Stein og snefilefni Flashcards
Vatn ,,gleymda’’ næringarefnið
- Lífsnauðsynlegt næringarefni
- Electrolytar uppleystir í vatninu í líkamanum (rétt jafnvægi milli vatns og elektrólyta mjög mikilvægt)
- Maðurinn getur aðeins lifað fáa daga án vatns
Hversu mikil % af líkamsþyngdinni er vatn?
um 50-70% af líkamsþyngdinni
- Grannvaxið fólk hefur hlutfallslega meira af vökva
- Vöðvamassi er nær 3/4 vatn
- Fituvefur er um 10% vatn
Hver er vökvaþörf KK og KVK á dag?
KK: 3,7 L
KVK: 2,7 L
um 20% af vökvainntöku á dag kemur frá mat, restin frá drykkjum
Hversu mikið af vökvatapi fer með uppgufun?
Vökvatap með uppgufun er undir venjulegum kringumstæðum u.þ.b 100ml/dag.
- Við erfiðar æfingar eða í miklum umhverfishita allt að 1-2 L/dag
Vatns og elektrólýtajafnvægi
- Hvernig er hægt að bæta það upp ef sölt tapast í líkama?
með mat og drykk
Líkaminn hefur margskonar stjórnunar-mekanisma til að tryggja að styrkur allra efna hadist í ákv jafnvægi
- Á hvaða 2 stöðum er stjórnunin aðallega?
- Meltingarvegi: taka upp minna/meira af söltum úr mat og drykk
- Nýrum: skilja út minna/meira af söltum í þvagi
Hvað veldur þorsta?
- Aukinn styrkur í vökva sem leikur um osmoreceptora í undirstúku
- Minnkað blóðrúmmál og blóðþrýstingur
- Aukið angiotensin II
- Munnþurrkur og þurrkur í himnum í vélinda
Hvað hindar t.d ADH myndun ?
Koffín og alkóhól
Væg ofþornun veldur…?
- þorsta
- slappleika
- þurrk í slímhimnum
- Svimatilfinningu
- Höfuðverk
Hvað eru Steinefni (major minerals)?
Ólífræn efni sem finnast í líkamanum í magni sem er MEIRA en 5g - líkaminn þarf meira en 100mg á dag
- Na, K, Ca, P, Mg, S, Cl
Hvað eru Snefilefni (trace minerals)?
Ólífræn efni sem finnast í MINNA magni í líkamanum - líkaminn þarf minna en 100mg á dag
- Fe, Se, I, Zn, Cu, Co, Cr, Mn, Mo, F
Hvað hefur áhrif á styrk næringarefna í matvælum?
Magn snefilefna (og eftir atvikum annarra efna) í mat fer eftir magni í jarðvegi og æti dýra
- Dæmi: Selen, Joð og omega 3 fitusýrur
- Magn í fæðu úr jurtaríkinu (og dýraríkinu) getur verið mjög breytilegt
Lífaðgengi (bioavailability)
- Hvernig frásogast efnið?
- Hvernig nýtist það í líkamanum?
Líkaminn frásogar mun lægra hlutfall af stein- og snefilefnum en af vítamínum
- Ástæðan er sú að eftir að efnin hafa frásogast er erfitt fyrir líkamann að losna við þau
- Frásogið fer oft eftir þörf líkamans fyrir efnið
- Víxlverkanir eru algengar (t.d járn, sink og kalk)
- Önnur efni í matnum t.d trefjar og oxalat, geta minnkað frásog
Hvaða þættir hafa áhrif á lífaðgengi? - nefna dæmi
- Polyphenols (t.d te og kaffi)
- Oxalate (t.d grænmeti)
- Önnur efni sem keppast um frásog (t.d fæðubótaefni, mjólkurofneysla)
- Sýrustig í meltingarvegi (t.d sjúklingar, frásogið getur verið skert við ákv aðstæður)
- Þarfir einstaklings (T.d barnshafandi konur og börn í vexti)
- Trefjar (t.d heilhveiti)
- Phytate (t.d heilhveiti)
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Natríum
- Natríum er annar hluti matarsalts (natríumklóríð) og er 39,3% af þyngd þess. þá er natríum einnig hluti af ýmsum aukaefnum sem notuð eru í mat
- Natríum er því bætt við flestan mat, ýmist í matvælaframleiðslu eða matreiðslu.
