Atvinnu og umhverfisheilsuvernd Flashcards
Hvað er í aðalhlutverki í atvinnu og umhverfisheilsuvernd og hvernig er hægt að innleiða því í hjúkrun?
- Forvarnir eru í aðalhlutverki
- Hópar eru misjafnlega útsettir fyrir áhættuþáttum
Innleiða í hjúkrun – greiningaferli:
> spyrja út í starf - búsetu – áhugamál og
umhverfisþætti
> Ef það er eitthvað í sögunni einstaklinga sem getur útskýrt einkenni sem hafa áhrif á heilsu, þá er mikilvægt að spyrja nánar út í þessa þætti
Hver er skilgreiningin á umhverfisheilbrigði?
- Umhverfisheilbrigði samanstendur af þáttum sem hafa áhrif á heilbrigði og lífsgæði einstaklinga
> efnislegir þættir, efni og efnamengun, líffræðilegir þættir, félagslegir þættir, sálfélagslegir þættir o.fl. í umhverfinu eru áhrifaþættir. - Umhverfisheilbrigði vísar einnig til kenninga og færni í að meta, lagfæra, stjórna og fyrirbyggja þætti í umhverfinu sem geta haft skaðleg áhrif á heilsu bæði í nútíð og framtíð (dæmi: Loftmengun í dag, Asbest áður fyrr).
Hvað eru nokkrar staðreyndir um umhverfisheilbrigði?
- Umhverfisheilbrigði – samspil umhverfis og einstaklinga
- 25% af sjúkdómum sem hægt er að fyrirbyggja má rekja til
umhverfisþátta - Viðfangsefni t.d. súrt regn, skortur á grænum svæðum, afleiðingar hlýnandi loftslags, þróun efnavopna, matvæli og mengun þeirra, sníkjudýr í matvælum, umferðarmengun, mengun iðnaðar, hættur í vinnuumhverfi
- Loftmengun, hávaðamengun og áhrif loftslagsbreytinga eru helstu áhættuþættirnir fyrir daglega heilsu og velferð
Evrópubúa - Umhverfisstofnun Evrópu
Hvað þarf að hafa í huga með umhverfisheilbrigði?
- Umhverfið er félagslegt, líffræðilegt, menningarlegt og pólitískt
- Hversu vel þessir þættir fara saman er undirstaða þess að heilbrigði umhverfisins sé ákjósanlegt
- Þurfum að vera meðvituð um leiðir til að hafa áhrif
> Unnið er að stefnumörkun til að taka á skaða – lög og reglur settar, alheimsviðmið – milliríkjafundir osfrv.
> Aðilar, t.d. fagaðilar geta haft áhrif
Hvernig tengjast lífshættir við umhverfisheilbrigði? En heimili, skóli, vinnustaður og nær samfélag?
Lífshættir:
> Þjóðfélagsstaða segir ýmislegt um lífshætti
> Bæði að skoða umhverfi og einstaklinga
> Ýmsir heilsufarsþættir andlegir
Heimili – Skóli – Vinnustaður – Nær samfélag
> Sjúkdómsvaldar í umhverfinu, bæði náttúrulegir, líffræðilegir, efnaþættir og félagslegir þættir geta haft áhrif á heilsu einstaklinga.
> Auk þess geta samfélagslegir þættir haft áhrif á heilsu eins og notkun lands, flutningar, iðnaður og ræktun.
Hvernig tengist loftgæði, vatnsgæði, húsnæði, fæða, úrgangur og geislun umhverfisheilbrigði?
Loftgæði:
> Mengun - Ozon, kolmónoxíð, köfnunarefnisdíoxíð, súlfur díoxíð, fok, blý, brennisteinssýra
> Einkenni um léleg loftgæði koma einna helst fram í einkennum í öndunarvegum
Vatnsgæði:
> Nægilegt hreint vatn?
> Lega grunnvatns
Húsnæði:
> Hvernig húsnæði – eða ekkert húsnæði?
> Getur haft áhrif á bæði líkamlega heilsu t.d. ofnæmi, sýkingar o.sfrv. og andlega heilsu t.d. lýsing, þrengsli o.sfrv.
Fæða:
> Er nægilegt framboð af góðri fæðu – verðlagning fæðu og neysla
> Ýmsar sýkingar, vannæring, offita
Úrgangur:
> Óendurvinnanlegur úrgangur
> Nálægð við íbúðabyggð
Geislun
> Útfjólublá geislun
> Geislun frá framleiðslu kjarnorku
Hvers vegna er umhverfið mikilvægt viðfangsefni heilbrigðisstétta?
