Heilsufarsmat nýbura og umönnun

Question 1

Hvaða lífeðlisfræðilegu verkefni eru mikilvægust í aðlögun barnsins að lífinu?

Answer 1

• Að hefja og viðhalda eðlilegri öndun sem uppfyllir súrefnisþörf barnsins
• Að nærast, melta fæðu og uppfylla næringarþörf
• Að útskilja úrgangsefni
• Að stjórna og tempra líkamshita (þau eru með þunna húð þannig þau fá oft hita)

Question 2

Hvaða verkefni tengd breyttri hegðun eru mikilvægust í aðlögun barnsins að lífinu?

Answer 2

• Að mynda sér ákveðið hegðunarmyndstu m.a. varðandi svefn
• Að verða fyrir, skynja, velja og skilja þau skilaboð og áreiti sem umhverfið býður upp á
• Að mynda samband eða tengsl við foreldra og þá aðila sem annast þau og umgangast

Question 3

Þættir í upplýsingasöfnun sem fást yfirleitt úr skýrslu móður um upplýsinga fyrir hjúkrun nýbura?

Answer 3

• Gravida/Para/Aldur móður:
• Áætlaður fæðingadagur/líkamsþroskamat barns:
• Niðurstöður ýmissa rannsókna s.s.blóðfl. og Rh
• Almennt heilbrigðisástand móður á meðgöngu og í fæðingiu (Fráhvörf, reykingar)

Fæðingarsaga:
* Tegund fæingar: Fæðing um fæðingareg, töng/sogklukka, keisarafæðing (?ástæður)
* Legvatn: ?PROM (hve lögnu fyrir fæðingu og hvernig á litinn), saga um lítið eða mikið legvatn
* Tímalengd/gangur fæðingar
* notkun verkja og/eða deyfilyfja móður í fæðingu

• Lítið legvatn : Léleg starfsemi fylgjunar - getur leitt til vaxtaskerðingar
• Mikið legvatn: (v. Sykursýkis móður eða truflun meltingarvegar)
• Áverkar eftir sogklukkuna: erum að fylgjast með blæðingu, meiri hætta á gulu.

Question 4

Þættir í upplýsingasöfnun sem fást yfirleitt úr skýrslu barns/af barnablöðum

Answer 4

• Apgareinkunn(1mín/5 mín): Hvernig barninu gengur að aðlagast ef barnið er meira en 7 þá er ágætis ástand ef undir 3 er líklegast þörf á endurlífgun
• Fæðingarlengd/fæðingarþyngd/höfuðummál (ath. vaxtarkúrfu m.t.t. meðgögnulengdar)
• Líkamsþroski barns við fæðingu samkvæmt: þroskamati Finnström

Question 5

Hvað skoðum við í apgareinkennunum?

Answer 5

• Hjartsláttur: engin, minna en 100 og meira en 100
• Öndun: engin, hæg og óregluleg, góð
• Vöðvaspenna: slök, samhreyfingar, góðar hreyfingar
• Litarháttur: fölur/blár, búkur rauður, rauður
• Svar við ertingu: ekkert, grátur, kröftugur grátur

Question 6

Hvaða heilbrigðisástand barns eftir fæðingu skoðum við?

Answer 6

• Tegund næringar eftir fæðingu: brjóstargjöf/pelagjöf/ábót?
• Hvernig barninu hefur gengið að taka brjóst/pela?
• Breytingar á þyngd barns eftir fæðingu ( á ekki að léttast mikið meira en 8% á 3 degi ef það er yfir 10% þá er það áhyggjuefni)
• Útksilnað (þvag, hægðir,ælur)
• Niðurstöður úr barnalæknisskoðun nýbura á 1 degi

Question 7

Hvaða upplýsingum er aflað með líkamsmati/skoðun nýbura?

