Vökva og saltbúskapur hjá börnum - 14.ágúst

Question 1

Hver er algengasta ástæðan fyrir vökvatapi / vökvaskorti hjá börnum ?

Answer 1

Niðurgangur / uppköst

Question 2

Hvað er Isotonic vökvatap?

Answer 2

Vökva og natirum tap í jöfnum hlutföllum. (NA innan eðlilegra marka, 135-145 mmol/L)

• Mesta vökvatapið er úr utanfrumuvökvanum. d. uppköst og niðurgangur

Question 3

Hver er munurinn á HYPOtonic vs HYPERtonic vökvatapi?

Answer 3

HYPOtonic = Meira tap af natríum en vatni (NA ER LÁGT). – (algengast)
- Tilfærsla verður á vökva inn í frumur. d.viðvarandi uppköst og niðurgangur, brunar, nýrnasjúkdómar, gjöf salstnauðra vökva í æð

HYPERtonic = Meira tap af vatni en natrium (NA ER HÁTT) - Tilfærsla verður á vökva út úr frumum.
- Einkenni koma seint d. diabetes inspidus, vökva og næringargjöf með háu salthlutfalli

Question 4

Hverjar eru helstu orsakir vökvataps?

Answer 4

Vökvatap í gegnum húð
- hár hiti
- hitaslag
- áreynsla
- svitna mikið

Vökvatap úr meltingarvegi
- sýkingar (róta og noroveriru algengar)

Vökvatap í gegnum nýru
- nýrnavandamál, diabetes mellitus og inspidus, með ógreindri sykursýki taparu fullt af vökva með þvagi - eru of há í sykri

Vökvatap út í vefi
- brunar
- sepsis
- anaphylaxis
- ileus ofl

Question 5

Hvaða börn eru í mestri hættu á vökvatapi ?

Answer 5

Nýburar / undir 2 ára

Nýburar og ungabörn eru með hátt hlutfall líkamsþyngdar sem samanstendur af vatni, sérstaklega utanfrumuvökva, sem tapast auðveldlega úr líkamanum. Lítil magastærð sem takmarkar getu til að endurnýja vökva fljótt.

Question 6

Hvað stendur AMPLE fyrir ?

Answer 6

A - allergy
M - medication
P - past medical history
L - last meal/drink
E - events

Question 7

Hverjir eru áhættuþættir fyrir þurrki ?

Answer 7

• Yngri börn < 2 ára, sérstaklega < 6 mán, léttari börn, vanþrif
• ekki á brjósti
• ónæmisbæling
• langvinnir sjúkdómar s.s short gut

Question 8

Hvernig reiknaru út umfang vökvataps ?

Answer 8

Þyngdartap er besti mælikvarðinn á vökvatapi ef til er áreiðanleg þyngd í upphafi veikinda barnsins.
Segjum svo að barn sé 9500g í upphafi en núna 8900g

=> 9500g - 8900g = 600g
=> 600g / 9500g = 0,06 x100 = 6% vökvatap

Oftast er ekki til alveg nýleg þyngd af barninu og því þarf að reiða sig á klínísk einkenni um vökvatap

Question 9

Hvernig eru klínísk einkenni um vökvatap?

Answer 9

• Breyting á atferli > sljóleiki, pirringur, þorsti
• Breyting á húðlit > fölvi, marmorisering
• Þurrar slímhúði > minnkuð/engin táraframleiðsla
• Sokkin augu
• Sokkin höfuðmót
• Seinkaður húðturgor
• Seinkuð háræðafylling > kaldir útlimir

Lífsmörk
- tachycardia
- tachypnea
- lækkaður bþ (seint teikn)

Question 10

Hver er besti klíníski mælikvarðinn á vökvatap hjá börnum ?

Answer 10

Seinkuð háræðafylling

Question 11

Afhverju má aldrei gleyma að mæla blóðsykur hjá börnum ?

Answer 11

Blóðsykur lækkar hraðar hjá börnum –> hefur áhrif á meðvitund.

Question 12

Hvenær verður blóðflæði til húðar fyrst skert í vökvatapi ?

Answer 12

-Blóðflæði til húðar fer ekki að verða skert fyrr en barnið er orðið talsvert þurrt eða yfir 5% vökvatap en þá fer að bera á aukinni marmoriseringu og köldum höndum/fótum.

þetta er þó ekki mjög sértækt einkenni fyrir þurrk.

