Mat á þroska barna í ung og smábarnavernd

Question 1

Hvert er markmið ung- og smábarnaverndar?

Answer 1

• Efla heilsu, vellíðan og þroska ungra barna með reglulegum heilsufarsskoðunum ásamt stuðningi og fræðslu til fjölskyldna þeirra
• Fylgst með vitsmuna- og tilfinningaþroska, ásamt félagslegum og líkamlegum þroska þeirra
• Áhersla lögð á stuðning við fjölsk og þannig stuðlað að því að börnum séu búin bestu möguleg uppvaxtarskilyrði á hverjum tíma
• Mikilvægt að uppgötva sem fyrst frávik hvað heilsufar og þroska varðar og gera viðeigandi ráðstafanir
• Bólusetningar

Question 2

Hverjir eru kostir ung- og smábarnaverndar?

Answer 2

• Getur skapað jákv tengsl fjölskyldna við heilbrigðiskerfið
• Gefur tækifæri til fræðslu og leiðsagnar við foreldra við ákv lykilaldur
• Er sveigjanlegt kerfi eftirlits og ráðgjafar
• Minnkar hættu á að vissar fjölskyldur í þörf fyrir þjónustu gleymist
• Skapar ramma utan um bólusetninga

Question 3

Hvað leggur grunn að heilbrigðum þroska á fyrstu æviárum ?

Answer 3

• Námsfærni
• Efnahaglegri velmegun
• Ábyrgi samfélagsþátttöku
• Ævilangri heilsu
• Sterkum samfélögum
• Árangursríku uppeldi komandi kynslóða

Question 4

Hvað er mikilvægt að skoða samhliða þroska og hegðun?

Answer 4

• Líkamlega þætti s.s vöxt, sjón og heyrn
• Almennt heilsufar barns
• Félagslegar aðstæður

Við at á þroska þarf að skoða tengslamyndun og hvernig foreldrar lesa í tjáningu barns, fjölskkyldusögu um þroskavanda, rauð flögg og áhættuþætti

Question 5

Hvernig getur líðan foreldra haft áhrif á barnið?

Answer 5

Börn eru mjög næm á umhverfi sitt og getur vanlíðan foreldra valdið streitu hjá þeim. Meðfæddir eiginleikar og reynsla barnsins hefur áhrif á þroska þess

Question 6

Afhverju er þroskamat gert?

Answer 6

Þroskamat metur:
- Grófhreyfingar
- Fínhreyfingar
- Samskipti og leik
- Vitsmuna og málþroska

Börn þroskast mishratt. Ræður þar bæði upplag einstaklings og sú örvun og hvatning sem barnið fær

Question 7

Hvernig getur þroskahömlun birst hjá ungum börnum ?

Answer 7

T.d seinkun í málþroska og/eða hreyfingum

Við allt mat á hreyfingum er mikilvægt að fylgjast með hreyfingum barnsins við frjálsar aðstæður. Eru hreyfingarnar samhverfar og jafnar eða hreyfir barnið sig lítið og virkar óeðlilega slappt/stíft ?

Question 8

Hver eru hin 7 meðfæddu viðbrögð hjá börnum?

Answer 8

1. Leitarviðbragð
2. Gripviðbragð
3. Gangviðbragð
4. Babinski
5. Skriðviðbragð
6. Moroviðbragð (hræðsluviðbragð)
   7.Tonískt hnakkaviðbragð (skylmingarviðbragð)

Question 9

Hvernig er þroskamat hjá 2-4 vikna m.t.t
- Grófhreyfingar
- Samskipti og leikur
- Vitsmuna- og málþroski

Answer 9

• Grófhreyfingar: samhverfa hreyfingar hand- og fótleggja

-Samskipti og leikur: myndar augnsamband

• Vitsmuna- og málþroski: myndar hljóð og bregst við hljóði

Question 10

Hvernig er þroskamat hjá 6 vikna m.t.t
- Grófhreyfingar
- Fínhreyfingar
- Samskipti og leikur
- Vitsmuna- og málþroski

