Brainscape's Knowledge GenomeTM

Browse over 1 million classes created by top students, professors, publishers, and experts.


See full index

Næringafræði > Vítamín OG A-VÍTAMÍN > Flashcards

Vítamín OG A-VÍTAMÍN Flashcards

1
Q

Vítamín - skilgreining

A

Lífsnauðsynlegt lífrænt efni úr fæðu sem nauðsynlegt er í litlu magni fyrir efnaskipti, starfsemi líkamans.
- Fyrirfinnast í flestum fæðutegundum

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Hvað gæti gerst við of litla inntöku?
En of mikla?

A

Of litla: skortur eða hörgulsjúkdómur
Of mikla: eitrun

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

Hver eru fituleysin vítamín?
En vatnleysin?

A

Fituleysin: A, D, E, K

Vatnleysin: B og C

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Hvað getur gerst við A-vítamínskort?

A

A-vítamín skortur er helsta ástæða blindu í heiminum

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Fituleysin vítamín - Er mikilvæg fyrir…..

A

…. vöxt og viðhald líkamans

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Fituleysin vítamín - Hvar eru þau geymd og hvernig eru þau flutt?

A

Eru geymd í lifur og fituvef
- mörg þurfa flutningsprotein til flutnings í blóði

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

Fituleysin vítamín - útskilnaður

A

útskiljast ekki auðveldlega úr líkamanum eftir að þau hafa verið frásoguð
- Safnast upp í lifur og fituvef ef um ofgnótt er að ræða
geta valdið eitrunaráhrifum ef tekin í miklu magni
- Hægt er að komast af án þeirra í langan tíma ef nægar birgðir eru í líkamanum

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

Fituleysin vítamín - Hvenær koma skortseinkenni fram ?

A

1-2 ára fyrir fullorðna, skemur fyrir börn

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

Fituleysin vítamín - Hvernig matvælum finnast þau í?

A

Er aðallega að finna í matvælum sem innihalda fitu á einhverju formi

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

Hvaðan fáum við D-vítamín?

A

Feitur fiskur
- 12-14 µg/100g
- uþb 20 µg í 150g (algeng skammtastærð)

D-vítamínbætt léttmjólk
- 10 µg / L
- 2 µg í 200g (algeng skammtastærð )

Einstaklingar sem ekki taka lýsi eða fæðubótarefni sem gefa D-vítamín fá mjög lítið D-vítamín úr fæðunni –> uþb 2,5-5 µg/dag

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

Hvernig stuðlum við að góðum D-vítamínhag?

A

Nauðsynlegt að taka inn D-vítamín sem fæðubótarefni, annaðhvort lýsi eða töflur (sérstaklega yfir vetrartímann).

D-vítamín ráðlagt sem fæðubótarefni alla ævi frá 2ja vikna aldri. Eina næringarefnið sem ráðlagt er sem fæðubótarefni fyrir allan almenning.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

Hvernig er D-vítamínhagur metinn?

A

Stuðst er við eftirfarandi styrk - 25-OHD
- 50 nmól/L (20ng/ml): fullnægjandi styrkur 25OHD (fullnægjandi til að viðhalda góðri beinheilsu)
- 30-49 nmól/L (12-19,6 ng/ml): ófullnægjandi styrkur 25OHD
- < 30 nmól/L (20ng/ml): D-vítamínskortur

Sumir telja blóðstyrk yfir 75 nmol/L vera æskilegan og skilgreina styrk 25OHD undir 50nmól/L sem D-vítamínskort

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

D-vítamín - Hver eru viðmið fyrir einstaklinga á aldrinum 11-70 ára ?

A

RDS er 15 µg/dag (600AE)
- Dugar fyrir flesta heilbrigða einstaklinga til að viðhalda 25OHD um 50 nmól/L

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

(UL) - Efri mörk neyslu

A

Óæskileg áhrif gætu farið að koma fram við neyslu umfram 100 µg/dag (4000 AE)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

(LI) - Lægri mörk neyslu

A

líkur á skortseinkennum aukast verulega < 2,5 µg/dag

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

D-vítamín - Vegna óvissu voru efri mörk hættulausrar neyslu sett við ……
1. fullorðnir og 11-17 ára
2. börn 1-10 ára
3. ungbörn 0-12 mán

A
  1. 100 µg/dag (4000 AE)
  2. 50 µg/dag (2000 AE)
  3. 25 µg/dag (1000 AE)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- Meðalneysla á D-vítamíni úr fæðu (án lýsis) er tæplega…?