Question 13

Hvar metum við háræðafyllingu á barni?

Answer 13

• Metið á fingri / bringu við herbergishita (20-25°)
• þrýstingur í 5sek og mælt í sek. hversu fljótt húðlitur verður eðlilegur

Question 14

Hversu lengi má háræðafylling taka?

Answer 14

3sek og yfir telst seinkuð hjá börnum >7daga, 2-3 sek telst ‘‘borderline’’ seinkuð

Question 15

Hvar metum við húðturgor á börnum ?

Answer 15

Á kvið, brjóstkassa eða læri

Question 16

Hvert er blóðrúmmál hjá börnum ?

Answer 16

80ml / kg

Question 17

Hver eru einkenni losts hjá barni ?

Answer 17

• Tachycardia
• Tachypnea
• Daufir distal púlsar
• Seinkuð háræðafylling, 3sek og yfir
• Húð marmoreruðl, föl / bláleit og köld
• Minnkuð meðvitund
• Lækkaður bþ (seint teikn), fellur oft ekki fyrr en barn hefur tapað um 40% af blóðrúmmáli

Question 18

Vökvatap - meðferð um munn/sondu

• Hvernig ?
• Hvers konar vökvi?
• Hversu mikið magn ?

Answer 18

Aðferð
- Gefa oft og í litlum skömmtum 5-10ml í einu á 5-10min fresti
- gefa með teskeið, sprautu, galsi, pela, hvað sem virkar
- Ef barn vill ekki drekka er hægt að gefa vökva með sondu
- Bæta upp áframhaldandi vökvatap - bæta upp uppköst með 2 ml/kg og niðurgangsskot með 5ml/kg af sykursaltlausn

Tegund vökva:
- sykursalt lausnir = kolvetni 20-25 g/L, Na 45-75 mmol/L - börnvilja oft ekki sykursalt lausnir
- Epladjús 100g/L af kolvetnum (þynntur epladjús 1:1 er í lagi við vægum þurrki)
- Gatorade / Powerade. - kolvetni 40-60 g/L og Na ca 20mmol /L + saltkex

Magn:
- Vægur þurrkur = miða við að gefa 10ml/kg/klst og endurmeta eftir 1klst
- Meðal þurrkur: 50 ml/kg á 3-4 klst

Question 19

Hvað skal gera þegar vökvatap hefur verið bætt upp?

Answer 19

• Vanalegt fæði (kornmeti, ávexti, grænmeti)
• Forðast of mikinn sykur og mjög feitt fæði
• Kúamjólk er í lagi ef barnið þolir

Question 20

Hverjar eru ábendingar fyrir vökvagjöf í æð ?

Answer 20

• klínísk einkenni um skert blóðflæði / lost
• Slappt / veikindalegt , breyting á meðvitund
• Blóðsýring (Acidosis)
• Versnandi ástand þrátt fyrir vökvagjöf um munn. / sondu
• Barn er með viðvarandi uppköst og ekki gengur að vökva um munn/sondu
• Miklir kviðverkir eða mjög þaninn kviður
• Grunur um ileus

Question 21

Hvernig á vökvasamsetning að vera sem er gefið í æð ?

Answer 21

Mikilvægt er að þekkja samsetningu þeirra vökva sem verið er að gefa. Mælt er með því að börn fái viðhaldsvökva sem inniheldur salthlutfall svipað og er í líkamanum þ.e á bilinu 130-154 mmol/L. Alls ekki mælt með að gefa vökva með lágu salt hlutfalli nema í ákveðnum tilfellum s.s Hypernatremiu.

Question 22

Hvaða vökvar eru oftast gefnir til þess að bæta upp vökvatap?

Answer 22

• Ringer Acetat (sem hefur 130 Na mmol/L og 4 Kalíum mmol/L)
• NaCl (sem hefur 154 Na mmol/L en ekkert Kalíum)

Question 23

Hvað er gefið sem viðhaldsvökvi ?

Answer 23

Plasmalyte 5% + glúkósa

Oftast er það gefið sem viðhaldsvökvi því börn þurfa glúkósa til að viðhalda orkubúskap. Vandamálið við plasmalyte er að Kalíum er lágt í þessum vökvum og því þarf að passa að bæta upp Kalíum ef börn eru á vökva yfir lengri tíma en sólarhring eða að kalíum er lágt við upphaf vökvameðferðar

Question 24

Hvað skal gera ef börn eru með einkenni um lost ?

