Heilsufarsmat nýbura og umönnun Flashcards
Hvaða lífeðlisfræðilegu verkefni eru mikilvægust í aðlögun barnsins að lífinu?
- Að hefja og viðhalda eðlilegri öndun sem uppfyllir súrefnisþörf barnsins
- Að nærast, melta fæðu og uppfylla næringarþörf
- Að útskilja úrgangsefni
- Að stjórna og tempra líkamshita (þau eru með þunna húð þannig þau fá oft hita)
Hvaða verkefni tengd breyttri hegðun eru mikilvægust í aðlögun barnsins að lífinu?
- Að mynda sér ákveðið hegðunarmyndstu m.a. varðandi svefn
- Að verða fyrir, skynja, velja og skilja þau skilaboð og áreiti sem umhverfið býður upp á
- Að mynda samband eða tengsl við foreldra og þá aðila sem annast þau og umgangast
Þættir í upplýsingasöfnun sem fást yfirleitt úr skýrslu móður um upplýsinga fyrir hjúkrun nýbura?
- Gravida/Para/Aldur móður:
- Áætlaður fæðingadagur/líkamsþroskamat barns:
- Niðurstöður ýmissa rannsókna s.s.blóðfl. og Rh
- Almennt heilbrigðisástand móður á meðgöngu og í fæðingiu (Fráhvörf, reykingar)
Fæðingarsaga:
* Tegund fæingar: Fæðing um fæðingareg, töng/sogklukka, keisarafæðing (?ástæður)
* Legvatn: ?PROM (hve lögnu fyrir fæðingu og hvernig á litinn), saga um lítið eða mikið legvatn
* Tímalengd/gangur fæðingar
* notkun verkja og/eða deyfilyfja móður í fæðingu
- Lítið legvatn : Léleg starfsemi fylgjunar - getur leitt til vaxtaskerðingar
- Mikið legvatn: (v. Sykursýkis móður eða truflun meltingarvegar)
- Áverkar eftir sogklukkuna: erum að fylgjast með blæðingu, meiri hætta á gulu.
Þættir í upplýsingasöfnun sem fást yfirleitt úr skýrslu barns/af barnablöðum
- Apgareinkunn(1mín/5 mín): Hvernig barninu gengur að aðlagast ef barnið er meira en 7 þá er ágætis ástand ef undir 3 er líklegast þörf á endurlífgun
- Fæðingarlengd/fæðingarþyngd/höfuðummál (ath. vaxtarkúrfu m.t.t. meðgögnulengdar)
- Líkamsþroski barns við fæðingu samkvæmt: þroskamati Finnström
Hvað skoðum við í apgareinkennunum?
- Hjartsláttur: engin, minna en 100 og meira en 100
- Öndun: engin, hæg og óregluleg, góð
- Vöðvaspenna: slök, samhreyfingar, góðar hreyfingar
- Litarháttur: fölur/blár, búkur rauður, rauður
- Svar við ertingu: ekkert, grátur, kröftugur grátur
Hvaða heilbrigðisástand barns eftir fæðingu skoðum við?
- Tegund næringar eftir fæðingu: brjóstargjöf/pelagjöf/ábót?
- Hvernig barninu hefur gengið að taka brjóst/pela?
- Breytingar á þyngd barns eftir fæðingu ( á ekki að léttast mikið meira en 8% á 3 degi ef það er yfir 10% þá er það áhyggjuefni)
- Útksilnað (þvag, hægðir,ælur)
- Niðurstöður úr barnalæknisskoðun nýbura á 1 degi
Hvaða upplýsingum er aflað með líkamsmati/skoðun nýbura?
- Almennt útlit/ástand nýburans: Líkamsstellingar/hreyfingar/stærðarhlutfall (höfuð, búkur, útlimir)
- Eðlilega leitast nýburar við að vera í sömu stellingum og áður í móðurkviði, allavega fyrstu dagana eftir fæðingu -> þe með kreppta útlimi; höfuð í flexion
- Ef fyrirburði eða súrefnisskortur í fæðingu -> minni vöðvatónus -> minni flexion á höfði og útlimum
Afhverju eru hægðir nýbura oftast dökk tjörukenndar fyrst?
Vegna þess að þau drekka legvatnið
Er boginn fótur eftir legu í móðurkvið eðlilegt? en klumpfótur?
Bogin fótur já en klumpfótur nei
Hvernig á öndun að vera hjá nýburum?
- 30 - 60 / mín
- Grunn
- Óregluleg
- Oftast með stuttum “apnea” köstum (<15 sek)
- Anda með nefinu
- Þindaröndun.
Hver er helsti munurinn á eðlilegri öndun og öndunaröðruleikum?
- Eðlileg öndun: brjóstkassi og kviður lyftast við innöndun
- Öndunarörðuleikar: brjóstkassi skreppur saman og kviður þenst út við innöndun (“seesaw”)
Hjartsláttur nýbura?
