Geðheilsa og geðrækt (6.nóv) Flashcards
Geðræn vandamál eru oftast skilgreind og skilin út frá….?
…samspili einstaklings og umhverfis
Hverju byggir greining líkamlegra sjúkdóma á ?
Greining líkamlegra sjúkdóma byggir á merkjum (signs) og einkennum (symptoms)
- En geðrænna aðeins á einkennum (huglægt mat á huglægu ástandi)
Hver er skilgreining Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar á geðheilbrigði?
,,Góð geðheilsa lýsir sér þannig að viðkomandi býr við vellíðan, er fær um að nýta hæfileika sína, takast á við daglegt álag, ná árangri í starfi eða námi og gefur frá sér til samfélagsins’’
Hvað er geðheilbrigði samkvæmt Marie Jahoda?
- Jákvæð sjálfsviðhorf
- Eðlilegur þroskaferill og sjálfsbirting
- Uppbyggileg viðbrögð við áföllum - streitustjórnun
- Sjálfræði og sjálfsstjórn
- Raunveruleikaskynjun
- Vald á umhverfisaðstæðum
Hvað getur haft áhrif á geðheilsu?
Líkamleg heilsa og veikindi hafa áhrif á geðheilsu og öfugt
- Geðheilsa er einn mikilvægasti þátturinn í almennu heilsufari einstaklinga og hópa
- Hjúkrunarfræðingar skyldu ávalt hafa geiðheilsu skjólstæðinga sinna í huga, þeir þurfa því að þekkja leiðir til geðheilsueflingar, forvarna og viðbrögð við geðrænum áskorunum
Hvernig er hægt að fyrirbyggja geðrænan vanda?
Þættir sem stuðla að betri geðheilsu fyrirbyggja um leið geðrænan vanda. Þau byggja á sama þekkingargrunni:
- þekkingu á áhættuþáttum
- þekkingu á styrkjandi þáttum
- þekkingu á gagnreyndum inngripum; inngripin felast í því að draga úr áhættuþáttum og efla styrkjandi þætti
Hverjir eru áhættuþættir geðheilbrigðis?
- Arfgengir þættir
- Umhveris og félagslegir þættir
> þættir tengdir meðgöngu og fæðingu; næring, vímuefni, streita móður, erfiðleikar í fæðingu
> Félagsleg staða; fátækt, félagsleg einangrun, fordómar, breytingar á félagslegri stöðu
> Áföll; vanræksla, andlegt, líkamlegt og kynferðislegt ofbeldi, einelti
Hvað eru víxlverkandi áhrif áhættuþátta?
- Sérhver áhættuþáttur eykur líkurnar á og áhrifamátt annarra áhættuþátta
- Arfgengir þættir veikja mótstöðu gegn umhverfis og félagslegum þáttum
- Einn félagslegur áhættuþáttur eykur líkurnar á öðrum (T.d: flótttafólk hefur orðið fyrir áföllum vegna stríðs og er hætt við að búa við félagslega einangrun og verða fyrir fordómum)
- Erfitt getur verið að greina einstaka áhættu- og verndandi þætti vegna flókins samspils þeirra
Hver eru stig forvarna og fyrirbyggjandi aðgera?
- Fyrsta stigs fyrirbygging - primary prevention
- Annars stigs fyrirbygging - secondary prevention
- Þriðja stigs fyrirbygging - teriary prevention
Hvað er Fyrsta stigs fyrirbygging - primary prevention?
- 3 gerðir
- Almenn (universal) fyrsta stigs fyrirbygging; beinist að samfélaginu í heild eða hópum án tillits til sérstakra áhættuþátta
- Sértæk (selective) fyrsta stigs fyrirbygging; beinist að hópum eða einstaklingum sem eru í sérstakri áhættu
- Sérhæfð (indicated) fyrsta stigs fyrirbygging; Beinist að einstaklingum í mikilli áhættu eða með byrjunareinkenni geðræns vanda
- Æskilegt er að fyrirbyggjandi aðgerðir séu gagnreyndar. M.ö.o að rannsóknir hafi sýnt fram á árangur þeirra.
- Oft eru aðferðarfræðilegar og siðferðilegar takmarkanir á rannsóknum sem beinast að fyrsta stigs fyrribyggingu
> Aðferðafræðilegar takmarkanir: erfitt er að bera saman hópa og einangra orskaþætti t.d hver er ástæðan fyrir minnkandi áfengisneyslu íslenskra unglinga?
> Siðferðilegar takmarkanir: ekki er siðferðilega réttlætanlegt að neita einstaklingum í áhættuhóp um þjónustu t.d þjónustu Frú Ragnheiðar og áfallahjálp
Hvað er Annars stigs fyrirbygging?
Beinist að einstaklingum með byrjunareinkenni geðrænna veikinda
- Draga úr og minnka einkenni
- Finna viðeigandi stuðning og meðferð
Hvað er Þriðja stigs fyrirbygging?
Beinist að ,,veikum’’ einstaklingum - sem hafa þróað með sér sjúkdóm
- stuðla að bataferli
- draga úr líkum á að ástandið versni
Hvað er Almenn (universal) fyrsta stigs fyrirbygging?
Beinist að samfélaginu í heild eða hópum án tillits til sérstakra áhættuþátta. Beinist að almennum verndandi- og áhættuþáttum meðal almennings.