Answer 7

• Almennt útlit/ástand nýburans: Líkamsstellingar/hreyfingar/stærðarhlutfall (höfuð, búkur, útlimir)
• Eðlilega leitast nýburar við að vera í sömu stellingum og áður í móðurkviði, allavega fyrstu dagana eftir fæðingu -> þe með kreppta útlimi; höfuð í flexion
• Ef fyrirburði eða súrefnisskortur í fæðingu -> minni vöðvatónus -> minni flexion á höfði og útlimum

Question 8

Afhverju eru hægðir nýbura oftast dökk tjörukenndar fyrst?

Answer 8

Vegna þess að þau drekka legvatnið

Question 9

Er boginn fótur eftir legu í móðurkvið eðlilegt? en klumpfótur?

Answer 9

Bogin fótur já en klumpfótur nei

Question 10

Hvernig á öndun að vera hjá nýburum?

Answer 10

• 30 - 60 / mín
• Grunn
• Óregluleg
• Oftast með stuttum “apnea” köstum (<15 sek)
• Anda með nefinu
• Þindaröndun.

Question 11

Hver er helsti munurinn á eðlilegri öndun og öndunaröðruleikum?

Answer 11

• Eðlileg öndun: brjóstkassi og kviður lyftast við innöndun
• Öndunarörðuleikar: brjóstkassi skreppur saman og kviður þenst út við innöndun (“seesaw”)

Question 12

Hjartsláttur nýbura?

Answer 12

• Apical púls “: Stabill ca. 12 klst. eftir fæðingu um 120-160 slög/mín.
• Ef >160 slög/ mín => Tachycardia;
• Ef <100 slög/mín => Bradycardia.

Question 13

Hvernig er líkamhiti nýbura eftir fæðingu?

Answer 13

Stabill ca. 12 klst. eftir fæðingu og viðhaldið um 36.5 - 37° C m.v holhandarm. ( Rectal : 35-37.5°C )

Question 14

Eru holahandarmælingar æskilegri en endaþarmsmælingar?

Answer 14

Já

Question 15

Er líkamshiti áreiðanlegur indicator fyrir hugsanlegri sýkingu?

Answer 15

Nei. Getur jafnvel verið lækkaður líkamshiti samfara blóðsýkingu

Question 16

Hvernig á húð á nýbura að vera fyrst eftir fæðingu?

Answer 16

Eðlilega rauðleit fyrst eftir fæðingu og síðan verður hún bleik.

Question 17

Hvað er blámi / cyanosis hjá nýburum

Answer 17

• Acrocyanosis: Eðlilegur blámi á höndum og fótum , einkum áberandi ef kalt.
• Orsök: vasomotor vanþroski => venus stasi í háræðakerfi útlima er veldur hægara blóðflæði einnig vegna þess að gildi Hgb í blóði er hátt => blámi.
• Acrocyanosis er yfirleitt áberandi fyrstu 7-10 dagana. Ef hann eykst við að barn reynir á sig: þá er það eh sem þarf að fylgja eftir

Question 18

Hver er tíðni gulu hjá nýbura, en hjá fyrirbura?

Answer 18

Tíðni ca 50%; ca 80% fyrirbura

Question 19

Hver eru orsök gulu?

Answer 19

Stuttur líftími rauðara blóðkorna fósturs –> hratt niðurbrot þeirra, þá verður aukið bilirúbin í blóði sem fer út í húð, sclera augna og slímhúð sem gefur gulan lit

Question 20

Hvernig er þróun gulu?

Answer 20

• Kemur fram eftir 24 klst. frá fæðingu
• Nær hámarki um 5. dag eftir fæðingu hjá fullburum
• Nær hámarki um 6. -7. dag eftir fæðingu hjá fyrirburum

Question 21

Hvert er hámark total bilirubin í blóði?

Answer 21

Fullburar:
* Ef >3kg => 300 míkrómól/L ef ekki í áhættu
* Ef <3kg => 250 míkrómól/L ef í áhættu

Question 22

Hver er alvarlegasti fylgikvilli hyperbilirubinemia (sjúkleg gula)?