Answer 10

• Grófhreyfingar: lyftir höfði liggjandi á grúfu
• Fínhreyfingar: Opnar lófa
• Samskipti og leikur: Brosir
• Vitsmuna- og málþroski: fylgir hlut eftir með augum og myndar hljóð með mism blæbrigðum

Question 11

Hvernig er þroskamat hjá 3 mánaða m.t.t
- Grófhreyfingar
- Fínhreyfingar
- Samskipti og leikur
- Vitsmuna- og málþroski

Answer 11

• Grófhreyfingar: Heldur höfði í nokkrar sek
• Fínhreyfingar: Skoðar hendur
• Samskipti og leikur: þekkir móður, sýnir leikfangi áhuga
• Vitsmuna- og málþroski: Hjalar

Question 12

Hvernig er þroskamat hjá 6 mánaða m.t.t
- Grófhreyfingar
- Fínhreyfingar
- Samskipti og leikur
- Vitsmuna- og málþroski

Answer 12

• Grófhreyfingar: Veltir sér af baki og yfir á maga, hjálpar til við að setjast upp
• Fínhreyfingar: Flytur hluti milli handa
• Samskipti og leikur: vill láta taka sig upp
• Vitsmuna - og málþroski: Bablar, litast um eftir leikfangi sem það missir

Question 13

Hvernig er þroskamat hjá 10 mánaða m.t.t
- Grófhreyfingar
- Fínhreyfingar
- Samskipti og leikur
- Vitsmuna- og málþroski

Answer 13

• Grófhreyfingar: Situr vel óstutt, togar sig upp í standandi stöðu
• Fínhreyfingar: Tekur um skaft á skeið, þumalfingursgrip
• Samskipti og leikur: leikur týndur fundinn, vinkar, klappar
• Vitsmuna- og málþroski: Fjölbreytt babl, skilur einstaka orð, slær saman 2 kubbum

Question 14

Hvernig er þroskamat hjá 12 mánaða m.t.t
- Grófhreyfingar
- Fínhreyfingar
- Samskipti og leikur
- Vitsmuna- og málþroski

Answer 14

• Grófhreyfingar: Gengur með stuðningi
• Fínhreyfingar: Tangargrip, flettir harðspjaldabók
• Samskipti og leikur: leikur sér með bolta, veitir mynd í bók athygli
• Vitsmuna- og málþroski: Bregst við eigin nafni, notar 1-3 orð, tjáir eigin langanir

Question 15

Hvernig er þroskamat hjá 18 mánaða m.t.t
- Grófhreyfingar
- Fínhreyfingar
- Samskipti og leikur
- Vitsmuna- og málþroski

Answer 15

• Grófhreyfingar: Gengur án stuðnings
• Fínhreyfingar: Borðar með skeið / gaffli, krotar
• Samskipti og leikur: Bendir til að sýna áhuga, bendir á líkamshluta, sækir hlut sem beðið er um
• Vitsmuna- og málþroski: Notar 6-10 orð, byggir turna úr 2 kubbum, skoðar mynd í bók

Question 16

Hvað er PEDS ?

Answer 16

Parent’s Evaluation of Developmental Status - Mat foreldra á þroska barna
Tilgangur:
- Að gera skoðun á heilsugæslustöðvum hnitmiðaðri
- spyrja samræmdra og réttra spurninga
- Vita hvað eigi að gera við svörin
- PEDS byggir á viðamiklum rannsóknum sem sýnir að það er há fylgni milli áhyggna foreldra á þroska barna og raunverulegs vanda
- PEDS er samið á 4-5 bekkjar lestrarstigi sem tryggir að flestir foreldrar getir lesið og svarað án vankvæða
- Spurningalistinn er til á mörgum tungumálum
- Lagt fyrir alla foreldra í 12 mánaða, 18 mánaða, 2 og hálfs árs og 4 ára skoðun. Hægt að leggja fyrir foreldra í öðrum skoðunum

Question 17

Hver eru áhyggjuefni metin á PEDS ?

