша қанағаттанарлық деңгейге кіретін урбо-өндірістік кешендері
Астана, Көкшетау, Талдықорған, Петропавл, Орал
81
Экологиялық шиеленіс жеңгейі б-ша қанағаттанарлық деңгейге кіретін аквальды кешендер
Есіл, Талас, Тобыл, Сарысу, Жайық
82
Жекелеген табиғат компоненттері едәуір қолайсыз өзгерістерге ұшыраған, алайда қалпына келтіруге болатын аумақтар
Шиеленіскен деңгей
83
Шиеленіскен деңгей геожүйе бұзылуының пайыздық деңгейі
41-60%
84
Шиеленіскен деңгейге кіреді
Ембі, Ақтөбе мұнай өнеркәсібі алабы; Қарашығанақ газ-конденсат кен орны; Ақшатау, Атасу-Қаражал, Жаңатас-Қаратау, Қашар, Саяқ, Текелі, Жетіқара өндірістік-аймақтық кешендері; Ақтау, Ақтөбе, Атыпау, Семей қалаларының урбо-өндірістік кешендері; Қапшағай ж/е Шардара су бөгендерінің аквальды кешендері; Іле, Шу өзендері
85
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша шиеленіскен деңгейге кіретін мұнай өнеркәсіп алабы
Ембі, Ақтөбе
86
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша шиеленіскен деңгейге кіретін газ-конленсат кен орны
Қарашығанақ
87
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша шиеленіскен деңгейге кіретін өндірістік-аймақтық кешендері
Ақшатау, Атасу-Қаражал, Жаңатас-Қаратау, Қашар, Саяқ, Текелі, Жетіқара
88
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша шиеленіскен деңгейге кіретін
урбо-өндірістік кешендер
Ақтау, Ақтөбе, Атырау, Семей
89
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша шиеленіскен деңгейге кіретін аквальды кешендер
Қапшағай, Шардара су бөгендері
90
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша шиеленіскен деңгейге кіретін өзендер
Іле, Шу
91
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша шиеленіскен деңгейге кіретін бөгендер
Қапшағай, Шардара
92
Көптеген табиғат компоненттерінің үлкен, алайда қайтып қалпына келтіруге болатын өзгерістері тән аумақтар
Қауіпті деңгей
93
Қауіпті деңгей геожүйе бұзылуының пайыздық деңгейі
61-80%
94
Қауіпті деңгейге кіреді
Балқаш, Жамбыл, Жезқазған, Қызылорда, Теміртау, Шымкент өндірістік ареалдары; Алматы, Қарағанды қалалары; Соколов-Сарыбай Павлодар, Екібастұз өндірістік кешендері; Байқоңыр ғарыш полигоны, Арал теңізіндегі Возрождение полигоны; Ертіс, Сырдария, Арыс, Нұра өзендері; Балқаш көлі
95
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша қайіпті деңгейге кіретін өндірістік ареалдары
Балқаш, Жамбыл, Жезқазған, Қызвлоода, Теміртау, Шымкент
96
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша қайіпті деңгейге кіретін қалалары
Алматы, Қарағанды
97
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша қайіпті деңгейге кіретін өндірістік кешендері
Соколов-Сарыбай, Павлодар, Екібастұз
98
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша қайіпті деңгейге кіретін мұнай өндіру ж/е мұнай-химия кешендері
Жетібай-Өзен, Теңіз
99
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша қайіпті деңгейге кіретін полигондар
Байқоңыр ғарыш полигоны, Арал теңізіндегі Возрождение полигоны
100
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша қайіпті деңгейге кіретін өзен, көлдері
Ертіс, Сырдария, Нұра, Арыс өзендері; Балқаш көлі