- Apical púls “: Stabill ca. 12 klst. eftir fæðingu um 120-160 slög/mín.
- Ef >160 slög/ mín => Tachycardia;
- Ef <100 slög/mín => Bradycardia.
Hvernig er líkamhiti nýbura eftir fæðingu?
Stabill ca. 12 klst. eftir fæðingu og viðhaldið um 36.5 - 37° C m.v holhandarm. ( Rectal : 35-37.5°C )
Eru holahandarmælingar æskilegri en endaþarmsmælingar?
Já
Er líkamshiti áreiðanlegur indicator fyrir hugsanlegri sýkingu?
Nei. Getur jafnvel verið lækkaður líkamshiti samfara blóðsýkingu
Hvernig á húð á nýbura að vera fyrst eftir fæðingu?
Eðlilega rauðleit fyrst eftir fæðingu og síðan verður hún bleik.
Hvað er blámi / cyanosis hjá nýburum
- Acrocyanosis: Eðlilegur blámi á höndum og fótum , einkum áberandi ef kalt.
- Orsök: vasomotor vanþroski => venus stasi í háræðakerfi útlima er veldur hægara blóðflæði einnig vegna þess að gildi Hgb í blóði er hátt => blámi.
- Acrocyanosis er yfirleitt áberandi fyrstu 7-10 dagana. Ef hann eykst við að barn reynir á sig: þá er það eh sem þarf að fylgja eftir
Hver er tíðni gulu hjá nýbura, en hjá fyrirbura?
Tíðni ca 50%; ca 80% fyrirbura
Hver eru orsök gulu?
Stuttur líftími rauðara blóðkorna fósturs –> hratt niðurbrot þeirra, þá verður aukið bilirúbin í blóði sem fer út í húð, sclera augna og slímhúð sem gefur gulan lit
Hvernig er þróun gulu?
- Kemur fram eftir 24 klst. frá fæðingu
- Nær hámarki um 5. dag eftir fæðingu hjá fullburum
- Nær hámarki um 6. -7. dag eftir fæðingu hjá fyrirburum
Hvert er hámark total bilirubin í blóði?
Fullburar:
* Ef >3kg => 300 míkrómól/L ef ekki í áhættu
* Ef <3kg => 250 míkrómól/L ef í áhættu
Hver er alvarlegasti fylgikvilli hyperbilirubinemia (sjúkleg gula)?
Kernicterus þ.e. þegar bilirúbin fer inn í taugafrumur og veldur truflun /sjúkdómi á taugakerfið
Hver eru tíðni og orsök brjóstarmjólkur gulu?
Tíðni: 0,5%
Orsök: Ákveðin ensým í brjóstamjólk sumra kvenna sem hindra/draga úr virkni glucouronyl transferara -> það veldur hækkun á Se-bilirúbíni -> sem veldur brjóstamjólkurgulu
Kemur fram seinna kannski 5 degi, er saklaus, athugum hvort að gulan tengist mjólkinni með því að sleppa mjólkurgjöf í einhverja daga
Merki um erfiðleika hjá barni/? Þarfnast frekari skoðunnar - útlit húðar
- Miðlægur blámi
- Föl húð
- Gul húð
Merki um erfiðleika hjá barni/? Þarfnast frekari skoðunnar - lífsmörk
- Hraður/hægur púls
- Líkamshiti: <36,6°C eða >37.5°C
- Öndun
- Hröð öndun
- Nasavængjablakt
- Inndrættir
- Stunur eða ,,grunting“ hljóð
Hvaða einkennum nýbura þurfum við að vera vakandi fyrir?
- Blóðsykursfalls
- Lélegur tónus vs extra viðkæm
- Skortir nýbura reflexa
- Tekur ekki brjóst/erfiðleikar við næringu/óeðlilegt þyngdartap
Hvað er caput succedanum?
Staðbundin bjúgmyndun á höfði, sem getur náð yfir höfuðmót og hverfur að sjálfu sér innan 3-4 daga eftir fæðingu (fer eftir hversu mikill hann er)
Hver eru orsök caput succedanum?
Stöðugur þrýstingur á höfuð í fæðingu sem veldur hækkun venous stasar sem veldur bjúgmyndun sem er til staðar strax eftir fæðingu
- Stundum getur verið blæðing undir höfuðbeini
Hvað er Cephalohematoma (blæðing undir höfuð) ?
- Blóðsöfnun við höfuðbein undir beinhimnu (periosteum), nær aldrei yfir höfuðmót.
Kemur fyrst fram nokkrum klst. eftir fæðingu - 2. dags eftir fæðingu - Stærst ca. 2-3 dögum eftir fæðingu og hverfur sjálfkrafa á 3 - 6 vikum.
