Mataræði Íslendinga

Question 1

Hverjar voru helstu niðurstöður í fæði íslendinga árið 1918?

Answer 1

súrmatur, fiskur, mjólkurmatur, rúgbrauð og smjör

Question 2

Hver er forsenda fyrir landskönnunum á mataræði?

Answer 2

Forsenda þess að fylgjast með:
- þróun mataræðis
- neyslu næringarefna
- aukaefna og aðstkoaefna

upplýsingar sem fást úr landskönnun á mataræði eru mikilvægar til að vinna að heilsueflingu og forvörnum gegn langvinnum sjúkdómum, t.d sykurýki tegund 2

Question 3

Fituneysla frá árinu 1990 - 2021

Answer 3

• Heildar neysla fitu minnkaði 2002 og 2010-11 og hefur nú aukist aftur 2019-21
• Mikill breytileiki í fituneyslu (konur og yngra fólk minna)
• mettuð fita lækkaði og virðist nú vera aftur á uppleið
• Transfitusýrur nánast horfið úr íslensku mataræði

Question 4

hver á meðalneysla á transfitu að vera samkvæmt ráðleggingum WHO?

Answer 4

meðalneysla undir 1% E

Question 5

Próteinneysla íslendinga og hvar fáum við mest af okkar proteini?

Answer 5

• Rífleg og meiri en hjá nágrannþjóðum
• Kjöt og kjötvörur, mjólk og mjólkurvöur, fiskur o.fl

Question 6

Kolvetnaneysla okkar íslendinga

Answer 6

• óvenju lítil m.v nágrannþjóðir
• lítil gæði í vali á kolvetnagjöfum
• lítil neysla á grófum brauðum, grænmeti, ávöxtum, baunum o.s.frv
• mikill viðbættur sykur (yngra fólk neytir meira)
• fæðið mjög trefjasnautt

Question 7

Breytingar frá 1990-2002
- jákvæð þróun
- neikvæð þróun

Answer 7

Jákvæð þróun:
- ávextir og grænmeti í sókn
- minni mettuð fita og transfitusýrur

Neikvæð þróun:
- Ungt fólk borðar óhemju mikinn sykur - strákar drekka tæpan L af gosi á dag
- Vantar D-vítamín, kalk, járn, fólasín og joð í fæði ungra stúlkna

Question 8

Breytingar frá 2002-2010-11
- hefur mataræðið færst í hollustu eða óhollustu átt?

Answer 8

í stórum dráttum hefur mataræðið færst í hollustuátt
- Neysla á harðri fitu og viðbættum sykri hefur heldur minnkað
- meira er borðað af grænmeti, ávöxtum og grófu brauði
- fleiri taka lýsi
- Neysla á grófu brauði og hafragraut tvöfaldast
- Mjólkurneysla hefur hrapað
- Neysla próteindrykkja hefur aukist mjög
- Neysla á sykruðum gosdrykkjum minnkað en meira drukkið af sykurlausum gosdrykkjum
- meiri munur á fæði yngri og eldri hópa en síðast

Question 9

Tengsl efnahagsþrenginga og hollstu -
- fólk sem átti erfitt (vs. auðvelt) með að ná endum saman 2010-11

Answer 9

• borðaði minna af grænmeti, ávöxtum og grófu brauði
• borðaði meira af farsvörum
• drakk meira af sykruðum gosdrykkjum og neytti meira af viðbættum sykri
• (enginn munur var á neyslu natríums/kkcal)

Question 10

Breytingar frá 2010-11 til 2019-21

Answer 10

Mataræði Íslendinga hefur bæði þokast í átt að ráðleggingum og fjær þeim, allt eftir því hvaða fæðuflokkar og næringarefni eru skoðuð
- mikill breytileiki í mataræði á milli kynja og aldurshópa
- Minni mjólkurneysla en meiri nýmjólk og minna af fituminni vörum
- Minna sykraðir gos- og svaldrykkir en meiri sykurlausir
- Meiri orkudrykkir
- Fituneysla aukist, meiri mettuð fita
- Minni kolvetni, minni trefjar

Question 11

Gjarnan mætti borða meira af heilkornavörum? 2019-2021
1. Hvað eru heilkornavörur?
2. Hversu margir (%) ná viðmiðum um neyslu?
3. Hversu margir (%) neyttu engra heilkornavara?
4. Munurinn á yngsta og elsta hóp

Answer 11

1. t.d heilir hafrar, bygg, rúgur, heilhveiti og hýðishrísgrjón og vörur unnar úr þeim svo sem heilkorna pasta og trefjaríkt heilkornapasta
2. 25% ná viðmiðum um neyslu á heilkornavörum (70 g/dag)
3. 30% neyttu engra heilkornavar aþá 2 daga sem spurt var um mataræðið
4. Yngsti hópurinn (18-39 ára) borðar minna af hielkornavörum, elsti hópurinn (60-80 ára) mest

Question 12

Baunir og linsur, hnetur og fræ mætti auka í fæði landsmanna

Answer 12

Tæpur helmingur sögðust stundum neyta grænmetisrétta sem aðalrétta - 25% sagðist borða grænmetisrétt sem aðalrétt oftar en 1x í viku

Question 13

Fiskur mætti vera vinsælli meðal ungra kvenna
- Hversu margar (%) ná ráðleggingum (2-3 fiskmáltíðir á viku)

Answer 13

Einungis 1% 18-39 ára kvenna nær ráðleggingum (2-3 fiskmáltíðir á viku)

Question 14

Neysla á rauðu kjöti umfram ráðlögð viðmið
1. Hver er heildarkjötneysla (g)
2. Hver er neysla á rauðu kjöti (g)

Answer 14

1. Heildar kjötneysla 823 g/viku
2. Neysla á rauðu kjöti 581 g/viku
   - nauta-, lamba-, svína-, hrossa- og hreindýrakjöt

60% þátttakenda neytti meira en 500g/viku en ráðlagt er að fara ekki yfir þau mörk. Meðalneysla á alífuglakjöti hefur aukist, 245 g/viku

Question 15

Hver var meðalneysla á unnum kjötvörum 2019-21

Answer 15

Meðalneysla var rúm 200 g/viku.
þau 5% sem neyttu mest borðuðu rúm 400 g/viku

Question 16

Landskönnun 2019-21
- Hvað var það sem stóð upp úr hjá yngstu aldurshópunum (18-39 ára)

Answer 16

• Konur í þessum aldurshópi (á barneignaraldri) fá síður nóg af mikilvægum næringarefnum á borð við járn, joð, C-vítamín og fólat.
• Að auki er D-vítamínneysla þeirra að jafnaði undir ráðlagðri neyslu líkt og hjá ungum kk, sem er sá hópur sem fær minnst af D-vít.