A

5 míkrógrömm á dag

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- Meðalneysla úr fæðu af viðbættum fæðubótarefnum gefa að meðaltali…. ?

A

21 míkrógramm á dag

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- RDS D-vítamíns fyrir:
1. 18-70 ára ?
2. 71 og eldri ?

A
  1. 15 míkrógrömm
  2. 20 míkrógrömm
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

Hvert er hlutverk K-vítamíns?

A
  • Gegnir hlutverki blóðstorku
  • Nauðsynlegt fyrir virkjun nokkurra blóð-storkuproteina, meðal þeirra er pró-þrombín
  • Ef eh storkuþáttinn vantar, veldur það blæðingu
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

Hvað gerist ef K-vítamín í blóði er lágt ?

A

Aukin hætta á beinbrotum

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

Án K-vítamíns…..

A

… myndast óeðlilegt protein sem ekki getur bundið kalsíum

23
Q

Vatnleysin vítamín - almennt

A
  • Vatnleysin vítamín frásogast auðveldlega í þarminum en skiljast líka auðveldlega út um nýru
  • B-vítamín taka öll á einn eða annan hátt þátt í orkuefnaskiptum (kóensím)
  • Nokkur B-vítamín mikilvæg fyrir eðlilega blóðmyndun (fólsýra, B12 og B6)
  • Hitameðferð, ljós og geislun eða geymsla getur dregið verulega úr magni sumra vtanleysanlegra vítamína í mat (á sérstaklega við um C-vítamín, þíamín og ríbóflavín)
24
Q

B1-vítamín (thiamine) - Hjá hverjum sést tíamín skortur helst?

A

Skortur á Tíamíni er að finna hjá allt að 80% fullorðinna með langvarandi áfengisneyslu og algengara hjá þeim sem eru með langt genginn lifrar sjúkdóm.

25
Q

Hversu mikið af Tíamíni ætti að gefa fullorðnum með langvarandi áfengisneyslu?

A

Sem fyrirbyggjandi ráðstöfun á að gefa 100 mg af tíamíni til inntöku á dag handa öllum fullorðnum með langvarandi áfengisneyslu.
Sjúklingar sem eru lagðir inn vegna áfengisfráhvarfs fá venjulega 100 mg af þíamíni á dag.

26
Q

Hvað er Wernicke-Korsakoff syndrome?

A

Sjúkdómur meðal alkóhólista sem kemur fram við þíamínskort

27
Q

Hvað gerist þegar það er fólsýru/fólat skortur?

A

Megaloblastic anemia
- slappleiki, þunglyndi, pirrinugr, gleymska, svefntruflanir

Truflun á DNA myndun
- Hefur fyrst áhrif á staði þar sem frumuskipting er hröð

28
Q

Neural tube defects (spina bifida) - Fólsýra/fólat mikilvæg fyrir fósturþroska
- RDS fyrir konur hér á landi?

A

Mikilvægast í upphafi meðgöngu, jafnvel áður en konan veit að hún er ófrísk. Getur komið í veg fyrir spina bifida í fóstri

  • RDS 400µg /dag (500 µg/dag á meðgöngu)
29
Q

í hvaða matvælum finnum við fólat?

A

grænmeti, hnetum, baunum, sumum tegundum ávaxta og morgunkorni

30
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- Meðalneysla á B-vítamínu fólat, undir eða yfir ráðleggingum?

A
  • Meðalneysla á B-vítamíninu fólati er undir ráðleggingum, sérstaklega meðal kvenna.
  • Um helmingur kvenna nær ekki meðalþörf (200 µg/dag) fyrir vítamínið úr fæðunni einni saman og 34% karla
  • þegar fæðubótarefni reiknast með niðurstöðum fyrir konur á barneignaraldri, ná 30% þeirra ráðlögðum dagskammti.
  • Í heildina taka 12% kvenna á barneignaaldri inn fólat sem fæðubótarenfi
31
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- Hver var meðalneysla á C-vítamíni?

A

79 mg/dag
- var 102 mg/dag í síðustu könnun og hefur því minnkað um 23%

32
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- Til hvers er C-vítamín mikilvægt?

A

Til að mynda bandvef (kollagen) í líkamanum og ýmis hormón og boðefni fyrir heila og taugakerfið

33
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- Hver er RDS af C-vítamíni?

A

75 milligrömm á dag

34
Q

Landskönnun á mataræði íslendinga 2019-21
- Meðalþörf kk og kvk

A

KK: meðalþörf kk er 60mg/Dag og eru um 40% karla undir því viðmiði

KVK: Meðalþörf kvk er 50 mg/dag og eru 26% kvenna undir því viðmiði

35
Q

Skortur á B12 getur komið fram vegna ?

A
  • Vantar R-protein
  • Búið að fjarlægja ileum eða maga
  • Ofvaxtar baktería í maga
  • Langvarandi notkunar sýrubindandi lyfja
  • Atophic gastritis (Aldurstengdar breytingar í meltingarvegi)

óalgengara að skortur komi fram vegna ónægrar neyslu, nema ef einstaklingar hafa veirð lengi á vegan fæði án þess að nota B12 bættar vörur eða bætiefni

36
Q

B6-vítamín - efri mörk neyslu fyrir:
1. 7-17 ára
2. fullorðna

A
  1. 10-20 mg/dag
  2. 25 mg/d
37
Q

B6-vítamín - einkenni skorts og eitrunar

A

Skortur er sjaldgæfur: slappleiki, pirringur, svefnleysi, blóðleysi, þunglyndi ofl

Eitrun: getur valdið óafturkræfum taugaskemmdum, magaónot, höfuðverkur, syfja.

38
Q

Hver eru virk form A-vítamíns í líkamanum?

A
  • Retinol
  • Retinal
  • Retinoic acid

Aðallega geymt í lifur

39
Q

Hver er forveri A-vítamíns?

A

beta- Karótín

40
Q

A-vítamín: Matur
1. í hvaða mat úr dýraríki er Retinól?
2. Karótenóíð í jurtum, rauð og gul litarefni

A
  1. Lifur, fiskilifrarolíur, mjólk, mjólkurafurðir, smjör, eggjarauður
  2. Gulrætur, rauð paprika, sætar kartöflur, spínat, brokkolí
41
Q

Hvað er náttblinda og hverju tengist það?

A

Náttblinda er fyrsta einkenni skorts á A-vítamíni
- Sjónhimnan (retina) fær ekki nóg retinal tila ð koma í stað þess sem tapast
- Einstaklingur tapar hæfileikanum til að ná strax aftur sjón eftir að vera blindaður með snöggu ljósi í náttmyrkri eða hættir að sjá í myrkri

42
Q

A-vítamín og þekjuvefur

A

A-vítamín stuðlar að sérhæfingu þekjuvefsfrumna og slímkirtilsfrumna (goblet cells, einfrumu kirtlar sem mynda og losa slím). Viðhald heilbrigðs þekjuvefs vegna mikilvægis við frumuskiptingu

þekjuvefur þekur allt yfirborð líkamans
- húð, munnur, magi, þarmar, lungu, þvagrás og þvagblaðra, leg og leggöng, augnlok.

43
Q

A-vítamínskortur og ónæmiskerfið

A
  • skortur leiðir til þurrs og óvirks þekjuvefs
  • örverur eiga greiða leið í líkamann
  • öndunarfæri, slímhimnur og húð sérstaklega viðkvæm
  • minnkuð myndun á T-eitilfrumum eykur á vandann
  • Fólk með skort verður viðkvæmt fyrir sýkingum
  • Börn í hættu á að fá niðurgang, öndunarfærasýkingar og mislinga
  • Getur leitt til dauða
  • Í þróunarlöndunum valda mislingar dauða allt að 2 milljóna barna á ári
44
Q

A-vítamín og æxlun
- hlutverk í KK?
- hlutverk í KVK?

