Brainscape's Knowledge GenomeTM

Browse over 1 million classes created by top students, professors, publishers, and experts.


See full index

Barnahjúkrun > Frávik í efnaskiptum og innkirtlastarfsemi barna, áherlsa á sykursýki - 28.okt > Flashcards

Frávik í efnaskiptum og innkirtlastarfsemi barna, áherlsa á sykursýki - 28.okt Flashcards

1
Q

Hvernig verða innkirtlasjúkdómar til ?

A

Verða til við raskanir á hormónastarfsemi líkamsn
- hormónum er seytt inn í blóðrásina frá einu líffæri (innkirtli) til að hafa áhrif á starfsemi annars staðar í líkamanum.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Hver eru helstu innkirtlavandamál barna ?

A
  • Sykursýki teg 1 v/vanstarfsemi í briskirtli
  • sykursýki teg 2 (sjaldgæf í börnum, er að aukast núna samfara aukinni þyngd)
  • Vanstarfsemi í skjaldkirtli
  • Smæð vegna skorts á vaxtarhormóni frá heiladingli
  • Nýrnahettusjúkdómar; Addison sjúkdómur
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

Hver er einn alvarlegasti langvinni sjúkdómur í börnum ?

A

Sykursýki tegund 1

Sykursýki er eitt stærsta heilbrigðisvandamál í heimi

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Skilgreining á sykursýki 1 ?

A

Tegund 1 (96-98%)
- börn og ungt fólk (< 40 ára)
- beta frumur í brisi draga úr / hætta að framleiða insúlín
- sjálfsofnæmi (autoimmune destruction)
- ættgengi sjaldgæf
- þróast á skömmum tíma
- insúlínháð
- lífsógnandi sýrueiturn við greiningu (diabetes ketoacidosis, DKA) algeng (ca 30% á íslandi)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Skilgreining á sykursýki 2 ?

A
  • aukning í ungu fólki og börnum (aukning á íslandi sl. ár)
  • oft börn í yfirþyng d
  • Frumur líkamans geta ekki nýtt insúlínið vegna insúlínviðnáms (insulin resistance)
  • minnkuð framleiðsla insúlíns
  • ættgengi töluverð
  • þróast á löngum tíma
  • sýrueitrun (DKA) sjaldgæf
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Hverjar eru aðrar tegundir sykursýki ?

A
  • Mody (maturity onset of the young); eyðilegging á starfsemi briskirtilsfruma, erfðasjúkdómur
  • Sykursýki tengt öðrum sjúkdómum (s.s briskitilsbólgu, Downs, Turner) og lyfjagjöfum (sterum)
  • NEuonatal diabetes, vanstarfsemi í briskirtilsfrumum, oft tímabundin
  • meðgöngusykursýki
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

Sykursýki 1

  • einkenni
  • greining
A

Einkenni
- þorsti, tíð þvaglát, þyngdartap, þreyta, næturvæta, sveppasýkingar
- einkenni birtast frekar hratt, 1-2 vikur

Greining
- fastandi blóðsykur >6,7
- blóðsykursmæling > 11,1
- mæla HbA1c
- sykurþolspróf, gefið 75gr af sykri og bs mældur eftir 2 klst (sjaldan gert hjá börnum)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

Sykursýki 2

  • einkenni
  • greining
A

Einkenni
- þyngdaraukning, hækkaður bþ, hækkun á blóðfitu
- þorsti, tíð þvaglát, þreyta (ekki alltaf)
- langvarandi einkenni

Greining:
- fastandi bs > 6,7
- blóðsykursmæling > 11,1
- Mæla HbA1c
- sykurþolspróf

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

Hvað er Diabetes Ketoacidosa (DKA) ?

A

Alvarlegasti fylgikvilli tegund 1 sykursýki og er lífsógandni !! við nýgreiningu (30%)

Insúlínskortur –> niðurbrot á vöðvum –> fitubruni –> blóð súrnar –> elektrólytatruflun / hypovolaemic shock
(bs > 11mmol/L, pH <7,3 Bicarbonate <15)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

Hver eru einkenni Ketoacidosu?

