Grunnhugtök og skilgreiningar í faraldsfræði

Question 1

Hvað er félagsleg faraldsfræði (social epidemiology) ?

Answer 1

Er undirgrein faraldsfræði sem fæsti við félagslega útbreiðslu og félagslega áhrifaþætti heilsu og sjúkdóma

Question 2

Hvað er Endemic (landlægur sjúdkómur) ?

Answer 2

Sjúkdómur sem hefur viðvarandi tíðni á ákv svæði eða í ákv hóp.
Dæmi: hlaupabóla

Question 3

Hvað er Epidemic (faraldur) ?

Answer 3

Vísar til útbreiðslu sjúkdóms umfram venjulega tíðni ákv sævði eða í ákv hóp
Dæmi: Inflúensa

Question 4

Hvað er Pandemic (útbreiddur sjúkdómur, heimsfaraldur) ?

Answer 4

Vísar til mikillar útbreiðslu sjúkdóms innan meginlands eða alls heimsins
Dæmi: Svarti dauði, COVID

Question 5

Hvað er Prevalence (algengi) ?

Answer 5

Hlutafll sjúkdóms eða slyss í hópo á tímabili

Question 6

Hvað er Incidence (nýgengi) ?

Answer 6

• Hlutfall nýrra tilfella sjúkdóms eða slyss í hóp á tímabili

Question 7

Hvað er Agent (sjúkdómsvaldur) ?

Answer 7

þáttur sem hefur áhrif á uppkomu eða tilurð sjúkdóms

Question 8

Hvað er Host (hýsill) ?

Answer 8

Einstaklingur sem getur fengið tiltekinn sjúkdóm (Smitast)

Question 9

Hvað er Vector (beri)?

Answer 9

Lifandi vera sem flytur sjúkdómsvald í hýsil

Question 10

Hvað er Carrier (smitaður beri) ?

Answer 10

Smitaður einstaklingur sem flytur sjúkdómsvald milli manna. HAnn getur sjálfur verið einkennalaus (‘‘asymptomatic’’), haft forstigseinkenni (presymptomatic), eða einkenni sjúkdóms (Symptomatic)

Question 11

Hvað er Smitstuðull (grunnsmitstuðull, basic reproduction number)

Answer 11

Meðalfjöldi einstaklinga sem smitaður einstaklingur smitar

Question 12

Hvað er meinvirkni (virulence) ?

Answer 12

Geta sjúkdómsvalds til að sýkja smitaðan einstakling

Question 13

Hvað er rekjanleg áhætta (attributabel risk, AR) ?

Answer 13

Hlutfall sjúkra/veikra meðal þeirra sem hafa áhættuþátt (p1) mínus hlutfall sjúkra / veikra meðal þeirra sem ekki hafa áhættuþátt (p2)

Question 14

Hvað er Rekjanleg áhætta í þýði (population attributable risk, PAR) ?

Answer 14

Reiknast sem hlutfall þeirra sem fá sjúkdóm í þýði (p0) mínus hlustall þeirra sem fá sjúkdóma meðal þeirra sem ekki hafa áhættuþátt

Question 15

Hvað er rekjanleg áhættuprósenta í þýði (PAR%)?

Answer 15

Er ((p0-p2)/p0)*100 segir til
um hlutfall sjúkdómstilfella í þýði sem má rekja til áhættuþáttar

Question 16

Hvað er Hlutfallsleg áhætta (relative risk, RR) ?

Answer 16

• Hlutfall sjúkra / veikra meðal þeirra sem hafa áhættuþátt deilt með hlutfalil sjúkra / veikra meðal þeirra sem hafa ekki áhættuþátt

Question 17

Hvað eru fyrsta stigs forvarnir (primary prevention) ?

Answer 17

Að fyrirbyggja uppkpomu heilbrigðisvandamáls í samfélagshópum.
Dæmi: Heilbrigðisfræðsla til samfélagshópa (s.s kynfræðsla eða sjálfsstyrkingarnámskeið), bann við sólbekkjanotkun barna, reglur um vinnslu og geymslu matvæla, tóbaks- og áfengisgjöfl, flúor í drykkjarvatni, aðgreining akustrssefnu í umferðinni

Question 18

Hvað er annars stigs forvarnir (secondary prevention) ?

Answer 18

Að greina og meðhöndla (lækna /uppræta) heilbrigðisvandamál sem er á forstigi eða byrjunarstigi.
Dæmi: skimun t.d fyrir krabbameini, vökvatapsmeðferð við niðurgangssýki (gefa blöndu af matarsalty, sykri (og bökunarsóda) leyst upp í vatni), aðgerðir sem fyrirbyggja endurkomu einkenna

Question 19

Hvað eru þriðja sitgs forvarnir (tertiary prevention) ?

Answer 19

Að draga úr starfs- eða hreyfiskerðingu eða á annan hátt að auka lífsgæði krónískra sjúkl. þetta er hægt að gera með lyfjagjöf, skurðaðgerðum, sjúkraþjálfun og starf- og iðjuþjálfun.
Dæmi: magabandsaðgerðir, heyrnatæki eða gervilim, eða sundleikfimi fyrir langveika