Answer 22

Kernicterus þ.e. þegar bilirúbin fer inn í taugafrumur og veldur truflun /sjúkdómi á taugakerfið

Question 23

Hver eru tíðni og orsök brjóstarmjólkur gulu?

Answer 23

Tíðni: 0,5%

Orsök: Ákveðin ensým í brjóstamjólk sumra kvenna sem hindra/draga úr virkni glucouronyl transferara -> það veldur hækkun á Se-bilirúbíni -> sem veldur brjóstamjólkurgulu

Kemur fram seinna kannski 5 degi, er saklaus, athugum hvort að gulan tengist mjólkinni með því að sleppa mjólkurgjöf í einhverja daga

Question 24

Merki um erfiðleika hjá barni/? Þarfnast frekari skoðunnar - útlit húðar

Answer 24

• Miðlægur blámi
• Föl húð
• Gul húð

Question 25

Merki um erfiðleika hjá barni/? Þarfnast frekari skoðunnar - lífsmörk

Answer 25

• Hraður/hægur púls
• Líkamshiti: <36,6°C eða >37.5°C
• Öndun
• Hröð öndun
• Nasavængjablakt
• Inndrættir
• Stunur eða ,,grunting“ hljóð

Question 26

Hvaða einkennum nýbura þurfum við að vera vakandi fyrir?

Answer 26

• Blóðsykursfalls
• Lélegur tónus vs extra viðkæm
• Skortir nýbura reflexa
• Tekur ekki brjóst/erfiðleikar við næringu/óeðlilegt þyngdartap

Question 27

Hvað er caput succedanum?

Answer 27

Staðbundin bjúgmyndun á höfði, sem getur náð yfir höfuðmót og hverfur að sjálfu sér innan 3-4 daga eftir fæðingu (fer eftir hversu mikill hann er)

Question 28

Hver eru orsök caput succedanum?

Answer 28

Stöðugur þrýstingur á höfuð í fæðingu sem veldur hækkun venous stasar sem veldur bjúgmyndun sem er til staðar strax eftir fæðingu

• Stundum getur verið blæðing undir höfuðbeini

Question 29

Hvað er Cephalohematoma (blæðing undir höfuð) ?

Answer 29

• Blóðsöfnun við höfuðbein undir beinhimnu (periosteum), nær aldrei yfir höfuðmót.
  Kemur fyrst fram nokkrum klst. eftir fæðingu - 2. dags eftir fæðingu
• Stærst ca. 2-3 dögum eftir fæðingu og hverfur sjálfkrafa á 3 - 6 vikum.
• Eykur líkur á þróun óeðlilegrar gulu
• Orsök: Mjög mikill þrýstingur á höfuð í fæðingu.

Question 30

Hvað er erythema toxium?

Answer 30

Þetta eru útbrot sem koma hjá sumum fullbura nýburum, yfirleitt fyrstu 3 vikurnar

Question 31

Hver eru einkenni erythema toxicum?

Answer 31

Líkjast flugnabiti, hringlaga með lítilli blöðru í miðjunni, getur komið snögglega og farið jafn snögglega og það er enginn meðferð

Question 32

Hvað er venix caseoasa?

Answer 32

Þetta er hormónaáhrif móður á meðggöngu, hyperpkasia fitukirtla sem framleiða fvernix caseosa eða fósturfitu sem veitir ákveðna vörn í móðurkvið og fyrst eftir fæðingu

• Þetta er eðlilegt og jafnar sig, ekki kreisa

Question 33

Hvað er millia?

Answer 33

Áberandi fitukirtlar (cystur) sem eru eins og hvítir punktar einkum á nefi og höku. Þetta hverfur sjálfkrafa á nokkrum dögum

Question 34

Hvað er subcutaneus fita - / - fituvefur

Answer 34

Þetta kemur á síðasta trimester -> fyrirburar með minni fituvef -> viðkvæmari fyrir kulda

Question 35

Lanugo/fósturhár?

