Orkugefandi næringarefni - SKOÐA HJÁ SONJU

Question 1

Orkugefandi næringarefni = Orkuefnin

Answer 1

Kolvetni (4 kkal/g)
Fita (9 kkal/g)
Prótein (4 kkal /g)

Question 2

Afhverju er alkóhól næringarefni?

Answer 2

Ekki lífsnauðsynlegt næringarefni, þurfum að vita að það veitir orku ( 7 kkal/g).
Meðal íslendingur fær 2% af heildarorku úr alkóhóli.

Question 3

Hvaða næringarefni finnum við í mat?

Answer 3

• Kolvetni ( 4 kkal/g)
• Fita ( 9 kkal/g)
• Protein (4 kkal/g)
• Alkóhól (7 kkal/g)
• Steinefni
• Snefilefni
• Vítamín

Question 4

Hvaða efni eru í matnum frá náttúrunnar hendi? 2 týpur

Answer 4

Lífræn virk efni og eiturefni eru í matnum frá náttúrunnar hendi
1. Náttúruleg heilsusamleg efni - hollefni (t.d flavoníðar sem eru t.d í grænmeti og hafa jákvæð áhrif)
2. Náttúruleg eiturefni - (t.d í rúsínum er smá magn af sveppaeitri sem myndast í matvælinu sjálfu)

Question 5

Efni sem ekki eru í matnum af náttúrulegum ástæðum

Answer 5

• íbætiefni / bragðefni etc
• mengunarefni
• efni sem myndast við matvælavinnslu

Question 6

Hver eru hlutverk kolvetna í líkamanum ?

Answer 6

• Orkugjafi
• Byggingarefni
• Eiturefnaútskilnaður

Question 7

Hver eru hlutverk kolvetna í líkamanum ? - Orkugjafi

Answer 7

• Glúkósi- orkugjafi fyrir flestar frumur líkamans
• ,,Preferred fluel’’ fyrir heila (140 g/dag), rauð blóðkorn, taugakerfið, fylgju og fóstur

Question 8

Hver eru hlutverk kolvetna í líkamanum ? - Byggingarefni

Answer 8

• Niðurbrotsefni kolvetna notuð í myndun amínósýra
• Glyceról
• Kjarnsýrur (DNA, RNA)

Question 9

Hver eru hlutverk kolvetna í líkamanum ? - Eiturefnaútskilnaður

Answer 9

Glúkúróníksýra
- Glúkúrónísýra er sykursýra sem verður til í lifrinni úr glúkósa. Hún er mjög vatnsleysanleg og getur bundist efnum sem þurfa að fara um og út úr líkamanum, svo sem hormónum, lyfjum og eiturefnum. þannig skiptir glúkúróníksýra máli fyrir hreinsun eiturefna úr líkamanum.

Question 10

Hvert er hlutverk fitu í líkamanum?

Answer 10

• Fituvefur –> orkuforði
• Hluti af öllum frumuhimnum
• Vernd innri líffæra
• Einangrun
• Fita í fæði veitir orku og lífsnauðsynlegar fitusýrur
• Fitunni fylgja fituleysanleg vítamín (A, D, E, K)
• Gefur bragð og áferð –> við höfum líffræðilega mótaða tilhneigingu til að sækja í fituríkan mat

Question 11

Hvert er hlutverk proteina í líkamanum?

Answer 11

• Gegna margvíslegu hlutverki
• Proteinskortur hefur áhrif á fjölmörg líffærakerfi
• Gegna hlutverki í byggingu og strúktúr frumna
• Ensímum
• Geta verið hormón
• Eru hlutar af antibodies
• Taka þátt í vökvajafnvægi líkamans
• Sýru- og basa jafnvægi
• Hlutar af ferjum inn og út úr frumum
• Taka þátt í flutningi um líkama o.fl

Question 12

Protein sem hormón

Answer 12

Hormón eru mynduð í innkirtlum og eru flutt með blóðrás til annarra líkamshluta þar sem þau hafa áhrif á líkamsstarfsemi.
Sum hormón eru prótein:
- Insúlín
- Thyroid-stimulating hormone (TSH)
- Leptín

Question 13

Protein sem hormón - Insúlín
1. Hvar er það framleitt?
2. Hlutverk þess?

Answer 13

1. Framleitt í brisi
2. Blóðsykurstjórnun

Question 14

Protein sem hormón - TSH
1. Hvar er það framleitt?
2. Hlutverk þess?