101
Көптеген табиғат компоненттерінің түбегейлі, қайтымсыз өзгерістері тән аумақтар
Апатты деңгей
102
Апатты деңгей геожүйе бұзылуының пайыздық деңгейі
81-100%
103
Апатты деңгейге кіреді
Арал теңізінің қазіргі, бұрынғы акваториясы; Кенді Алтайдың өндірістік ареалы; Семей ядролық полигоны; Каспий теңізінің солт-шығыс жағалауы
104
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша апатты деңгейге кіретін акваториясы
Арал теңізінің қазіргі, бұрынға акваториясы, Каспийдің солт-шығыс жағалауы
105
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша апатты деңгейге кіретін өндірістік ареалы
Кенді Алтай
106
Экологиялық шиеленіс деңгейі б-ша апатты деңгейге кіретін полигоны
Семей ядролық
107
Геоэкологиядағы антропогендік факторлар
Ормандардың жойылуы, топырақ эрозиясы, антропогендік шөлейттену, табиғи ортаның антропогендік ластануы, жылыжай эффектісінің пайда болуы, қоршаған ортада табиғи айналымдардың бұзылуы, табиғи ортаның өзін-өзі қалпына келтіру қабілетінің төмендеуі
108
Географиялық қабықтағы ырғақтылық
Циклдік, мезгілдік
109
Белгілі бір уақыт аралығында тұрақты қайталанатын табиғи құбылыстар
Мезгілдік
110
Мезгілдік ырғақтылық құбылыстары
Күн мен түн алмасуы, мұхит суларының толысуы мен қайтуы, жергілікті желдер бағытының өзгеруі, жыл мезгілдерінің ауысуы
111
Қайталану мерзімі өзгеріп тұратын ырғақтылық
Циклдік
112
Циклдік ырғақтылық құбылыстары
Күн бетіндегі дақтар 9-14жылда аумағын ұлғайтуы, әрбір 11 жылда Жер бетіндегі магниттік дауылдарын туғызатын Кұн қарқындылығы артуы, апатты жер сілкіну мен жанартау атқылауы, климаттың суынуы мен жылынуы, қуаңшылық, су тасқындары
113
Тәуліктік циклдер
Жер шарының өз осінен айналуын, күн мен түн ауысуы, температура, ылғалдылық тәулік ішіндегі өзгерістер, фотосинтез, бриз желі, түнгі жануарлар, суық су түнде газ сіңіріп, күнбіз бөліп шығуы
114
Маусымдық циклдер
Жердің Күнді айналуы, ландшафт алмасуы, мұз жүруі, су толысуы, жануарлардың ұйқыға кетуі, балық, құс, сүтқоректілер миграциясы
115
Ғасырішілік циклдер
Жердің Күн жүйесінде қозғалуы, 35-40жыл қайталанатын ылғалды ж/е салқын жылдар мен жылы ж/е құрғақ жылдармен алмасуы, көлдер сулылығы, кұн қарқындылығының 11,35-40; 90-100 жыл сайынғы тербеліс
116
Ғасырлық циклдер
Вулканищм, апатты сел құбылыстары, ғасырішілік тербелістер
117
Жоғары дамыған елдер ресурс сақтаушы технологияларға көшті
20ғ 70ж
118
Дамушы елдердегі даму жолы
Өзіндік балама
119
Тұрақты даму концепциясы өзара тығыз байланысқан 3 құрамдас бөлігі
Экожүйелерді пайдалану, тиімді экономика, әділетті қоғам
120
Мемлекеттегі табиғат қорғау заңнамасы мен оған негізделген мақсатты әрекеттер жиынтығы
Экологиялық саясат (1972ж Стокгольм конференциясында негізі қаланды)
121
Экологиялық саясат бағыттары
Табиғат ресурстарын қоғамдық өндіріс барысында тиімді пайдалану, табиғатты адамның зиянды зардаптарынан қорғау, халықтың экологиялық қауіпсіздігі
122
Ғаламдық экологиялық саясатты үйлестіруші халықаралық ұйымдар
ЮНЕП, Халықаралық табиғатты қорғау одағы, Бүкіләлемдік тұмса табиғат қоры, Гринпис, Дж банкінің табиғат қорғау мекемесі, Ғаоамдық экологиялық қор
