Hjúkrun einstaklinga með kvíða (13.nóv) Flashcards
Hvernig geta líkamleg kvíða viðbrögð verið?
- Getum fundið kvíðaorku frá hvoru öðru
- Líkaminn er að bregðast við ótta og kvíðaviðbragðinu
> Sympatísk viðbrögð - virkjandi - fight / flight / freeze: viðbragð við hættu, undirstúka heilans, hannað til að halda okkur á lífi
> Parasympatísk viðbrögð - hamlandi
Hvert er ævialgengi kvíða ?
29,6 % - kvíði er algengasta geðgreiningin
- Verður að hafa merkjanleg áhrif á lífsgæði
- Kvíði og stress hluti af daglegu lífi
- Aðeins um 25% fá viðeigandi meðferð
- Einstaklingar með kvíða eru algengir þiggjendur heilbrigðisþjónustu
Hverjar eru helstu greiningar við kvíða?
- Sértæk fælni: kvíði og ótti kviknar við ákv trigger t.d köngulóafælni, ótti við uppköst, blóð ofl
- Félagskvíði / fælni: vekur ákv forðunarhegðun
- Felmturöskun: skyndileg kvíðaköst. kvíði um að fá kvíðaköstin getur valdið miklum vanda í daglegu lífi
- Víðáttufælni: ótti við að geta ekki flúið
Hvað er almenn kvíðaröskun í stuttu máli ?
Langvarandi áhyggjur og kvíði um ósértæka lífsviðburði og aðstæður
- áhyggjru af öllu og engu
- í meira magni en tilefni gefur til
- búast við hinu versta
- hefur áhrif á daglegt líf
Hvað getur valdið kvíða ?
- Áfengi-, lyf- (t.d sterar), vímuefni sem valda kvíða. Getur tengst notkun og/eða fráhvörfum
- Veikindi og/eða líkamleg einkenni sem valda kvíða t.d ofvirkur skjaldkirtill (kallar fram svipuð einkenni og í kvíða)
Áhættuþættir:
- Líffræðilegir (taugaboðefni (of lítið / of mikið) t.d
- Fjölskyldutengdir
- Sálfræðilegir
- Atferlislegir
Hvað er áráttu / þráhyggja og nefndu nokkur dæmi um áráttu/þráhyggju ?
Talið til kvíðaraskana, en líklegast ekki sama undirliggjandi lífeðlisfræðilega ferli
- OCD: endurteknar, streituvaldandi, og uppáþrengjandi (intrusive) hugsanir. Áráttukennd hegðun sem er oft svar við þráhyggjukenndum hugsunum
- Hoarding: einstaklingur á erfitt með að losa sig við hluti
- Body dysporphic disorder: líkamstengd þráhyggja
- Húð og hár plokkun
- Einkenni vegna sjúkdóms / veikinda t.d Streptococca sýking í börnum
Hvað er kvíði ?
- Er stundum óljós tilfinning, en stundum alveg skýr ótti
- Óvissa, óöryggi og hjálparleysi
- Ógn við sjálfið, huglægt og hlutlægt
- Ógn við sjálfstraustið eða sjálfsmyndina
- Ótti við refsingu, að vera ekki samþykktur, missa eh sm er okkur kært o.s.frv
- Mening og gildi hafa áhrif á hvað veldur ogkkur kvíða
Hvað er Peplau og 4 stig kvíða ?
- Mildur kvíði - jákvæður kvíði eins og t.d að kvíða fyrir fyrirlestri eða prófi
- Meðal kvíði - streituvaldandi
- Alvarlegur kvíði - enn þrengri fókus
- Felmtur - panic
Hvað er Felmtur - Panic ?
- Skelfing, ótti
- Líkaminn bregst við
- Skynjun getur truflast
- Rökhugsun skerðist
- Erfitt að tjá sig, og að taka við skilaboðum
Hvað eru líffræðilegir áhrifaþættir á kvíða?
- Truflun í amygdala-kerfinu þar sem við tökum inn upplýsingar og notum upplýsingar sem eru fyrir til að ákv hvort óttaviðbragðið þurfi að virkjast.
- Önnur svæði í heilanum líka mikilvægi
- GABA, NE og serótónín aðal taugaboðefnin
- Önnur- dópamín, glutamate….