Answer 24

Þá skal gefa vökvabólusa eins hratt og kemst inn 10ml/kg (max 500ml í einu) og endurmeta eftir hvern vökvabólus þar til losteinkenni hafa gengið til baka.

Ef barnið svarar ekki vökvabólusnum vegna lostástands t.d, eftir gjöf 30-40ml/kg –> gjörgæslumeðferð og íhuga aðrar orsakir fyrir losti s.s sepsis

Question 25

Hvað skal gefa mikið ef barn er með mikinn þurrk en ekki í lostástandi ?

Answer 25

Leiðrétt hratt á 3-6klst = > 20ml/kg/kls í 2-4 klst. Fylgt eftir með vökvagjöf um munn eða viðhaldsvökva

Leiðrétt hægt á 24-48 klst = reiknað út áætlað vökvatap og gefið ásamt viðhaldsvökva á 24-48 klst. Á við í sérstökum tilfellum s.s DKA, hypernatremiu ofl

Question 26

Hvaða vökvategundir eru notaðar þegar vökvatap er bætt upp?

Answer 26

• RA (oftast notað)
• NaCl (hætta á hyperchloermiskri acidosu)
• Plasmalyte ( ÁN GLÚKÓSU) –> aldrei gefa glúkósu í bólus nema í staðfestri hypoglycemiu og þá gefin 10% glúkósa 3ml/kg

Question 27

Hvernig er eftirlit hjá börnum með truflanir á vökva og saltbúskap?

Answer 27

Meta og skrá vökvainntekt
- skrá vökvainntekt po / iv
- mjólkurvigta ef á brjósti

Meta og skrá þvagútskilnað
- lágmarks þvagútskilnaður er 1ml/kg/klst fyrir ungbörn og 0,5 ml/kg/klst fyrir börn - mæla eðlisþyngd
- vigta bleyjur

Meta og skrá annað tap
- fjöldi og magn uppkasta, niðurgangs, taps um stomiur

Vigta dagleg a

Fylgjast með blóðprufum

Question 28

Útreikningar á viðhaldsvökvaþörf - Holliday-Segar formúlan
(vökvi yfir sólarhring)

KUNNA !!

Answer 28

< 10 kg = 100 ml/kg

10 - 20 kg = 1000ml + 50 ml/kg fyrir hvert kg >10

> 20 kg = 1500 ml + 20 ml/kg fyrir hvert kg >20

Dæmi:
1. Hver er sólarhings viðhaldsvökvaþörf hjá barni sem er 9kg ?
- 100 ml/kg x 9kg = 900ml –> 900/24 = 38 ml/klst / (37,5)

2. En ef barnið væri 16kg?
   - 1000 ml + (50 ml/kg x 6 kg) = 1300 ml –> 1300/24 = 54 ml/klst (54,2)
3. En ef barnið væri 26kg ?
   - 1500 ml + (20x6) = 1620 –> 1620/24 = 68 ml/klst (67,5)

Question 29

En hvernig reiknum við vökvatap bætt upp á sólarhring + viðhaldsvökvi

Ef 9kg barn hefur lést um 0,6 kg frá upphafi veikinda

1. Viðhaldsvökvaþörf barnisins er ?
2. Áætlað / raunverulegt vökvatap?

Answer 29

1. 100 ml x 9kg = 900ml/slh –> 900/24 = 38 ml/klst (37,5)
2. 0,6 kg = 600ml
   - barnið þarf því 1400ml (900+600) á einum sólarhring
   - 1500ml/24klst = 63 ml/klst

Ef áframhaldandi vökvatap í formi niðurgangs / uppkasta þarfa að bæta því við

Question 30

Vökvasöfnun hjá börnum

1. Orsakir ?
2. Einkenni ?

Answer 30

1. Orsakir
   - nýrnabilun
   - hjartabilun
   - nýrnasjúkdómar
   - lifrarsjúkdómar
   - lyfjaáhrif
   - sjúkd í eitlakerfi
   - of mikil vökvagjöf
2. EInkenni
   - þyngdaraukning á skömmum tíma - hröð þyngdaraukning
   - Of mikil vökvasöfnun í millifrumurými - bjúgur

Truflun á vökvabúskap:
- vökvasöfnun í æðakerfi: þandar hálsæðar (eldri börn), stækkuð lifur, brak í lungum, mæði