A
  • sæt lykt úr vitum (aceton lykt)
  • kviðverkir / uppköst / þurrkur
  • Oföndun / Kussmauls) v.súrnunar
  • Meðvitundarskerðing, coma, dauði
  • meira en 1,5 mmol/l í blóði eða >++ plúsar af ketonum í þvagi
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

Hver er meðferðin við DKA (á bmb og gg) ?

A
  • Insúlíndreypi, 0,05-0,1 ein/kg/klst - gefið hægt, ef bs fellur hratt þá gefin sykurlausn 10%
  • Leiðrétta vökva og elektrólýta jafnvægi
  • Fylgjast með EKG, blóðsykri, vökvi inn/út, mat á taugaviðbrögðum, elektrólýtum
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

Hvert er markmið meðferðar við sykursýki ?

A

Lækka blóðsykur og koma í veg fyrir æða- og taugaskemmdir, eðlilegur vöxtur og þroski, auka / viðhalda lífsgæðum

Tegund 1
- Insúlínmeðferð
- bs-vöktun alan daginn, alla daga
- kolvetnaáætlun / næring / hreyfing
- Stuðningur; faglegur, samfélagslegur

Tegund 2
- Fæðismeðferð
- Lífstílsbreytingar
- Lyf sem hamla sykurmyndun í lifur og hvetja bristkirtil til insúlínframleiðslu
- Insúlínmeðerð
- bþ og blóðfitu meðhöndlun er mikilvæg
- stuðningu; faglegur, samfélagslegur

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

Hverjar eru klínískar leiðbeingar fyrir sykursýki teg 1 og 2 hvað varðar gildi sykurs

  • fyrir mat
  • eftir mat (2klst)
  • fyrir svefn
A

Fyrir mat = 4,7 mmol/L

2 klst eftir mat = 4,8 mmol/L

Fyrir svefn = 4,4 - 7,8 mmol/l

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

Hvað er HbA1c og hvað er viðmiðunarmark þess?

A

Langtímasykur. HbA1c er mæling í blóði sem sýnir hve mikið magn (mmol/mol) af blóðrauða er bundið sykri

um eða undir 48 mmol/mol

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Samkv Stratton og Nordwall þá veldur lækkun um 10 mmol/mol á langtímasykri (HbA1c) …. ?

A

Lækkun um 10 mmoll/mol HbA1c dregur úr nýrnaskaða og blæðingum í augnbotnum um 37%

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Hverjir eru helstu fylgikvillar sykursýki ?

A
  • Stóræðasjúkdómar - þykknun á æðaveggjum
    > stíflur í kransæðum (hjartasjúkdómar), heilaæðum (heilablóðfall eða slag)
  • Smáæðasjúkdómar
    > blinda vegna blæðinga í augnbotnum
    > nýrnaskaði, nýrnabilun vegna proteinmigu, algengara í týpu 2?
    > taugaskaðar (sár gróa illa, aflimanir)

Dánartíðni af völdum blóðsýringar (ketoacidosu) hefur lækkað

17
Q

Útskýrðu muninn á

  1. langvirkanidi insúlín
  2. Stuttvirkandi insúlin
A
  1. Langvirkandi insúlín (long acting) - 1x eða 2x á dag (grunninsúlín, 24klst verkun)
    - Levemir
    - LAntus
    - Tresiba
    - Toujo ?
  2. Stuttvirkandi (rapid acting) - verkun 0-3klst með máltíðum og til að leiðrétta sykur
    - Fiasp
    - NovoRapid
    - Humalog
    - Apidra
18
Q

Hverjir eru stungustaðir fyrir insúlín?

A

Sprautað undir húð (sc)

Stuttvirkt insúlín
- kvið
- mjaðmir
- upphandleggi

Langvirkt insúlín
- utanverð læri

19
Q

Hvað þarf að hafa í huga við gjöf á insúlíni í dælu ?