Answer 35

• Oft áberandi á andliti, öxlum og baki
• Meira ef fyrirburar, minna en síðburi

Question 36

Ecchymosis/marblettir

Answer 36

+/- bjúgur geta komið fram á höfði, td eftir andlitsstöðu eða tangarfæðingar

Question 37

Hvað er Telangiectatic nevi/storkubit/englakoss

Answer 37

• Rauðleiti blettir sem koma stundum á hnakka, augnlok, enni eða nef
• Orsök: Útvíkkun háræða og við þrýsting á blettina hverfa þeir tímabundið, hverfa yfirleitt alveg um 2 ára aldur

Question 38

Hvað gerum við í skoðun á höfði hjá nýburum?

Answer 38

• Athuga almennt útlit, höfuðlag og samhveru (? caphalohematoma, mar, caput succedaneum, molding)
• Við þreyfum höfuðmót, er hola eða eh frávik. Geta veirð merki um þurrk ef mikil hola
• Skoðum hár/hársvörð (skán, bletti, útlit á hári)
• Mælum höfuðmálið

Question 39

Hvað skoðum við varðandi andlitið á nýburum?

Answer 39

• Skoðum almennt útlit eins og húð, blettir, simmetríu
• Skoðum augu (stærð, staðsetningu, viðbrögð við birtu, blettir á augnlokum, útferð). Getur verið sprungin æð vegna þrýstings í fæðingu
• Skoðum nef ( nasavængjablakt, nasir opnar (stíflu))
• Tunguhaft (stíft, hamlar hreifingu tungu getur verið hamlandi í brjóstagjöf, einkennandi mikil slef og ná ekki að færa matinn aftur í munn, getur verið hjálplegt að klippa á þessi tunguhöft
• Athuga eyrun (staðsetning, lögun, þroski, viðbrögð við hljóði) - hafa þau í línu við augun ef lægri en augun getur það verið vísbending um litnignargalla
• Þreifum fyrir eitlum
• Skoðum munn (samhverfa, góm, vör, ástand og lit slímhúðar, leitunarviðbargð og sog viðbragð) - stundum hola í góminum og þá er lélegt sog sem getur leitt til næringarskorts

Question 40

Hvað skoðum við á handleggjum/höndum?

Answer 40

Athuga samhverfu, fjölda fingra, gripreflex, Simian felling, Mororeflex

Question 41

Hvað skoðum við á brjósti/bringu?

Answer 41

• Þreyfa viðbein, samhvera brjóstkassa, brjóstkirtilstærð, útferð úr geirvörtu)

Question 42

Brjóstastækkun

Answer 42

• Getur komið fram bæði hjá drengjum og stúlkum - hverfur ca á 1 viku
• Orsök: Estrogenáhrif frá móður

Question 43

Hvað skoðum við á kviðnum?

Answer 43

• Mjúkur/þaninn, garnahljóð, ástand naflastengs
• Þreyfa fyrir lifrarbrún og nýrum

Question 44

Hvenær dettur naflastengurinn af?

Answer 44

• Dettur af eftir viku/10 daga
• Fettur því hann rotnar, kemur setk lyft

Question 45

Hvað skoðum við á fótleggjum/fótum?

Answer 45

• Jafnlangir, samfella á fellingum, los/dislocation á mjaðmalið, fjöldi táa, grip reflex, babinski, fellingar á iljum
• Eðlilegt að fótleggur sé með boga/sveigju
• Fóturinn getur verði krepptur vegna legur í móðurkvið en það lagast

Question 46

Hvað skoðum við á kynfærum?

Answer 46

• Stærð/þroski, roði, útferð frá vagina, eistu í pung, forhúð
• Pungur getur verið bólginn eftir sitjandi fæðingu

Question 47

Hvað skoðum við á anus/endaþarmsopi?

Answer 47

Staðsetning, opinn

Question 48

Hvað skoðum við á baki?

Answer 48

Hreyfanleiki hryggs, reflexar, spina bifida