HC.3 - De eeuw van de sigaret: (gebrek) aan preventie in historisch perspectief Flashcards
Wat is ‘surveillance medicine’ en waarom is het belangrijk?
‘Surveillance medicine’ is een nieuw model in de publieke gezondheidszorg dat vanaf de 20e eeuw is ontstaan. Het richt zich op de preventie en vroege opsporing van ziekten binnen de normale populatie. Het benadrukt risicofactoren, leefstijl en sociale determinanten van gezondheid.
Wat waren de belangrijkste veranderingen in de publieke gezondheidszorg na 1900?
- Opkomst van ‘public health’ als collectieve actie
- Staatsvorming en economische groei
- Schaalvergroting en integratie van zorg
- Van individuele zorg naar een systeemgerichte aanpak
- Gezondheid werd een publieke verantwoordelijkheid van de overheid.
Welke rol speelde de staat in de volksgezondheid in de 20e eeuw?
De staat investeerde in infrastructuur voor volksgezondheid, bestrijding van besmettelijke ziekten, jeugdgezondheidszorg, zwangerschapszorg en bevolkingsonderzoeken. Er was een verschuiving van ziektebestrijding naar gezondheidsbevordering op collectief niveau.
Q: Hoe veranderde de focus van ‘health’ in de 20e eeuw?
- Overgang van bestrijding van besmettelijke ziekten naar actieve gezondheidsbevordering.
- Focus op collectieve gezondheid: een sterk volk (‘health of a social whole’).
Q: Hoe beïnvloedden moderne natiestaten en ‘volkskracht’ de gezondheidszorg?
- Gezondheid werd een nationale prioriteit in moderne natiestaten.
- ‘Volkskracht’ benadrukte het belang van een gezonde bevolking voor economische en militaire kracht.
- ‘National efficiency’ werd een speerpunt, vooral tijdens WOI: een ‘fighting fit population’ was essentieel voor militaire inzetbaarheid.
Q: Wat zijn de 3 R’en van GVO (Gezondheidsvoorlichting en -opvoeding)?
- Recognizing – Herkennen van gezondheidsrisico’s en problemen.
- Reducing – Verminderen van risico’s door voorlichting en gedragsverandering.
- Replacing – Vervangen van ongezonde gewoonten door gezonde alternatieven.
Q: Welke sociale (volks)verzekeringen werden ingevoerd in de verzorgingsstaat?
- 1901: Ongevallenwet – Bescherming van werknemers bij bedrijfsongevallen.
- 1913-1930: Ziektewet – Uitkering bij ziekte voor arbeiders.
- 1919: Invalidenwet – Financiële ondersteuning voor mensen met een blijvende arbeidsongeschiktheid.
- 1941: Zorgverzekeringswet – Eerste nationale zorgverzekering, voorloper van latere zorgverzekeringen.
Wat is het verschil tussen het pathologische en het surveillance model van ziekte?
- Pathologisch model: nadruk op oorzaken, acute ziekte, diagnose-gebaseerd, ziekte is binair en gelokaliseerd in het lichaam.
- Surveillance model: nadruk op correlaties, ziekte als continuüm in de populatie, prognose-gebaseerd, ziekte is dynamisch en wordt beïnvloed door leefstijl en omgevingsfactoren.
Wat zijn de gevolgen van medicalisering binnen ‘surveillance medicine’?
- Uitbreiding van het medische domein naar gezonde mensen
- Vervaging van grenzen tussen ziek en gezond
- Disciplinering en sociale controle door zorginstanties
- Creëren van een ‘risicocultuur’ waarin mensen zich ondanks betere zorg minder gezond voelen.
Hoe heeft de cultuur van roken zich in de 20e eeuw ontwikkeld?
- Begin 20e eeuw: sigaretten werden massaal populair, o.a. door WOI en marketing
- Reclame richtte zich op moderniteit, jeugd, en onafhankelijkheid
- Roken werd genormaliseerd en breed geaccepteerd in de samenleving
- Zelfs artsen rookten veel, waardoor de risico’s lange tijd onderschat werden.
Welke rol speelde de wetenschap in de erkenning van de gezondheidsrisico’s van roken?
- 1938: eerste statistische associaties tussen roken en kortere levensduur
- 1950: case-control studie van Doll & Hill toonde aan dat roken longkanker veroorzaakt
- Tabaksindustrie reageerde door twijfel te zaaien en ‘wetenschappelijke controverse’ te creëren.
Hoe heeft de tabaksindustrie wetenschap gemanipuleerd?
- Opzetten van ‘onafhankelijke’ onderzoeksinstituten om twijfel te verspreiden
- Beïnvloeden van publicaties en wetenschappelijke discussies
- Bewust creëren van controverse om overheidsregulering tegen te gaan
- Marketingcampagnes waarin roken werd gepresenteerd als een vrije keuze.
Hoe werd het politieke debat over roken beïnvloed?
- Rapport Surgeon General (1964) bevestigde de schadelijkheid van roken
- Tabaksindustrie hield de ‘wetenschappelijke controverse’ kunstmatig in stand
- Politieke weerstand tegen regulering door focus op individuele vrijheid
- Beperkte maatregelen zoals waarschuwingslabels op verpakkingen.
Wat was de impact van juridische procedures tegen de tabaksindustrie?
- Eerste belangrijke rechtszaak: Cipollone v. Philip Morris (1987)
- Aanklacht: verslavende werking van nicotine maakte roken geen vrije keuze
- Tabaksindustrie verdedigde zich met argumenten over persoonlijke verantwoordelijkheid
- Uiteindelijk verloor de industrie geleidelijk haar geloofwaardigheid.