Answer 14

1. Framleitt í skjaldkirtli
2. Stjórnun efnaskiptahraða

Question 15

Protein sem hormón - Leptín
1. Hvar er það framleitt?
2. Hlutverk þess?

Answer 15

1. Framleitt í fituvef
2. Tekur þátt í stjórnun líkamsþyngdar

Question 16

Tengsl proteins við ónæmiskerfið

Answer 16

• Mótefni: frumur sem ráðast á eða ,,merkja’’ bakteríur og vírusa þannig að þeim sé eytt í líkamanum
• Protein geta verið ofnæmisvaldar
• í proteinskorti myndast ekki nægjanlegt magn mótefna
• Árlega deyja milljónir manna úr sýkingum sem má rekja til proteinskorts (börn séerstaklega viðkvæm)

Question 17

Protein sem orkugjafi

Answer 17

• Protein: 4 kkal/g
• Líkaminn reynir að spara protein (notar aðaleg kolvetni og fitu sem orkugjafa)
• Líkaminn notar protein sem orkugjafa þegar: fastandi, sjúkdómar, kolvetnasnautt fæði, langar æfingar

Question 18

Bygging kolvetna

Answer 18

Kolvetni eru lífræn efni sem hafa það sameiginlegt að vera byggð úr (CH2O)n

Question 19

Flokkun kolvetna - 2 flokkanir

Answer 19

Flokkuð eftir keðjulengd eða eftir hæfni til meltingar og frásogs í smáþörmum.

Question 20

Flokkun kolvetna - Eftir keðjulengd

Answer 20

Einföld kolvetni:
- Einsykrur (mónósakkaríð) - ein sameind - ein lengja
- Tvísykrur (dísakkaríð) - 2 sameindir

Flókin kolvetni:
- Fásykrur (ólígósakkaríð) - 3-10 sykureiningar fastar saman
- Fjölsykrur (pólýsakkaríð) - 10 eða fl fastar saman

Question 21

Flokkun kolvetna - Eftir hæfni meltingar og frásogs í smáþörmum

Answer 21

• Alfa-tengi: orkugefandi kolvetni (meltingarensím kljúfa alfa-tengi)
• Beta-tengi: trefjar (meltingarensím kljúfa EKKI beta-tengi)

Question 22

Einföld kolvetni

Answer 22

Einsykrur - mónósakkaríð
- Glúkósi (þrúgusykur)
- Frúktósi (ávaxtasykur)- í ávöxtum
- Galaktósi

Tvísykrur - dísakkaríð
- Súkrósi (glúkósi + fúktósi) - t.d í hvítum sykri, púðursykri, sírópi
- Laktósi (glúkós + galaktósi) - t.d i mjólk og mjólkurafurðum
- Maltósi (glúkósi + glúkósi) (2 glúkósaeiningar)

Question 23

Fásykrur (ólígósakkaríð)

Answer 23

• 3-10 einsykrur
• ólígósakkaríð eru fyrst og fremst í baunum og linsubaunum
• líkaminn getur ekki brotið niður fásykrur en bakteríur í meltingarvegi brjóta þá niður og mynda gas
• móðurmjólk inniheldur <100 mismunandi fásykrur (gegna svipuðu hlutverki og trefjar fyrir fullorðna (þarmaflóran o.fl), vernda barn gegn sýkingum))

Question 24

Fjölsykrur (pólýsakkaríð)

Answer 24

Geta verið uppbyggð af þúsundum sykureiningum, einsykra sem eru tengdar saman með efnatengjum.

• Sterkja (alfa-tengi):
• Glýkógen (alfa-tengi)
• Trefjar (beta-tengi)

Question 25

Fjölsykrur (pólýsakkaríð) - Sterkja (alfa-tengi)

Answer 25

Hluti sterkju meltist ekki og kallast resistant starch, stundum flokkað með trefjum

Question 26

Fjölsykrur (pólýsakkaríð) - Glýkógen (alfa-tengi)

Answer 26

kolvetnaforði líkamans í lifur og vöðvum
- kolvetnaforðar eru litlir (2000 kkal)
- Heldur blóðsykri stöðugum

Question 27

Fjölsykrur (pólýsakkaríð) - Trefjar (beta-tengi)

Answer 27

Hluti jurtafruma sem ekki eru brotnir niður af ensímum í smáþörmum mannsins. (nýtast því ekki (eða lítið) sem orka, 2 kcal/g)
- Bakteríur í ristli brjóta niður að hluta til
trefjar eru breytilegar að gerð, flokkaðar eftir byggingu eða leysanleika þeirra í vatni