- Aðgerðir til að draga úr fátækt og auka jöfnuð
- Takmarkaður aðgangur að áfengis og vímuefnum
- Almenn heilsuefling og forvarnarstarf í skólum
- D-vítamíngjöf á meðgöngu (Dregur úr áhættuþáttum tengdum meðgöngu og fæðingu)
- D-vítamíngjöf á fyrsta aldursári (Dregur úr líkum á geðklofa)
Hvað er Sértæk (selective) fyrsta stigs fyrirbygging?
Beinist að hópum eða einstaklingum sem eru í sérstakri áhættu.
- Aðgerðir til að vinna gagn og draga úr einelti
- Þjónusta og stuðningur við börn foreldra sem glíma við geðrænan vanda
- Stuðningur til þessarra foreldra til að rækta foreldrahluterk sitt
- Skimun fyrir ofbeldi í nánum samböndum á heilbrigðisstofnunum samhliða stuðningi og tilvísunum
- Skimun fyrir geðrænum vanda og vímuefnanotkun á meðgöngu
- Áfallahjálp
Hvað er Sérhæfð (indicated) fyrsta stigs fyrirbygging?
Beinist að einstaklingum í mikilli áhættu eða með byrjunareinkenni geðræns vanda og fela oftast í sér sértæk inngrip studd rannsóknum.
- Sálrænn stuðningur við nemendur sem sýna einkenni kvíða og þunglyndis
- Stuðningur við foreldra barna sem með hegðunarvanda og athyglisbrest
- Fyrirbygging aukins geðræns vanda hjá börnum með hegðunarvanda og athyglisbrest
- Stuðningur við aldraða sem finna fyrir einmannaleika og kvíða
Hvert er verksvið hjúkrunarfræðinga í Fyrsta stigs fyrirbyggingu ?
- Fræðsla um geðheilbrigði og áhættuþætti (t.d skólahjúkrun; mikilvægi vináttu, áhrif vímuefna og eineltis)
- Fræðsla um eðlilegan vöxt og þroska og áhættuþætti tengda æviskeiðsbreytingum (t.d mæðravernd, skólahjúkrun og öldrunarhjúkrun)
- Einstaklingum eða hópum sem búa við mikla streitu er vísað á viðeigandi úrræði til að koma í veg fyrir geðrænan vanda (t.d þolendur ofbeldis)
- Hjúkrun sjúklinga á almennum sjúkradeildum felst m.a í því að koma í veg fyrir geðrænan vanda í kjölfar sjúkdóma og erfiðra lífsaðstæðna.
- Stuðningur við fjölskyldur til að auka með þeim samheldni og innbyrðis stuðning t.d fjölskylduhjúkrun
- Virkni í stjórnmálum og málefnum samfélagsins er varða geðheilbrigðismál
Hvert er verksvið hjúkrunarfræðinga í Annars stigs fyrribyggingu ?
- Geðheilsumat til að greina geðrænan vanda
- Tilvísanir til viðeigandi aðila
- Heimóknir til skjólstæðinga til að undirbúa innlögn eða til að veita meðferð
- Geðræn bráðameðferð á almennum sjúkradeildum.
- Meðferðarhvetjandi umhverfi
- Eftirlit og leiðbeiningar til sjúkl sem fá geðlyfjameðferð
- Varnaraðgerðir vegna sjálfsvígshættu
- Ráðgjafarþjónusta
- Kreppumeðferð
- Geðræn meðferð einstaklinga, fjölskyldna og hópa
- Samstarf við stofnanir eða samtök vegna skilgreindra vandamála t.d sjálfshjálparsamtök
Hvert er verksvið hjúkrunarfræðinga í Þriðja stigs fyrirbyggingu ?
- Geðhjúkrun * (m.a sálræn meðferð)
- Endurhæfing og starfsþjálfun
- Skipulag eftirmeðferðar að sjúkrahússvist lokinni í þeim tilgangi að auvelda aðlögun að samfélingu
- Viðhalda bataferli *
- Skaðaminnkun *
- = á líka við um annars stigs fyrirbyggingu
Hver eru 2 mikilvæg hugtök í annars og þriðja stigs fyrirbyggingu ?
- Skaðaminnkun: felst í því að draga úr heilsufarslegum, félagslegum og efnahagslegum afeliðingum geðræns vanda sem tengist hegðun (t.d fíknihegðun, sjálfsskaða, átröskunum) án þess að reyna að uppræta hegðunina
- Batastefnan: Felst í því að styðja fólk með langvinnan geðrænan vanda til að lifa sem bestu lífi þrátt fyrir sjúkdóminn
Hvernig getur maður stuðlað að manns eigin persónulegri geðrækt?
Að efla færni þína til að:
- Takast á við og leysa þroskaverkefnin (að dafna)
- Öðlast sjálfsvirðingu, styrkja eigið getumat, vellíðan og vera virkur þátttakandi í fjölskyldu, vináttu og samfélaginu
- Takast á við álag og mótlæti með þrautsegju (seiglu)
- Lífstíll sem stuðlar að bættri geðheilsu: hollt mataræði, hreyfing, jákv samskipti við aðra, finna sér tilgang og vinna að markmiðum sínum
Hvað getur ógnað geðheilsu? - nefndu dæmi
- streita
- áhyggjur
- kvíði
- ónógur svefn
- sorg
- einmannaleiki
- slæm sjálfsmynd
Hvað getur styrkt geðheilsu ? - nefndu dæmi
- slökun
- reglubundin hreyfing
- áhugamál
- félagslíf
- vinátta
- sterk sjálfsmynd