Hvað er GABA og hvað gerir það ?
GABA er aðal taugaboðefnið.
- Hefur bein áhrif á þætti innan persónuleikans og getu einstaklingsins til að takast á við streitu.
- Slakar á taugavirkninni
- Lyf sem auka GABA geta þannig minnkað kvíða eins og t.d bensólyf
Hvaða fjölskylduþættir / fylgikvillar hafa áhrif á kvíða?
- Kvíði er algengari í sumum fjölskyldum
- Ekkert gen fundið ennþá
- Oft skarast ólíkar kvíðaraskanir
- Tengsl kvíða og þunglyndis ?
- Áfengisneysla
Hvað eru sálfræðilegir áhættuþættir í kvíða ?
- Uppeldi, reynsla í bernsku
- Sjálfsmynd, sjálfsálit
- Seigla
Hvað er Seigla (resilience) ?
- Lykilatriði
- Að viðhalda eðlilegri virkni þrátt fyrir mótlæti
- Seiglutengdir þættir: tilgangur, virk bjargráð, jákv viðhorf, tengsl, félagslegur stuðningur, fyrirmyndir, hugrænn sveigjanleiki
- Eykur seiglu að takast á við og ná völdum á erfiðum verkefnum
- Aðstæður þar sem slíkt er ómögulegt geta haft öfug áhrif (ofbeldi í æsku)
Hvað eru atferlisfræðilegir áhættuþættir?
Vítahringur togstreitu og kvíða
- Togstreita skapar kvíða
- Kvíði eykur á hjálparleysi
- Sem eykur aftur á kvíða
Hverjir geta verið aðrir undirliggjandi þættir í kvíða?
- Áföll
- Ytri streituvaldar, ólíkir í eðli síu, ekki upplifa allir sama streituvaldinn eins
- Undirliggjandi streituvaldar:
> ógn við líkamlega heilsu: sýkingar, verkir, umhverfisógnir, önnur veikindi
> ógn við andlega heilsu / sjálfsmynd: skilnaður, atvinnumissir, ástvinamissir
Hvað er bjargráð ?
Félagslegur stuðningur, menningar bakgrunnur, aðstoð:
- Finna bjargráð sem virkar fyrir þig
- Finna meiningu í erfiðum aðstæðum
- Að finna aðra túlkun á streituvöldum
Bjargráð - forðun:
- því alvarlegri kvíði því öfgakenndari verður forðunarhegðunin
- Forðunarhegðun eykst eftir því sem lífsgæði minnka
- Ólík jákvæð og neikvæð bjargráð notuð
- Erfiðleikar við að finna jákvæð bjargráð gera vandann oft verri
Hvernig er hjúkrunarmat í kvíða?
- Meta alvarleika kvíða og tengdra einkenna
- Meta öryggi
- Meta bjargráð
- Ýmsir viðurkenndir matslistar
- Stundum hjálplegt að nota ‘‘huglægt mat milli 1-10’’
Hver er tilgangur með áætlanagerð - meðferðarmarkmið ?
- Að læra að þola mildan kvíða
- Markmiðið er ekki algert kvíðaleysi
- Að læra að þekkja eigin streituvalda
- Að vera virkur þátttakandi í eigin meðferðaráætlun
- Kvíði getur hindrað manneskju til að leita sér meðferðar
Hvernig þarf inngrip að vera hjá hjúkrunarfræðingum tengt kvíða ?
- Virk hlustun, hvetja til samræðna um kvíða, reiði, sektarkennd og pirring
- Svara spurningum skjólstæðings beint, ekki dæma
- Koma á legg traustu sambandi; vernda og styðja
- Koma til skila að þú ert meðvituð um hvernig skjólstæðing líður
- Gefa pláss en vera til staðar
- Tryggja öryggi
- Tryggja að skjólstæðingur iti að viðkomandi sér öruggur
- Leyfa skjólstæðing að ákveða streitumagnið sem viðkomandi ræður við
- ekki neyða afar kvíðna skjólstæðinga í aðstæður sem þau ráða ekki við
- Stuðla að jákv bjargráðum ,ekki ráðast of harkalega á varnarhætti
- Ekki rífast við, eða ger lítið úr skjlst. til að fá þá til að hætta að nota ákv varnarhætti
- Ekki styðja fælni, áráttur eða ímyndaða líkamlega kvilla með því að einblína um of á þá
- Fyrst meðferðarsamband, síðan mörk
- vinna með umhverfi
Hvaða inngrip skal forðast?
Við getum aukið kvíða með því að :
- Þrýsta of snemma á breytingar
- Dæma, láta í ljós óánægju
- Triggera varnarhætti
- Virða ekki trúnað vrðandi kvíðaviðbrögð
- Vera ómeðvituð um eigin tilfinningar
- Draga okkur í hlé frá skjólstæðing
Hvernig á fræðslan að vera?
- Hjálpa að öðlast stjórn með því að styrkja jákv bjargráð við kvíða
- Auka skilning og innsæi skjlst. á jákv bjargráðum og undirliggjandi þáttum kvíða
- Leggja áherslu á vernandi áhrif milds kvíða
- Tengja hegðun við kvíða
- Virkar mjög oft mjög vel með kvíða
Nefndu dæmi um slökun
- Progressive Relaxation (PR)
- Hugleiðsla
- Sjónsköpun (guided imagery)
- Lífsvörun (Biofeedback)
- Dáleiðsla
- Núvitund - MBSR
Hvernig er afnæming?
- Minnka forðunarhegðun tengda vissu áreiti (t.d lofthræðslu, flug)
- Slökun og hugsanir um áreiti sem veldur kvíða
- Afnæming byrjar á því sem veldur minnstum kvíða
- In vitro (ímyndun)
- In vivo (alvöru ) afnæming
Hvernig er hægt að styðjast við góðar svefnvenjur ?
- Forðast að leggja sig
- Ákv svefn- og fótferðatíma
- Nota svefnherbergið bara fyrir svefn og kynlíf
- Forðast líkamsrækt 3 tímum fyrr
- Skapa gott andrúmsloft
- Slökunaræfingar
- CBT-I HAM fyrir svefn
Hverjar eru helstu meðferðir við kvíða?
- HAM
- Önnur samtalsmeðferð
- Lífstíll, umhverfi og heilsutengdar breytur (mun samþætta nálgun)
Hvað er Hugræn Atferlismeðferð (HAM) ?
Minnkar einkenni og kemur í veg fyrir endurkomu einkenna margra geðsjúkdóma með og án lyfja (kvíði, þunglyndi, átraksanir, persónuleikaraskanir, geðklofi)
- Markmiðsmiðuð nálgun: meðferðarmarkmið ákveðin af skjólstæðing og meðferðaraðila; notuð til að ákvarða árangur meðferðar
- Gagnleg og rauntengd: samvinna skjólstðings og meðferðaraðila; einblínt á núið, ekki söguna
- Opin: Meðferðarferlið er stýrt; skjólstðingur og meðferðaraðili sammála um hvað meðferð snýst
- Heimanám: safnað upplýsingum, æfingar á hæfni, styrking nýrra viðbragða
- Mælingar: reglulegar mælingar á vanda
- Virkt ferli: breytingar og ferli í meðferð verður að hafa jákvæð áhrif; meðferðaraðilinn kennari og þjálfi
Hver eru grundvallaratriði HAM ?
Tilfinningar hafa áhrif á hugsun > Hugsun hefur áhrif á gjörðir > Gjörðir hafa áhrif á tilfinningar
- þurfum að vera meðvituð um þetta ferli, sérstkalega þegar vandinn er metinn. Niðurstaðan ræður svo meðferðaráætlun.
- Meðvitund aukin
- Hugsanaskekkjur leiðréttar
- Hugsanaskekkjur skráðar
- Aðrir valmöguleikar skoðaðir
- Skjólstæðingur og meðferðaraðili skoða sönnunargögnin saman og meta nákvæmni þeirra og notagildi (valdleysi og vonleysi áberandi í sjálfsvígshugsunum, atferlistilraunir)
Hvað er 5 þátta líkanið ?
Hugsun - Tilfinningar - Hegðun - Líkamleg einkenni - Lífið og tilveran
Hverjar eru algengar hugsanavillur ?
- Alhæfingar: draga ályktanir byggðar á einum atburði
- Að taka hlutum persónulega: að tengja ótengda ytri atburði við sig þegar það á ekki við
- Allt eða ekkert hugsunarháttur: allt eða ekkert, gott eða slæmt
- Að mála skrattann á vegginn / hörmungarhyggj: að gera ráð fyrir því versta í fólki og aðstæðum
- Neikvæð rörsýn: að sjá ekki skóginn fyrir trjánum
- Hraksár: Neikvæðar ályktarnir án sönnunargagna
- Hugsanalestur: að halda að maður viti hugsanir annars án sannana
- Ýkjur og minnkun: atburir eru ýktir eða gert lítið úr þeim
- Fullkomnunarárátta: að þurfa að gera allt fullkomlega vel til að líða vel með sjálfa sig
- Sjálfsmynd háð ytri aðstæðum og viðurkenningu
Hvað er gagnkvæmni ?
- Vandamál skilgreint í samvinnu við skjólstæðing
- Markmið fundin
- Meðferðaráætlun þróuð
- Framgangur metinn
- Meðferðarsambandið gríðarlega mikilvægt (einlægni, hlýja, samhyggð)
Hvað er hegðunarmat (ABC) ?
A: Antecedent = áreiti sem leiðir til hegðunar
B: Behavior = hegðun, hvað gerir manneskja eða ekki ?
C: Consequence = afleiðingar, hvaða áhrif hefur hegðunin ?
Dæmi:
Vandi = kvíði
Afleiðing sem óttast er = missa stjórn, deyja
Hegðun = forðast búðir, veitingastaði og almenn rými
Afleiðing = athafnir daglegs lífs verða takmarkaðar
Hvernig er hægt að ‘‘laga’’ hörmungarhyggju ?
'’Hvað ef’’ tæknin hjálpar að meta hvort verið sé að ofmeta neikvæðar hliðar málsins
- ‘‘Hvað er það versta sem gæti gerst?’’
- ‘‘Væri það svo slæmt ef það gerðist?’’
- ‘‘Hvernig myndu aðrir kljást við aðstæðurnar?’’
Markmið: afleiðingar eru vanalega ekki ,,allt eða ekkert’’ og eru því ekki eins hörmulega og skjólstæðingur oft heldur
Hvernig virkar endurinnrömmun ?
- Að breyta skynjun á kringumstæðum og hegðun
- Sjá málið frá nýjum sjónarhornum
- Við þurfum oft hjálp til að byrja að sjá fleiri en eina hlið málsins
Hvernig getur maður stöðvað hugsanir?
- Best að nota þegar hugsanavilla fyrst lætur á sér kræla
- Að sjá fyrir sér STOPP skilti, bjöllu klingja, eða sjá fyrir sér þykkan múrvegg sem hugsunin kemst ekki gegnum
Hvað er atferlisvirkjun (BA) ?
- Hjálpart il með aðgerðarleysi og forðun
- Virkar utanfrá og inn
- Fókusinn á hegðun og atferli
- Sjúkl skapar stigskiptingu af styrkjandi atferli sem er stiguð eftir erfiðleikastigi
- skjólstæðingur fylgir eftir eigin markmiðum með fagaðila sem styrkja velgengi eftir því sem sjúkl fer gegnum stigskipingu virkni
- Gagnreynd nálgun við þunglyndi
Hver eru grundvallaratriði í félagsfærniþjálfun ?
- Leiðsögn
- Sýnikennsla
- Æfingar
- Endurgjöf
Hver eru 4 stig félagsfærniþjálfunar?
- lýsing á nýrri heðgun sem við ætlum að læra
- að læra nýja hegðun í gegnum leiðsögn og fyrirmyndir
- æfa nýja hegðun
- færa nýja þekkingu út í almenna umhverfið
Hvað er félagsfærniþjálfun ?
- Hvaða hegðun er oft kennd: spyrja spurninga, gefa hrós, taka við hrósi, gera jákvæðar breytingar, augnsamband, setja mörk, nota skýrann raddtón, forðast aukahreyfingar, forðast sjálfsásakanir
- Við notum svona þjálfun líka með fólki sem er ekki nógu skýrt (Assertive), eða til að minnka hvatvísi (reiðstjórnun), og líka með einstalingum með anfélagslega persónuleikaröskun
Hverjar geta verið forvarnir ?
- Auka seiglu
- Viðeigandi viðbragðsþjálfun
- Kenna almenn bjargráð (slökun, endurinnrömmun ofl)
- Styðjandi vinnuumhverfi
- Aðgengi að stuðningi og meðferð eftir þörfum
Hvernig er fyrsta hjálp við kvíða ?
- Geðskyndihjálp
- Forðast Benzodiazepine (geta gert eftirköstin verri)
- HAM / EMDR meðferð ef mikil byrjunareinkenni t.d ef greiningarskilmerkjum bráðastreituröskunar er náð
- Samtalsmeðferð ef enginn einkenni eru komin fram er ekki alltaf gagnleg og mögulega skaðleg
- Mælt á móti einstaklings aftöppun (debriefing) til að koma í veg fyrir þróun PTSD (að tala um áfallið í detailum)
- Hóp aftöppun virðist ekki skaða né víst að hún geri gagn til að hindra þróun PTSD
ö Hópar gætu virkað vel til fræðslu tengdum áföllum, þjálfun í bjargráðum og auka félagslegan stuðning - hópavinna ætti að vera valkvæ
Hvað felst í upplýsingasöfnun hjá einstaling með kvíða ?
- Einblína á ástandið ,,hér og nú’’
- Hefur einstaklingur haft sömu einkenni áður ?
- Hvaða aðlögunaraðferðir dugðu í fyrri reynslu ?
- Eru eh aðstæður nú sem gera einstaklinginn frekar útsettari fyrir streitu ?
- Hver eru bjargráð einstaklings
- Hver var virkni einstaklingsins fyrir kreppuástandið?
Hvað felst í geðskyndihjálp eftir áfall?
Hjálplegt:
- virkja stuðningskerfi
- forðast áfengi og vímuefni
- vera kringum fólk sem þú treystir
- einblína á praktíska hluti sem hægt er að gera (í núinu til að kljást við aðstæður)
- Stunda jákv athyglisdreifingu (íþróttir, lestur, áhugamál)
- slökunaræfingar
- hvíld og mataræði
- stuðningshópar
- reyna að viðhalda rútínu
- forgangsraða hlutum sem næra okkur
- dagbók
- taka pásur
Forðast:
- nota fíkniefni og áfengi sem bjargráð
- of mikil vinna
- mikil forðunarhegðun
- einangrun
- ofbeldi og átök
- ofát eða svelti
- áhættusækna hegðun (akstur, vímuefni)
- öfgar í sjónvarpsnotkun eða tölvuleikjum
- draga sig frá nærandi samskiptum og tengslum
- kenna öðrum um
Hvað felst í PTSD meðferð ?
- Sjúklingafræðsla er gagnreynd nálgun í PTSD
- Samtalsmeðferð:
> HAM: Exposure / berskjöldunar / reynslumeðferð (unnið beint með áfalla, skjólstðingur berskjaldaður fyrir áfalli í stjórnuðu umhverfi)
> EMDR
> Narrative
> Styðjandi
> Núvitund
Nefndu dæmi um óhefðbundnar nálganir
- Nálstungur
- Slökun
- Núvitund
- Dáleiðsla
- Andleg bjargráð
Um hvað snýst Áfalla meðvituð nálgun / Trauma informed care?
- Að gera sér grein fyrir samspili áfalla og annarra geðrænna einkenna
- Sífeld meiri krafa um á öllum sviðum þar sem við erum að vinna með fólki
- Mikilvægt að hafa í huga á geðdeildum sbr 80%
- ,,nei’’ svar við spurningunni hefuru orðið fyrir áfalli er ekki fullnaðarskimun
Hvernig er lyfjameferð og hlutverk hjúkrunarfræðinga?
- SSRI og tengd lyf
- þríhringlaga lyf
- Buspar
- Vistari / hydroxyzine
- Bensódíazepín lyf
- Gabapentin
- önnur einkennamiðuð meðferð t.d geðrofslyf
- Náttúrulyf - gæta að geta líka valdið aukaverkunum