A
  • Skoða blóðsykur fyrir allar máltíðir (og 2klst eftir máltíð ef ekki sjálfvirk dæla)
  • innsúlín gefið 5-15mín fyrir máltíð
  • stimpla þarf inn kolvetnatölu fyrir insúlíninu (bolusnum), dælan kemur svo sjálf með tillögu að skammti
  • leiðrétta þarf bs sem er >8 tveimur klst eftir að borðað er á dælum sem eru ekki sjálfvirkar
  • Auðvelt að gefa insúlín með öllum máltíðum, líka millibitum eins og ávöxtum, snakki eða brauði
20
Q

Hvað gera kolvetni við blóðsykur ?

A

Kolvetni hækka blóðsykur en hægvikr kolvetni eru hagstæð fyrir blóðsykur en það eru fljótvirk ekki… nema í blóðsykurfalli, þá eru þau nauðsyn !

21
Q

Hverjar eru ráðleggingar um matarræði fyrir sykursjúka ?

A
  • Borða holla, fjölbreytta fæðu í hæfilegum skömmtum skv lýðheilsumarkmiðum
  • kolvetni hafa mestu áhrifin á bs
  • kolvetnaáætlun undirstaða þess að hægt sé að gefa réttan skammt af insúlíni
  • einstaklingsbundið hve mörg grömm af kolvetnum þarf á móti 1 einingu af insúlini
22
Q

Hvenær ertu talinn í blóðsykurfalli og hvað gerist ?

A

Ef blóðsykur er lægri en 3,9 mmol/l

  • er óhjákvæmilegar aukaverkanir insúlín meðferðar
  • misjöfn milli einstaklinga og breytileg eftir aldri
  • eru í langflestum tilfellum vel viðráðanleg og ekki talin skaðleg
  • ómeðhöndlað bs-fall getur leitt til meðvitundarskerðingar og krampa
  • bs-föll eru það sem einstaklingar með sykursýki og aðstandendur hræðast mest
23
Q

Hver eru einkenni blóðsykursfalls ?

A

Væg eða meðalmikin einkenni / autonomic ( bs < 3,7)
- skjálfti
- hjartsláttur
- sviti
- hungurtilfinning
- fölvi
- óróleiki

Svæsin einkenni: frá MTK (bs < 2,5)
- rökhugsun ábótavant
- hegðunarbreytingar
- pirringur
- sljóleiki / rugl
- skert meðvitund
- meðvitundarleysi
- krampar

24
Q

Hvað veldur blóðsykurfalli ?

A
  • Hár insúlínskammtur (mistök við insúlíngjöf, breyting á upptöku insúlíns, sprautað í vöðva)
  • Lítið borðað eða máltíð slepp
  • Mikil hreyfin / orkubrennsla
  • veikindi, streita
25
Q

Hver eru viðbrögð við blóðsykurfalli ?

A

Væg eða meðal einkenni
- gefa sykur (kolvetni) per os (5-20gr þrúgusykur, 2-6 þrúgusykurtöflur)
- bíða í 15mín, gefa aftur þrúgusykur ef bs < 3,9

Svæsin einkenni (meðvitundarleysi, krampar)
- ekkert um munn, sjúklingi hagrætt
- Glugagon gefið im og/eða hringt í 112
- 0,5mg < 12 ára
- 1,0 mg 12 ára og eldri
- eða 10-30% glúkósa gefin hægt iv

26
Q

erfiðleikar við blóðsykurstjórnun, hverjar geta verið ástæður ?

A
  • Vöntun á insúlíni, margar ástæður hjá börnum, oft skortur á stuðningi
  • unglingsárin sérlega flókin vegna breytinga í líkama og félagslegra þátta
  • veikindi s.s algengar veirupestir setja bs úr skorðum
  • samspil blóðsykurstjórnunar og æfinga flókin
  • átraskanir algengari hjá unglingsstúlkum með sykursýki
  • einstæði foreldrar / 2 heimili / námsörðugleikar
  • vöntun á stuðningi, hrósi og hvatningu
27
Q

Andleg áhrif á börnin og foreldra, hvernig ?