Answer 17

• Almennt / vitsmunir
• Tjáning og hljóðamyndun
• Málskilningur
• Fínhreyfingar
• Grófhreyfingar
• Hegðun
• Félags- tilfinningalegt
• Sjálfsbjörg
• Skólafærni / forskólafærni

Question 18

Hver eru algengar áhyggjuefni foreldra?

Answer 18

• Máltjáning
• Málskilningur
• Grófhreyfingar
• Fínhreyfingar
• Almenn / vitsmunir
• Annað: heyrir illa, sér illa, heilsufarsvandamál, fjölskylduvandamál
• Félagslegt / tilfinningalegt
• Hegðun
• Skólafærni / forskólafærni
• Sjálfsbjörg

Question 19

Hvert er eitt helsta einkenni ýmissa fatlana s.s þroskahömlunar, einhverfu og heyrnaskerðingar ?

Answer 19

Seinkun í málþroska eða óeðlilegur málþroski

Question 20

Hvað er talið vera besti staki mælikvarðinn á vitsmunaþroska barns?

Answer 20

Málþroskinn

Question 21

Hvenær byrja börn vanalega að tjá sig með orðum ?

Answer 21

Á bilinu 12-18 mánaða

Question 22

Hvenær eru börn að byrja að tengja saman 2 orð í setningu ?

Answer 22

Um 2 ára aldurinn

Question 23

Hversu mikil % 5 ára barna er með markverða seinkun í málþroska og hvernig getur það haft áhrif á nám?

Answer 23

Allt að 5-10% fimm ára barna eru með markverða seinkun í málþroska sem getur haft veruleg áhrif á framvindu náms hjá þeim, hegðun þeirra og tilfinningaþroska

Question 24

Hverjar eru helstu mismunagreiningar sem verður að hafa í huga þegar barn er seint til máls?

Answer 24

• Málþroskaröskun
• Heyrnaskerðing
• Þroskahömlun
• Einhverfa
• Vanörvun
• Kjörþögli (hjá eldri börnum)

Question 25

Hvað er málþroskaröskun ?

Answer 25

• Barn á í erfiðleikum með að fylgja jafnöldrum sínum í máltökunni
• Algengt að börn með málþroskaröskun eigi í erifðleikum með að læra að lesa
• Málskilningur er oft skertur og barn á í erfiðleikum að skilja langar og málfræðilegar flóknar setningar
• Málþroskaröskun fylgir börnum alla ævi og veldur félagslegum og námslegum erfiðleikum
• Talmeinafræðingar greina málþroskaröskun hjá börnum
• Samkv rannsóknum eru um 7,4% barna með málþroskaröskun
• Börn með sértækar málþroskaraskanir eru oft með námsörðuleika. Þau eiga oft í erfiðleikum að eignast vini, en málþroskaröskun getur haft mikil áhrif á félagsærni. Hætta á vanlíðan í skóla
• Mikilvægt að greina þessi börn snemma og skilgreina málörvun út frá þörfum hvers og eins
• þannig er hægt að fyrirbyggja frekari vanda og draga úr hættu á námsörðugleikum og vanlíðan í skóla síða meir
• Foreldrar greina frá áhyggjum af málþroska á PEDS
• Beiðni um heyrnamælingu og athugun hjá talmeinafræðingi

Question 26

Hvað er einhverfa?

Answer 26

Einhverfa er röskun á taugaþroska sem einkennist af frávikum í félagslegum samskiptum, tjáskiptum og sérkennilegri og/eða áráttukenndri hegðun

Question 27

Afhverju er mikilvægt að greina einhverfu snemma?

Answer 27

Svo þau geti notið snemmtækrar íhlutunar sem getur aukið þroska þeirra og aðlögunarhæfni. Stytta þarf biðtímann eftir greiningu til þess að eða óvissu hjá foreldrum og skapa farveg fyrir sérhæfða og markvissa íhlutun

Question 28

Hvort greinist einhverfa oftar hjá strákum eða stelpum ?

Answer 28

Strákum

Question 29

Hver eru rauð flögg við 12 mánaða skoðun um einhverfu ?

