12.4 puberteit Flashcards
wanneer is de puberteit bij jongens gestart?
bij een testikelvolume > 4 ml
kenmerken centrale puberteit
puberteit start in je hersenen
tijdstip van start is familiair
vele genen spelen een rol in de start
we weten nog niet exact hoe het werkt
leidt uiteindelijk tot pulsatie afgifte van GnRH
leidt tot afgifte van LH en FSH uit hypofyse
leidt tot groei van testes en afgifte van testosteron
wat is de tanner stadia bij jongens?
tanner stadia loopt van 1 (prepubertair) tot 5 (volwassen) en heeft verschillende onderdelen
- genitaal (G)
- pubesbeharing (P)
- okselbeharing (A)
(A loopt van 1-3)
wat is gemiddelde dat puberteit start bij jongens? wanneer te vroeg en wanneer te laat?
gemiddeld 11,5 jaar
9 jaar is te vroeg: pubertas precox, testesvol >4
14 is te laat: pubertas tarda, testesvol <4
is er centrale puberteit als er geen testesgroei is maar wel beharing?
nee
grootte van testes komt in begin puberteit niet altijd overeen met mate van beharing
als er wel beharing is maar geen of nauwelijks testesgroei is er geen centrale puberteit
wat zijn psychologische aspecten van de puberteit?
Neurologische ontwikkeling: ontwikkeling frontale hersenschors
- rijping hogere cognitieve functies (focussen, plannen, organiseren, overzicht, consequenties, (ir)relevant, reguleren gedrag en emoties
- evalueren eigen gedrag en emoties
- bewustworden van zichzelf, eigen persoonlijkheid
- peergroep belangrijker – losmaken ouders
Maatschappij stelt andere eisen en verwachtingen aan jongeren
- zelfstandiger, verantwoordelijkheden krijgen en nemen
Lichamelijke veranderingen - psychoseksuele veranderingen
- seksuele arousal, erotiek, exploreren eigen seksualiteit
-romantische relaties aangaan
- sekse/gender krijgt andere betekenis
wat betekent late puberteit voor een jongere?
Late puberteit valt op:
- uitzonderingspositie - kwetsbaarder
- er anders uitzien: kleiner, kinderlijker
- jongeren die kleiner zijn of er kinderlijker uitzien worden voor jonger ingeschat dan dat zij zijn (ouders, vreemden) → eisen, verwachtingen
- niet voor “vol” worden aangezien – buitengesloten worden
- minder goed mee kunnen met sport
- eigen psychoseksuele en sociaal emotionele ontwikkeling sluit niet
goed aan bij leeftijdsgenoten
- in gezin lastig als jongere broertje of zusje opeens verder is in lichamelijke ontwikkeling: verhoudingen veranderen
wanneer start puberteit bij een meisje?
tannerstadium M2 (borstontwikkeling)
dus gaat niet over de ovariumgrootte!!!
wat is tannerstadia bij vrouwen?
M: mammae ontwikkeling van 1 (prepubertal) tot 5 (volwassen)
- oestradiol uit ovarium
P: pubesbeharing van 1-5
- androgenen uit overium en bijnier
A: okselbeharing 1-3
gemiddelde dat puberteit start bij vrouwen? wat is te vroeg en wat is te laat?
gemiddeld 10,5 jaar
te vroeg is 8
te laat is 13
wat zijn oorzaken van centrale pubertas praecox?
Pathologie in cerebro
- Congenitaal: (hydrocephalus, arachnoidale cyste)
- Verworven (tumoren, hydrocephalus, infectie (abces, meningitis), trauma, radiotherapie)
- Syndromen (neurofibromatose)
Secundair aan blootstelling geslachtshormonen
Idiopathisch (Familiair, Sporadisch)
wat is behandeling van pubertas praecox? en waarom zou je behandelen
Redenen:
- Eindlengte preservatie (mn bij start < 6 jaar)
- Emotioneel-sociaal
Praktisch: IM/sc-injecties elke 4-12 weken
(decapaptyl, lucrin, pamoreline, enz)
wat betekent vroege puberteit voor een kind?
puberteit valt op:
- uitzonderingspositie, kwetsbaarder
- er anders uitzien: langer, groter, borstontwikkeling / lage stem
- grotere kans om gepest te worden
- groter dan leeftijdsgenoten; ouder worden ingeschat, eisen en
verwachtingen (ouders, vreemden)
- psychoseksuele ontwikkeling niet passend bij leeftijd
- meisjes: kwetsbaar om seksuele ervaringen op te doen niet passen bij de psychologische ontwikkeling (seksueel misbruik)
- in gezin lastig als jongere broertje of zusje opeens verder is in lichamelijke ontwikkeling: verhoudingen veranderen
- eetstoornissen
wat is gemiddelde leeftijd menarche?
13 jaar en 1 maand
hoe doe je de puberteit anamnese bij vrouwen?
- Puberteit ouders
redenen dat hypofyse uitvalt:
- Voedingspatroon / afvallen
- Overmatig sporten
- Symptomen van chronische ziekte, oa coeliakie, schildklierlijden
- Medicatiegebruik (Ritalin ?)
- Uitval Hypofyse/ hypothalamus (ruiken - congenitaal Kallman
syndroom) (visus, hoofdpijn – verworven-tumor)
- Gedragsproblemen, psychosociaal functioneren (Klinefelter
syndroom -> ♂ 47XXY) - Bestraling of chemotherapie in voorgeschiedenis?
- Orchidopexie
wat is de definitie van pubertas praecox?
(Centrale) pubertas praecox
- M2 stadium voor de leeftijd van 8 jaar bij meisjes
- Testis ≥ 4 ml voor de leeftijd van 9 jaar bij jongens
Bij een centrale pubertas precox -> LH en FSH verhoogd voor de leeftijd
wat is premature pubarche?
Pubes beharing, te vroeg = premature pubarche :
- P2 stadium voor de leeftijd van 8 jaar bij meisjes
- P2 stadium voor de leeftijd van 9 jaar bij jongens
wat zijn oorzaken van premature pubarche?
laag FSH en LH
- premature adrenarche
- verhoogde androgeenproductie bij jongens uit bijnier (late onset androgenitaal syndroom of tumor) of testis (tumor of andere vorm autonome productie)
- verhoogde androgeenproductie bij meisjes uit: bijnier (late onset androgenitaal syndroom of tumor) of ovarium (tumor)
- testosterongel van familielid
wat zijn kenmerken van premature adrenarche?
Pubarche: pubis/okselbeharing, volwassen transpiratiegeur, soms acne
- Vroegtijdige “Puberteit vd Bijnieren”: androgeenproductie in zona
reticularis - Voor 8e jaar bij meisjes, voor 9e jaar bij jongens; ♀:♂ = 10:1
Maar:
- Geen groeiversnelling
- Geen significant voorlopende botleeftijd
oorzaken te vroege borstontwikkeling
centrale pubertas precox
- LH en FSH verhoogd voor leeftijd- puberteit
premature thelarche
Verhoogde oestrogeen productie bij meisjes:
* persisterende follikel ovarium
* tumor ovarium
* Autonome productie bij b.v. McCune Albright syndroom
Orale anticonceptie van familielid
noem kenmerken premature thelarche
- Geïsoleerde borstontwikkeling
- Normale groei
- Normale botrijping
- Normale eindlengte
- Geen beharing
Bij zuigeling/peuter/kleuter: nog aanwezige FSH activiteit: GnRH systeem nog niet volledig in rust; stimulatie van een
ovarium follikel; meestal voorbijgaand
Bij leeftijd 5-8 jaar: vroege activatie gonadale as, zeer langzame progressie borstontwikkeling
wat is pubertas tarda
jongens: Testes < 4 ml bij leeftijd 14 jaar of ouder
Meisjes: M1 bij leeftijd 13 jaar en ouder
Laag LH en FSH:
- Familiair laat
- Centrale uitval: congenital / verworven
Veel te hoog LH en m.n. FSH
- Gonadale insufficientie
welke diagnostiek kan je doen bij een pubertas tarda?
- handfoto (skeletleeftijd ligt achter bij late rijping, ligt vóór bij te vroege
puberteit) - Basaal / random LH, FSH m.n. als verhoogd is
- Oestradiol / testosteron (zie je ook aan de
buitenkant) - LHRH (GnRH) test om te zien of LH en FSH al centraal geactiveerd is
(alleen zinvol bij vroege puberteit)
behandeling pubertas tarda of preacox?
- Remmen van puberteit bij jongen en meisjes met GnRH agonist of
antagonist tot gemiddeld pubertaire leeftjd - Puberteit induceren met oestradiol bij meisjes en testosteron bij
jongens; bouw dosis op in 3 jaar - Bij GnRH deficientie is het mogelijk om GnRH, LH en/of FSH te geven maar is een complexe behandeling dan oestradiol en testosteron
- Bij GnRH deficientie of gonadaal falen moet je volwassen dosis voortzetten (niet stoppen na inductie van puberteit)