A

KK: hlutverk í myndun sáðfrumna

KVK: styður frjósemi, etv með því að viðhalda slímhúðmyndun í æxlunarfærum

45
Q

A-vítamín - bein og vöxtur

A
  • Nauðsynlegt fyrir vöxt beina
  • skortur á A-vtíamíni veikir bein, þau verða einnig þykkari en eðlilegt er
  • Í beinvexti gegnir A-vítamín hlutverki við að eyða þeim hluta beina sem ekki er þörf á svo þau geti lengst frekar.
46
Q

Skortur á A-vítamíni í Vesturlöndum
- hverjir eru í hættu á skorti?

A
  • Fyrirburar í hættu þar sem þeir hafa ekki birgðir af A-vítamíni í lifur
  • Fátækir í hættu, sérstaklega börn og eldra fólk
  • Sjúklingar með lifrasjúkdóma (alkóhólistar)-skert geta til að geyma A-vítamín
  • Einstaklingar sem taka lyf sem hindra upptöku fitu
  • Einstaklingar með skerta fituupptöku t.d vegna langvarandi niðurgangs, glútenóþols, Chron’s sjúkdóms, cystic fibrosis
  • Lystarstol
47
Q

Hver er aðal ástæða A-vítamínskorts?

A

Lítið magn í fæðu (uppistaða t.d hrísgrjón)
Lítið bioavailability A-vítamíns í boði (grænmeti)

48
Q

Eituráhrif A-vítamíns

A
  • þegar öll bindiprotein A-vítamíns eru full og frítt A-vítamín ræðst á frumur
  • Ef einstaklingur tekur stóra skammta af A-vítamíni eða lýsi
  • Stórir skammtar af A-vítamíni (retinóli) á meðgöngu getur aukið líkur á fósturláti eða vansköpun
  • Börn mjög viðkvæm því þau þurfa minna og eru næmari
49
Q

Eituráhrif A-vítamíns - einkenni

A
  • flökurleiki
  • uppköst
  • kviðverkir
  • niðurgangur
  • höfuðverkur
  • lystarleysi
  • þyngdartap
  • lifraskemmdir
  • húðþurrkur
50
Q

Eituráhrif A-vítamíns - RDS barnshafandi kvenna á norðurlöndum

A

þeim er ráðlagt að fá ekki meira en þrefaldan ráðlagðan dagsskamt af A-vítamíni (UL 3000 míkrógr/dag), taka frerkar beta-karótín eða retinól

51
Q

Afhverju getur beta-karótín ekki valdið eituráhrifum?

A

Umbreyting beta-karótíns í líkamanum er ekki það virk að hún leiði til eituráhrifa af völdum of mikils A-vítamíns

52
Q

Hvar er beta-Karótín geymt og hvað gerist við of mikla neyslu?

A

Geymt í fitu undir húð.
Mjög mikil neysla getur gert húðina appelsínugula

  • Mjög mikil neysla beta-karótíns í töflum getur haft skaðleg áhrif
53
Q

Hvað gera Karótenóíð?

A
  • Hafa andoxunarvirkni
  • Efla ónæmiskerfið
  • Áhrif á sjón (lúteín og zeaxantín)
54
Q

Karótenóíð - Tengsl við krabbamein

A

Karótínrík fæða virðist minnka hættu á ákv krabbameinum
- Lýkópen (tómatar og tómatavörur) tengt minni hættu á blöðruhálskirtilskrabba
- Lúteín, Zeaxatín, alfa-karótín og lýkópen gætu minnkað hættu á lungnakrabba
- alfa og beta-karótín, lúteín og zeaxantín gætu minnkað hættu á brjóstakrabbameini
- Beta-karót´ni í töflum gæti aukið hættu á lungnakrabba

Næringafræði (22 decks)

Brainscape helps you reach your goals faster, through stronger study habits.
© 2024 Bold Learning Solutions. Terms and Conditions