Hoe heeft globalisering de tabaksindustrie beïnvloed?
- Toen roken in Westerse landen afnam, richtte de tabaksindustrie zich op ontwikkelingslanden
- Grootschalige marketingcampagnes met slogans over vrijheid en succes
- Wereldwijde pandemie van rookgerelateerde ziekten met naar schatting 1 miljard doden in de 21e eeuw.
Wat zijn de belangrijkste lessen uit de geschiedenis van tabaksregulering?
- Sociaal-culturele veranderingen spelen een grotere rol dan politieke ingrepen
- Wetenschappelijke consensus is niet voldoende; politieke en economische belangen moeten overwonnen worden
- Effectieve preventie vereist samenwerking tussen wetenschappers, beleidsmakers en het maatschappelijk middenveld.
Aspecten ‘surveillance’
Disciplinering:
- Initiatief bij, sociale controle door, ‘toewijzingsmacht’ van artsen/instanties (en niet pt/burger)
- Staat-burgers (paternalisme-autonomie, rechten en plichten)
- Moreel aspect (‘beschaving’/opvoeding arbeidersklasse)
Medicalisering:
- ‘Pathologisering van het normale’ (o.a. preventie richt zich op (nog) gezonde mensen!)
- Vervaging grenzen ziek-gezond (o.a. asymptomatische ziekten)
- ‘Risicocultuur’: paradox van ‘doing better, feeling worse’
Niet alleen top-down!!: grote receptiviteit bij / behoefte vanuit bevolking
Actueel: ‘Nationaal preventieakkoord’
- Sterk gericht op ‘leefstijl’:
- roken, alcohol, eten/bewegen
Een analyse van de opkomst en ondergang van het roken in de
VS aan de hand van:
- Culture: creating meaning
- Science: negotiating knowledge
- Politics: citizenship and responsibility
- Regulation: law, rules, accountability
- Globalization: exporting the issue
“The anti-science of smoking”
Wetenschappelijke stand van zaken medio jaren ‘50:
* Clinici en onderzoekers over het algemeen overtuigd van verband roken-kanker
➢ Industrie lanceerde “an all-out campaign of scientific disinformation”:
* Grote tabaksbedrijven (concurrenten!) werkten hier samen!
* Doel/strategie: ‘seizing and controlling science rather than avoiding it’
* TIRC: Tobacco Industry Research Committee: “onafhankelijk” onderzoeksprogramma
* (NL: WARG = Wetenschappelijke Adviesraad Roken en Gezondheid)
Rookgordijn van ‘scientific controversy’ en ‘uncertainty’
* ‘Doubt is our product’: produceren van ‘wetenschappelijk scepticisme’ en ‘onduidelijkheid’ →
benadrukken van noodzaak van meer onderzoek
The science of smoking
- Er was doorslaggevend wetenschappelijk bewijs van de gezondheidsrisico’s van roken
- Maar: “In less than a decade, the harms of smoking had been placed back into the
domain of doubt; the industry was thriving” - What has often gone overlooked is…the higly articulated, strategic character of seizing
the scientific initiative
- The politics of smoking
Public Health Service nam/voelde verantwoordelijkheid:
* Onderzoeksresultaten rechtvaardigen een ‘public health response’ – dus
politieke verantwoordelijkheid van / ingrijpen door staat
* Echter: industrie slaagde erin om twijfel te blijven zaaien en
‘controverse’ in stand te houden.’
Brandt: valse tegenstelling
Individuele verantwoordelijkheid
- Gevoel individuele controle over (eigen)
gezondheid
- Vervreemding/afstand t.o.v. de zieke:
‘Nearly instantaneous mechanism by
which we identify the smoker as the one
responsible…
Publieke/sociale verantwoordelijkheid:
- “…complex forces – economic, corporate,
cultural and biological – that brought such
smokers to their plight”
- Gezamenlijke verantwoordelijkheid, oftewel:
het één sluit het ander niet uit:
‘Calls for public responsiblity need not erode
our expectiations of individual responsiblity’
Drie achtereenvolgende argumenten van de
antirooklobby
- Roken is slecht voor de gezondheid en moet daarom worden gereguleerd door de
overheid
* Niet erg succesvol vanwege tegenargument van individuele verantwoordelijkheid/vrije keuze
* Daarom over andere boeg gegooid: zie 2. en 3. - Roken doet schade aan niet-rokers (“meeroken”)
- Rokers doen schade aan onschuldige kinderen
* (Tegenoffensief industrie, o.a. ‘Whitecoat Project’ van Philip Morris: ‘niet bewezen dat ‘passief
roken’ gezondheidsschade oplevert, onderzoek wijst eerder op ‘ongezonde gebouwen met slechte
ventilatie’).
hoe werd tabakindustrie geraakt door sociaal-culturele verandering?
- Onmogelijk om statistiek en epidemiologie te blijven ‘denigreren’
- Algemeen verlies van geloofwaardigheid van de industrie
- Samenleving werd meer ‘gezondheidsbewust’ (‘risicocultuur’!)
Wat is risicocultuur?
De cultureel-maatschappelijke toename van aandacht voor risico’s sloot aan bij de wetenschappelijke aandacht voor de
statistische correlatie tussen roken en ongewenste gezondheidseffecten.
Intermezzo: Nederland
3 grote manco’s in tabaksbeleid
1. Te weinig geld besteed aan campagnes
2. Accijnzen: te laag en steeds in te kleine stapjes verhoogd
3. Tabak overal gemakkelijk te koop
weet dit
keerpunt tegen roken: Niet politiek ingrijpen, maar sociaal-culturele ontwikkelingen:
