10.1 metabole ziekten Flashcards
wat zijn metabole ziekten?
ziekten die ontstaan door erfelijke mutaties van genen coderend voor eiwitten betrokken bij de stofwisseling
bijv
- enzymen
- membraan transport eiwitten
- ‘cofactoren’> activators, chaperons etc
metabole ziekten worden ook wel inborn errors of metabolism genoemd
wat is de indeling van metabole ziekten op basis van substraten?
substraat = stof die nodig is voor de stofwisseling
Stoornissen van de intermediaire stofwisseling (omzetting van voedingsstoffen)
- Aminozuurmetabolisme en -transport
- Vetzuuroxidatie en ketogenese
- Koolhydraatmetabolisme en -transport
- Vitaminegerelateerd (cobalamine, foliumzuur) / Mineraalmetabolisme
- Peptidemetabolisme
- Mitochondriale energiemetabolisme
Stoornissen van de neurotransmitterstofwisseling
- Glycine- en serinemetabolisme
- Pterine- en biogene amine-metabolisme
- Gamma-aminoboterzuurmetabolisme
etc.
Stoornissen van de biosynthese en afbraak van complexe moleculen
- Purine- en pyrimidinemetabolisme
- Lysosomale opslag
- Peroxisomen
- Isoprenoïde- en sterolmetabolisme
- Galzuur- en hememetabolisme
- Glycosylering
- Lipoproteïnemetabolisme
wat is de indeling van metabole ziekten op basis van biochemie?
aminozuurmetabolisme
- fenylketonurie (PKU)
- maple syrup urine disease (MSUD)
koolhydraatmetabolisme
- galactosemie
- glycogeenstapelingsziekten
vetzuurmetabolisme
- medium-chain acyl CoA dehydrogenase deficiency (MCADD)
lysosomale stapelingsziekten
- mucopolysacaharidosis
- ziekte van gaucher
- ziekte van pompe
mitochondriale stoornissen
- leigh syndroom
peroxisomale stoornissen
- ziekte van zwellweger
wat is fenylketonurie (PKU)?
ziekten van het intermediair aminozuren metabolisme
Enzym deficiëntie: phenylalanine hydroxylase (PAH gen)
- phenylalanine kan niet worden omgezet in tyrosine waardoor fenylketonen ontstaan die toxisch zijn voor de hersenen
wat is de kliniek van PKU?
Verstandelijke beperking,
Epilepsie
Microcefalie
Achteruitgang,
Spasticiteit
Blond haar en licht huid
wat is de behandeling van PKU?
phenylalanine-arm dieet en tyrosine suppletie
wat is een BH4 synthese defect?
neurometabole ziekten met neurotransmitterstoornis
tetrahydrobiopterine (BH4) deficientie
- phenylalanine wordt dan niet mogezet naar tyrosine
- tyrosine is 1 van de voorlopers van de neurotransmitters zoals dopamine en (nor)epinefrine
kan leiden tot neurologische klachten vergelijkbaar met PKU
ziekten van biosynthese en afbraak van complexe moleculen zijn ingedeeld per organel. noem belangrijkste functie en voorbeelden van ziekten van endoplasmatisch reticulum
biosynthese van secretie eiwitten (immunoglobulinen, insuline, hormonen)
disorders of biosynthesis of secretory proteins
ziekten van biosynthese en afbraak van complexe moleculen zijn ingedeeld per organel. noem belangrijkste functie en voorbeelden van ziekten van plasma membraan
transport en signaaltransductie (ionen, suikers, aminozuren, vetzuren)
ziekte vab membraantransport
ziekten van biosynthese en afbraak van complexe moleculen zijn ingedeeld per organel. noem belangrijkste functie en voorbeelden van ziekten van golgi apparaat
glycosylering en post-translationele modificatie van eiwitten
congenital disorderd of glycosylation
ziekten van biosynthese en afbraak van complexe moleculen zijn ingedeeld per organel. noem belangrijkste functie en voorbeelden van ziekten van mitochondrien
energiehuishouding
ATP synthese, vetzuren, O2 radicalen
mitochondriele ziekten
ziekten van biosynthese en afbraak van complexe moleculen zijn ingedeeld per organel. noem belangrijkste functie en voorbeelden van ziekten van peroxisomen
afbraak en synthese van ZLKVZ plasmalogenen, galzuren, H2O2
peroxisomale ziekten
ziekten van biosynthese en afbraak van complexe moleculen zijn ingedeeld per organel. noem belangrijkste functie en voorbeelden van ziekten van lysosomen
afbraak van compleze suikers, glycolipiden, sterolen, glycoproteinen
wat is lysosomale stapelingsziekte mucopolysaccharidose?
intracellulaire stapeling binnen de lysosomen (vacuolen)
symptomen zijn het gevolg van progressieve stapeling
wat is de kliniek van mucopolysaccharidose (I tm IX)
- Uiterlijke dysmorphieën
- Overbeharing
- Macrocefalie
- Groei/skelet afwijking
- Organomegalie
- Verandering van uiterlijk in tijd
- Neurologische klachten
wat is de ziekte van zellweger?
peroxisomale ziekte: peroxisoom biogenese defect: gebrek aan peroxisomen in de cellen, stapeling van Zeer Lang Keten Vetzuren in het lichaam
wat is kliniek van ziekte van zellweger?
Progressieve spierslapte
epilepsie
niercysten,
skeletafwijkingen
retinitis pigmentosa
atrofie oogzenuw
hepatomegalie
doofheid
hersenaanlegsstoornissen
wanneer moet je aan een stofwisselingsziekte denken?
- problemen in groei en ontwikkeling
- veel spugen, voedsel weigering, ernstige onbegrepen diarree,
p.m.achterstand, motorische klachten - Progressieve klachten of achteruitgang (knik in ontwikkeling)
3- Familie geschiedenis positief
- meeste aandoeningen zijn AR (deels ook XL-R, soms AD);
consanguiniteit? eerder overleden kinderen?
4- Opvallende bevindingen bij lichamelijk onderzoek
- Geur, Haar, Huid?
5 - Acute ontregeling/ bewustzijnsdaling bij een eerder gezonde patiënt (kind) bij intercurrente infectie
- ontstaan na langdurig vasten? Na eiwitrijk voedsel?
metabole ziekten kunnen gepaard gaan met ongewone geuren. welk van de metabole ziekten wijst op de volgende geuren
- muf/ muisachtig
- ahornsyroop
- zweetvoeten
- kool, verzuurd boter
- rottende vis
muf / Muis-achtig > Phenylketonurie
Ahornsyroop > Maple Syrup Urine Disease, (MSUD)
Zweetvoeten > Isovaleriaanacidurie
Kool, verzuurd boter > Tyrosinemie type I
Rottende vis > Trymethylaminuria
wanneer kunnen metabole ziekten ontstaan?
1- Vóór de geboorte > soms
2- Na de geboorte > vaak
3- Kinderleeftijd > vaak
4- Volwassen leeftijd > soms
wat is hydrops foetalis?
ontstaat voor de geboorte
Oedeem van minimaal 2 compartmenten (pleura, pericardium, abdomen, inclusief
navelstreng en placenta)
geassocieerd met:
- hepatosplenomegalie
- ademhalingsinsufficentie
- anemie
- hartfalen
Prevalentie: 1:2500/ 1:3500
50% mortaliteit vóór of kort na de geboorte
wat zijn genetische oorzaken van hydrops foetalis?
immuun
- Bloedgroep incompatibiliteit (Rhesus factor)
Non-immuun
1. Hemolytische anemie
- Thalassemiëen /Sikkelcel anemie
- Erfelijke stofwisselingsziekten:
- Lysosomale stapelingsziekten
- Peroxisomale ziekten - Erfelijke hartziekten/ cardiomyopathie
- Chromosoomafwijkingen
wat is maternale PKU?
Maternale ontregeling kan leiden tot aangeboren afwijkingen van de foetus
- Ontwikkelingsachterstand
- Breinaanleg stoornissen (microcefalie)
- Hartdefecten
Moeder 8 weken preconceptie lage Phe waarden
Strenge controle via internist en begeleiding van diëtist
wat is alkaptonurie?
ontstaat op volwassen leeftijd
autosomaal recessief
op volwassen leeftijd krijgt PT
- toenemende rugpijn klachten,
- Arthrose
- Verkalking van het oorkraakbeen
- Zwarte verkleuring van de huidplooien (oorschelpen)
- Donkere verkleuring van de urine in de lucht
het beloop van metabole ziekten kan acuut, intermitterend of chronisch zijn. benoem
1- Acute Verschijnselen
- coma, sufheid, braken, motore stoornis (ataxie)
2- Intermitterende Verschijnselen
- Ontregeling ivm intercurrerende ziekte, infectie, stress, voeding
3- Chronische Progressieve Verschijnselen (met Regressie)
- Sneller op kinderleeftijd»_space; Knik in de ontwikkeling
- Langzamer op volwassen leeftijd» functie verlies/verslechtering
wat is een voorbeeld van een ziekte met acute ontregeling?
non-ketotische hypoglycaemie als gevolg van medium-chain acyl-coa dehydrogenase deficientie (MCADD)
Een MCADD patiënt kan
vetzuren niet afbreken om ATP te maken
Urine stofwisselingsonderzoek:
Hoge uitscheiding van (C6-C10) medium-chain vetzuren
noem een voorbeeld van een metabole ziekte met intermitterende verschijnselen
Glutaar acidurie type 1
Defect Lysine en Tryptophaan metabolisme (Glutaryl-CoA-Dehydrogenase)
- postnatale macrocefalie, nek hypotonie <1jaar
- Aanvallen van bewegingsstoornis (dystonie) bij koorts
- MRI: necrose van basale ganglia,
degeneratie van de wittestof
wat zie je in urine en plasma bij acute fase glutaar acidurie type I?
hoog glutaarzuur en C5-acylcarnitinen in ACUTE FASE
wat is therapie glutaar acidurie type I?
carnitine, glucose, lage eiwit/lysine, PREVENTIE van AANVAL
welke organen worden vooral aangetast bij metabole ziekten?
hersenen
zenuwen
spieren
skelet
bindweefsel
darm
pancreas
lever
(bij)nieren
huid
haar
ogen
oren
wat is multipele sulfatase deficientie (MSD)?
mutatie in SUMF1
SUMF1 is een enzym betrokken bij de post-translationele processing van alle sulfatase enzymen in het ER
tast hersenen en huid aan
hoe gaat de diagnose van metabole ziekten?
anamnese en lichamelijk onderzoek
metaboliet onderzoek (urine, plasma, liquor)
transportbepalingen of enzymactiviteitbepalingen
DNA onderzoek en diagnose
in urine kunnen urinezuurkristallen gevonden worden, waar is dit een aanwijzing voor?
in urine kunnen urinezuurkristallen gevonden worden
dit is bij jonge kinderen een aanwijzing voor Hypoxanthine/guanine Phospho-Ribosyl-Transferase (HPRT) deficiëntie
deze deficientie leidt tot Lesch-Nyhan syndroom
in de liquor kan laag suiker gevonden worden, waar is dit een aanwijzing voor?
Glucose transport defect over
de bloed-hersenbarriere
GLUT1 gen mutatie
wat is klinisch beeld van een GLUT1 mutatie en wat is de therapie?
- stilstand in ontwikkeling of regressie,
- Epilepstische aanvallen,
- Bewegingsstoornis, dystonie
- Laag glucose in liquor
Therapie: ketogeen dieet
welke therapie wordt ingezet bij de behandeling van acute metabole decompensatie?
op EHBO (glucose bij
MCAD, correctie van melkzuur- en ketoacidose bij mitochondriële z., etc.)
welke tehrapie wordt ingezet voor het wegvangen van toxische stoffen?
Natrium benzoaat bij hyperammoniemie
wat zijn voorbeelden van dieet aanpassingen bij metabole ziekten
Vermindering van substraten (voorkomen van toxische stoffen en/of stapeling)»_space; Phe-vrij dieet
Suppletie van essentiële stoffen»_space; Tyrosine bij PKU
Vitaminen»_space; Biotine, VitB12, VitB6, VitB2 etc
Cofactoren»_space; tetrahydrobiopterine bij PKU
wanneer enzymvervangende therapie bij metabole ziekten
Z. van Gaucher, Pompe, Hurler, Fabry etc
wat voor gentherapie bij metabole ziekten?
beenmergtransplantatie en (embryonale) stamceltherapie