Answer 29

• Ekkert babl til staðar
• Engar bendingar / annað látbragð til staðar
• Afturför í þroska
• Systkini / foreldri með einhverfurófröskun

Question 30

Hver eru rauð flögg við 12 mánaða skoðun um einhverfu ?

Answer 30

• Ekkert orð til staðar
• Stöðnun eða afturför í þroska
• Systkini / foreldri með einhverfurófsröskun

þroskamat við 18 mánaða aldur:
- Barn bendir ekki til að sýna áhuga
- Notar ekki 6-10 orð

Question 30

Hvað er skoðað í Brigance þroskaskimun í 2 og hálfs árs og 4 ára skoðun ?

Answer 30

Skólafærni / forskólafærni
- Magnhugtök
- Persónulegar upplýsingar
- Lestrarfærni / forlestrarfærni

Samskiptafærni
- Málskilningur
- Orðaforði
- Málfærni

Hreyfifærni
- Sjón
- Fínhreyfingar
- Grófhreyfingar

Question 31

Hverjir eru áhættuþættir fyrir þroska- og hegðunarvandamálum ?

Answer 31

• Fósturskaði (t.d sýkingar, vímuefnaneysla, reykingar)
• Vandamál við fæðingu (t.d fyrirburi, lág fæðingarþyngd)
• Heilbrigðisvandamál
• Fæðingargalli (s.s Downs syndrome)
• Atvinnuleysi, fátækt
• Ofbeldi eða vanhirða
• Ef fas og útlit foreldra gefur til kynna að þeir séu leiðir, reiðir, einmanna, þunglyndir, kvíðnir, hjálparvana, dofnir, undir áhrifum lyfja/vímuefna eða með lítði sjálfstraust
• Lágt menntunarstig foreldra
• Ef foreldrar eru illa læsir
• Ungir foreldrar
• Ef foreldrar hafa flatt geðslag, brosa sjaldan til barnsins og/eða hafa lítil samskipti við barnið
• Ef foreldri greinir frá áhyggjum varðandi hegðun, félags-, sjálfsbjargar- eða grófhreyfifærni barnsins
• Ef foreldri greinir frá takmörkuðum félagslegum stuðning ( þ.e enginn annar hjálpar við uppeldi barnanna)
• Ef foreldri kennir barni ekki nýja hluti, talar ekki við það um leikföng og hluti og leikur ekki við barnið

Question 32

Hvað er mikilvægt að hafa í huga ef grunur er um frávik hjá börnum ?

Answer 32

• Gott samstarf milli heilsugæslunnar og leikskólanna er mikilvægt
• Þjónusta á þjónustumiðstöðvum getur m.a falist í málþroskamati, sálfræðiathugun, eða ýmis konar ráðgjöf. Allur stuðningur byggir á góðu samstarfi foreldra og leiksóla
• Hægt er að vísa börnum á HTÍ í heyrnamælingu og mat á málþroska ef áhyggjur koma fram í 18 mán skðun. Hjá eldri börnum fer málþroskamat fram á vegum leikskólaþjónustu
• Börnum með alvarleg frávik, s.s þroskahömlun eða einhverfu er vísað á Ráðgjafar og greingarstöð (RGR) eftir að frumgreining hefur farið fram. Ef grunur vaknar um einhverfu við 18 mánaða skoðun er hægt að vísa beint á RGR
• Þegar um börn á leikskóla- eða grunskólaaldri er að ræða þarf frumgreining að hafa farið fram áður en barninu er vísað á Ráðgjafar- og greiningarmiðstöð. Athuganir og þroskamælingar fara þá fram í nærumhverfi barns á vegum skólaþjónustu leiksóla og grunnskóla, heilsugæslu eða hjá sjálfstætt starfandi sérfræðingum.

Question 33

Hverjar eru algengustu ástæður tilvísana 0-2 ára barna til Ráðgjafar- og greiningarmiðstöðvar?

Answer 33

Hreyfihamlanir, almennur seinþroski, einhverfa, blinda.