- Með hnattvæðingu breiðast sjúkdómar hratt út á milli landa/heimsálfa
- Loftslagsbreytingar
- Umhverfishættur til staðar í öllum heimsálfum
> Á Íslandi er t.d. hætta á jarðskjálftum, jarðhruni og flóðum
> Umhverfið er mikilvægt viðfangsefni heilbrigðisstétta þar sem hjúkrunarfræðingar geta haft áhrif með fræðslu, samvinnu, íhlutun/aðgerðum, heilsueflingu og gagnrýnni nálgunar
Hvað þýðir Point source og Non point source í tengslum við útbreiðslu umhverfismengunar?
- Point source - fastir staðir
- Nonpointsource–dreifðmengun (t.d.Bílar)
Hvernig hefur loft áhrif á útbreiðslu umhverfismengunar?
Loft:
> Loftmengun – sjúkdómsvaldur í loftvegum, hjarta- og
æðakerfi, ónæmiskerfi ofl.
> Loftmengun getur verið bæði innan dyra og utan dyra
Hvert er hlutverk hjúkrunarfræðinga í útbreiðslu umhverfismengunar?
- Að fylgjast með mengun, fræða, hafa áhrif á samfélagið
Hvað þarf að hafa í huga um útbreiðslu umhverfismengunar með vatni, jarðsvæði og jarðveg og fæðu?
Vatn:
> Takmarkaðar uppsprettur – mikilvægt að varna mengun
> Fylgjast með gæði vatns og uppsprettna
Jarðsvæði og jarðvegur:
> Hvar er úrgangur losaður – athuga bæði í fortíð og á líðandi
stund, hefur áhrif á gæði nær samfélags
Fæða:
> Innihaldslýsingar skylda en það er ekki skylda að upplýsa
um notkun skordýraeiturs t.d.
> Smitleiðir
> Certified organic eða Organic
Hvað eru dæmi um viðkvæma hópa í atvinnu og umhverfisheilsu?
- Þjóðfélagslegstaða
- Börn
> Þroskaskeið allt frá æxlun á sér stað - Eldra fólk
Hvað þarf að hafa í huga með heilsu og þjóðfélagshópa?
- Margar rannsóknir hafa sýnt fram á ójöfnuð í heilsufari, bæði erlendis og á Íslandi
- Þeir sem eru verr standa fjárhagslega, hafa styttri skólagöngu og þeir sem gegna láglaunastörfum búa við lakari heilsu en aðrir
- Sýnt hefur verið fram á félagslegan og efnahagslegan ójöfnuð innan og milli þjóða
- Þróunun virðist vera sú að ójöfnuður í heilsufari eykst a.m.k. í Evrópu
- Ójöfnuður kemur misjafnlega fram í einstökum sjúkdómum sem skírist m.a. af lífsstíl/heilbrigðishegðun
> Mataræði
> Hreyfing/líkamsrækt
> Lífstíll - Aðþrengdir þjóðfélagshópar - “vítahringur fátæktar og einsemdar”
Hvert er hlutverk hjúkrunarfræðinga í atvinnu og umhverfisheilsu?
- Greining og mat – hjúkrunarferlið
- Áhættumat umhverfis, sem dæmi um efnaáættur:
1. er efnið þekkt fyrir að hafa skaðleg áhrif á heilsu?
2. hefur efnið farið út í umhverfið (mæla)
3. hversu mikið og hvernig kemur efnið til með að komast í
snertingu við fólk?
4. hver er skaðsemin? - Fræðsla
- Upplýsingagjöf - Réttur samfélagsþegna til upplýsinga - Beita sér fyrir heilbrigði umhverfisins
Hver er skilgreiningin á vinnuvernd?
- Vísar til samspils vinnuumhverfis, vinnuskipulags og stjórnunar
- Vísar til aðbúnaðar, hollustuhátta, öryggis, heilsu og líðan starfsfólks (Vinnuverndarlög nr. 46/1980)
- Vinnuvernd fer fram á vinnustaðnum sjálfum
- Vinnuvernd – fjölfræðileg nálgun
> Nýtur þekkingar úr ýmsum fræðigreinum: verkfræði, eiturefnafræði, líffræði, hjúkrunarfræði, læknisfræði, lýðheilsufræði, iðjuþjálfun, sjúkraþjálfun, sálfræði, félagsfræði, hagfræði o.fl.
Hvað þarf að hafa í huga með aðbúnað starfsfólks?
- Gott og heilsusamlegt vinnuumhverfi er hluti af grundvallar mannréttindum og ætti að auka á velferð og velmegun fólks.
- Því miður þá er vinnuumhverfi endurtekið með þeim hætti að það hefur slæm áhrif á heilsu starfsfólks, jafnvel þannig að það sé skaðlegt og valdi langtíma veikindum og örorku.