- Eykur líkur á þróun óeðlilegrar gulu
- Orsök: Mjög mikill þrýstingur á höfuð í fæðingu.
Hvað er erythema toxium?
Þetta eru útbrot sem koma hjá sumum fullbura nýburum, yfirleitt fyrstu 3 vikurnar
Hver eru einkenni erythema toxicum?
Líkjast flugnabiti, hringlaga með lítilli blöðru í miðjunni, getur komið snögglega og farið jafn snögglega og það er enginn meðferð
Hvað er venix caseoasa?
Þetta er hormónaáhrif móður á meðggöngu, hyperpkasia fitukirtla sem framleiða fvernix caseosa eða fósturfitu sem veitir ákveðna vörn í móðurkvið og fyrst eftir fæðingu
- Þetta er eðlilegt og jafnar sig, ekki kreisa
Hvað er millia?
Áberandi fitukirtlar (cystur) sem eru eins og hvítir punktar einkum á nefi og höku. Þetta hverfur sjálfkrafa á nokkrum dögum
Hvað er subcutaneus fita - / - fituvefur
Þetta kemur á síðasta trimester -> fyrirburar með minni fituvef -> viðkvæmari fyrir kulda
Lanugo/fósturhár?
- Oft áberandi á andliti, öxlum og baki
- Meira ef fyrirburar, minna en síðburi
Ecchymosis/marblettir
+/- bjúgur geta komið fram á höfði, td eftir andlitsstöðu eða tangarfæðingar
Hvað er Telangiectatic nevi/storkubit/englakoss
- Rauðleiti blettir sem koma stundum á hnakka, augnlok, enni eða nef
- Orsök: Útvíkkun háræða og við þrýsting á blettina hverfa þeir tímabundið, hverfa yfirleitt alveg um 2 ára aldur
Hvað gerum við í skoðun á höfði hjá nýburum?
- Athuga almennt útlit, höfuðlag og samhveru (? caphalohematoma, mar, caput succedaneum, molding)
- Við þreyfum höfuðmót, er hola eða eh frávik. Geta veirð merki um þurrk ef mikil hola
- Skoðum hár/hársvörð (skán, bletti, útlit á hári)
- Mælum höfuðmálið
Hvað skoðum við varðandi andlitið á nýburum?
- Skoðum almennt útlit eins og húð, blettir, simmetríu
- Skoðum augu (stærð, staðsetningu, viðbrögð við birtu, blettir á augnlokum, útferð). Getur verið sprungin æð vegna þrýstings í fæðingu
- Skoðum nef ( nasavængjablakt, nasir opnar (stíflu))
- Tunguhaft (stíft, hamlar hreifingu tungu getur verið hamlandi í brjóstagjöf, einkennandi mikil slef og ná ekki að færa matinn aftur í munn, getur verið hjálplegt að klippa á þessi tunguhöft
- Athuga eyrun (staðsetning, lögun, þroski, viðbrögð við hljóði) - hafa þau í línu við augun ef lægri en augun getur það verið vísbending um litnignargalla
- Þreifum fyrir eitlum
- Skoðum munn (samhverfa, góm, vör, ástand og lit slímhúðar, leitunarviðbargð og sog viðbragð) - stundum hola í góminum og þá er lélegt sog sem getur leitt til næringarskorts
Hvað skoðum við á handleggjum/höndum?
Athuga samhverfu, fjölda fingra, gripreflex, Simian felling, Mororeflex
Hvað skoðum við á brjósti/bringu?
- Þreyfa viðbein, samhvera brjóstkassa, brjóstkirtilstærð, útferð úr geirvörtu)
Brjóstastækkun
- Getur komið fram bæði hjá drengjum og stúlkum - hverfur ca á 1 viku
- Orsök: Estrogenáhrif frá móður
Hvað skoðum við á kviðnum?
- Mjúkur/þaninn, garnahljóð, ástand naflastengs
- Þreyfa fyrir lifrarbrún og nýrum
Hvenær dettur naflastengurinn af?
- Dettur af eftir viku/10 daga
- Fettur því hann rotnar, kemur setk lyft
Hvað skoðum við á fótleggjum/fótum?
- Jafnlangir, samfella á fellingum, los/dislocation á mjaðmalið, fjöldi táa, grip reflex, babinski, fellingar á iljum
- Eðlilegt að fótleggur sé með boga/sveigju
- Fóturinn getur verði krepptur vegna legur í móðurkvið en það lagast
Hvað skoðum við á kynfærum?
- Stærð/þroski, roði, útferð frá vagina, eistu í pung, forhúð
- Pungur getur verið bólginn eftir sitjandi fæðingu
Hvað skoðum við á anus/endaþarmsopi?
Staðsetning, opinn
Hvað skoðum við á baki?
Hreyfanleiki hryggs, reflexar, spina bifida