A
  • Við greiningu: sorg, depurð, angist, sektarkennd, óöryggi, kvíði og PTSD
  • aukin tíðni kvíða/þunglyndis hjá börnum og ungmennum með sykursýki
  • slök bs stjórnun hefur áhrif á námsgetu og því einnig árangur og brottfall úr skóla
  • betri horfur hvað varðar sykursýki, hjá þeim nemendum sem ljúka meiri menntun
  • Mörgum árum eftir greiningu: andleg vanlíðan tengt óöryggi við sykurstjórnun, kvíði vegna bs-falla, ótti vegna framtíðarheilsu barnsins
  • Fræðsla, stuðningur og ráðgjöf hjfr er lykilatriði í meðferð sykursýki
28
Q

Hver eru helstu innkirltavandamál barna, önnur en sykursýki þar sem aðstoð hjúkrunarfræðinga er þörf ?

A
  • Vandamál frá heiladingli s.s smæð vegna skorts á vaxtarhormóni
  • Van/ofstarfsemi í skjaldkirtli
  • Nýrnahettusjúkdómar: nýrnahettuofvöxtur (congenital adrenal hyperplasia) og Addison sjúkdómur
  • offita barna
29
Q

Vaxtarhormónaskortur

  • einkenni
  • greining
A

Einkenni
- eðlilegur hæðarvöxtur á 1.hári
- ca 1ömán dregur úr vexti
- ‘‘ungbarnaútlit’’
- aukin fita og minnkun vöðva

Greining
- vaxtalínurit
- ítarleg saga
- rtg beinaldur
- hormónapróf

30
Q

Vaxtarhormónar eru fyrir börn með… ?

A
  • skort á vaxtarhormónum / vaxtarskert
  • Turner syndrome
  • Prader-Willi
  • Nýrnabilun ofl
31
Q

Hvað gerir skjaldkirtillinn ?

A

Seytir skjaldkirtilshormónum (T3 og T4) út í blóðið. Hlutverk þeirra er að stjórna efnaskiptum líkamans

32
Q

Lýstu meðfæddri vanstarfsemi í skjaldkirtli hjá barni

A

Meðfædd
- kembileit í nýfæddum síðan 1979
- Nýgengi: 1/4000 fæðingar
- Meðferð: ævilöng Thyroxin meðferð

33
Q

Lýstu áunninni vanstarfsemi í skjaldkirtli hjá barni

A

Áunnin
- einkenni: oft óljós, þreyta, slen, þyngdaraukning, kulvísi, hægir á vexti, struma
- greining: vaxtarkúrfa, blprf (FT4, TSH, mótefni)
- aukin tíðni í Downs, sykursýki og fleiri innkirltasjúkdómum
- Meðferð: ævilöng Thyroxin meðferð

34
Q

Lýstu Addison sjúkdóm

  • hvað er það
  • meðferð
A

Sykursteraskortur
- sjaldgæfur
- skortur á hormóninu Kortisól (viðheldur eðlilegum efnaskiptum, veitir viðnám við streitu og hafa bólgueyðandi áhrif) – líkaminn nær ekki að bregðast við auknu álagi
- Meðferð : ævilöng dagleg meðferð sem líkir eftir náttúrulegu ferli blóðstyrks kortisóls

35
Q

Hvað gerist við ofskömmtun á kortisóli ?

A

Veldur cushing útliti - fitusöfnun á andliti) (moonface) og á bol, rýrir vöðvar á útlimum, blettótt húð, húðslit, hárvöxtur ofl

Barnahjúkrun (32 decks)

Brainscape helps you reach your goals faster, through stronger study habits.
© 2024 Bold Learning Solutions. Terms and Conditions