Hvernig eiga vinnuaðstæður og heilsufar að vera?
- Vinnuaðstæður eru í flestum tilfellum flókið samspil milli samstarfsfólks, undir- og yfirmanna og jafnvel viðskiptavina/skjólstæðinga
- Þetta samspil þarf að vera í góðum jafnvægi til að viðhalda og eða efla heilsu
- Stjórnendur og millistjórnendur eru í lykilstöðu til að hafa áhrif
Hver eru vinnuverndarlögin?
Vinnuverndarlögin – nr. 46/1980
Tilgangur – að skapa ramma um:
> Öruggt og heilsusamlegt starfsumhverfi, sem jafnan sé í samræmi við félagslega og tæknilega þróun í þjóðfélaginu.
> Að innan vinnustaðanna sjálfra sé hægt að leysa öryggis- og heilbrigðisvandamál.
Hvert er markmið vinnuverndar?
- Mikilvægt er að vinnuverndarstarfið verði hluti af daglegri starfsemi vinnustaða þannig að það verði sýnilegt öllum sem þar starfa en markmið vinnuverndarstarfs er meðal annars að:
> Vernda starfsfólk gegn hvers konar heilsutjóni sem stafa kann af vinnu þess eða vinnuskilyrðum
> Skipuleggja vinnu starfsfólks með það fyrir augum að verkefnin séu við hæfi
> Auka öryggi og draga þannig úr líkum á slysum og heilsutjóni
> Stuðla að andlegri og líkamlegri vellíðan starfsfólks
Hvað eru helstu áhrifaþættir á líðan og starfsánægju?
- Vinnuumhverfið
- Aðbúnaður á vinnustað
- Öryggi
- Hollustuhættir
- Vinnuskipulag, stjórnun, samskipti og framkvæmd vinnu
Hverjir bera ábyrgð á vinnustað?
- Allir bera ábyrgð, hvort sem það er starfsmaðurinn sjálfur, deildarstjóri, stjórnandi eða atvinnurekandi
- Ábyrgðin er mismikil
- Hver og einn ber ábyrgð á sjálfum sér og sínu nánasta vinnuumhverfi
Hverjar eru skyldur atvinnurekenda?
- Atvinnurekandi ber ábyrgð á að koma á vinnuverndarstarfi
> Gera áhættumat og áætlun um forvarnir - Atvinnurekendur bera ábyrgð á vinnuumhverfinu og öryggi starfsfólks á vinnustaðnum - en þeir bera ekki ábyrgð á almennri heilsu starfsfólks
Hvernig á áætlun um öryggi og heilbrigði að vera?
- Vinnustaðir eiga að meta áhættu og gera áætlun forvarnir
- Markmiðið er alltaf að stuðla að öryggi og heilbrigði starfsfólks og koma í veg fyrir heilsutjón vegna vinnu eða vinnuumhverfisins
Hvað eru forvarnir - áhættumat?
- Ábyrgð stjórnenda – að framkvæma
- Frjáls aðferð en hún skal ná til allra þeirra þátta í
vinnuumhverfinu sem geta haft áhrif á heilsu og öryggi - Sérstaklega skal litið til starfa þar sem fyrirsjáanlegt er að heilsu og öryggi starfsfólks sé hætta búin
- Áhættumatið á að vera skriflegt og aðgengilegt
- Úrbótaáætlun = forvarnir
- Stöðugar umbætur á vinnuaðstæðum
Á hvað hefur streita áhrif (vinnutengd streita)
- Sífellt fleiri rannsóknir benda á að streita hefur áhrif á:
> Sálræna líðan
> Uppgjöf/burnout
> Hjartasjúkdóma
> Meltingarsjúkdóma
> Starfsóánægju og minni hvatningu í vinnu
> Gæði í vinnu og þjónustu
> Afköst
> Nýsköpun
Hvað þarf að hafa í huga með vinnuslys og atvinnusjúkdóma?
- Atvinnurekandi ber að halda skrá um óhöpp og slys á vinnustað
- Tilkynna fjarveruslys til Vinnueftirlitsins (fjarvera í einn eða fleiri daga umfram slysdaginn) á slóðinni: Tilkynna vinnuslys – Vinnueftirlitið (vinnueftirlitid.is)
- Læknum ber að tilkynna um atvinnusjúkdóma til Vinnueftirlitsins– lítið er um slíkar tilkynningar
Hvernig tengist hjúkrun vinnuslysa og atvinnusjúkdóma?
- Atvinnusaga er órjúfanlegur þáttur í heilsufarsmati
- Fátt hefur meiri áhrif á líðan og heilsu fólks en það starf sem það stundar eða stundaði
- Atvinnuleysi og örorka eru áhættuþættir heilbrigðis