- þarf að taka niðurstöður fyrir natríum með fyrirvara, og gera má ráð fyrir að neyslan sé nokkuð hærri en niðurstöðurnar gefa til kynna.
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Meðalneyslan á salti (natríum) hjá kk og kvk
- Hver er æskileg neysla af matarsalti á dag?
- Meðalneyslan samsvarar um 6,7 g af salti (2,7 g af natríum) á dag hjá konum.
- Meðalneyslan samsvarar um 9,0 g af salti (3,6 g af natríum) á dag hjá körlum.
Samkvæmt ráðleggingum um mataræði er æskilegt að neysla matarsalts sé undir 6 grömmum á dag.
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Hvaðan kemur natríum íslendinga?
- Tæplega 60% af natríum (salti) í fæði landsmanna kemur úr brauðum, kjötvörum og kryddblöndum
Hlutverk D-vítamíns við kalkfrásog
Aktívur flutningur Ca2+ er háður styrk 1,25 (OH)2 D-vítamíni í blóði
- 1,25 (OH)2 D-vítamín stýrir framleiðslu á Calbindin sem bindur Ca2+ á frumuyfirborði og flytur gegnum þarmavegginn.
- Skýrir afhverju þörf fyrir Ca2+ er minni ef D-vítamíninntaka er nægjanleg
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Meðalneysla á kalki
- Meðalneysla á kalki (kalsíum) minnkaði frá síðustu könnun - um 2% (minni mjólkurneysla)
- Var 923 mg/dag í síðustu könnun - núna 907 mg/dag
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Karlar
- Konur
Ráðlagður dagskammtur er um 800 mg af kalki á dag
- 72% karla ná ráðlögðum dagskammti af kalki á dag
- 46% kvenna ná ráðlögðum dagskammti af kalki á dag. Meðal kvenna fær yngsti aldurshópurinn mest af kalki, en 67% ná ráðlögðum dagskammti
í hvaða matvælum er mest af járni?
Mest í kjöti og fiski. Talsvert í baunum, þurrkuðum ávöxtum, dökkgrænu grænmeti, ýmsu kornmeti og eggjum.
Tvenns konar járn í matvælum:
Hem-járn (frásogast betur)
Hemfrítt-járn
Hvaða járn keppa um frásog í þörmum?
Ca, Zn og Fe
Járnbúskapur - minnkaðar birgðir
S-ferritín er mælikvarði á birgðirnar
Járnbúskapur - Minni flutningur
- Styrkur S-transferrin viðtaka eykst ef járn er af skornum skammti
- Transferrin mettun minnkar
- Protoporphyrin (forvera Hb) eykst
Járnskortur - Blóðleysi
- Hemoblobin (Hb) og hematocrit (styrkur RBK í blóðinu) minnka
- Microcytisk anemía
- Yfirleitt eru nokkrir mælikvarðar notaðir saman við mat á járnbúskap
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Járnneysla
- Járn er mikilvægt næringarefni fyrir súrefnisflutnig í blóðinu, ónæmiskerfið og einnig heila- og taugaþroska barna
- Neysla járns var 10,9 mg í síðustu könnun - nú 9,1 mg
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Járnneysla og konur
- Minni neysla sást hjá konum á barneignaraldri, eða 8,9 mg/dag nú borið saman við 10,3 mg/dag í síðustu könnun.
- RDS er hærri fyrir konur á barneignaraldri (15 mg/dag) en aðra fullorðna (9 mg/dag) en engin kona náði því viðmiði
joðskortur og meðganga
Jafnvel vægur joðskortur (lágur styrkur í þvagi eða inntaka) móður á meðgöngu hefur verið tengdur við lakari frammistöðu barna á greindarprófum
Hvert er viðmið WHO fyrir barnshafandi konur median Urine lodine Concentration (UlC) ?
(UlC) 150 - 249 µg/L
Landskönnun á mataræði Íslendinga 2019-21
- Joðneysla
- Um 1/4 þátttakenda nær ráðlögðum dagskammti af joði, sem er 150 µg/dag
- Meðaljoðneysla er undir ráðlögðum dagskammti hjá 80% kvenna og 60% karla, en 24% kvenna í yngsta aldurshópnum eru undir lágmarksþörf á joði (70 µg)
