Heilbrigði, forvarnir, heilsulæsi og lífstíll

Question 1

Hvað er heilbrigði?

Answer 1

Það er auðlind sem hefur áhrif á lífsgæði
- að skapa jafnrétti í heilbrigðisþjónustu, að bæta árum við lífið, heilbrigði við lífið og lífi við árin, snýst ekki allt um að verða eld gamall og lifa sem lengst heldur fá sem mest út úr árunum

Question 2

Hvað hefur áhrif á heilbrigði?

Answer 2

• Viðhorf: hvernig þú sérð hlutina, hvaða viðhorf þú hefur
• Umhverfi
• Erfðir
• lífstíll
• Þekking
• Vani: hvernig við brjóstum vanan, getur verið stór hindrun
• Efnahagsleg staða fólks

Question 3

Lífstílssjúkdómar valda hvaða % af dauðsdöllum í evrópu?

Answer 3

86%

Question 4

Hvernig hefur tíðni offitu oxið hér á landi?

Answer 4

Úr 8% í 27%

Question 5

Hvernig hefur meðal æfilengd breyst seinustu árin?

Answer 5

Fyrst um 1800 var mikill ungbarna dauði nún a er meiri tækni og þekking, betra mataræði, breyttar aðstæður, sýklalyf, insúlín og margt fleira sem hefur hjálpað. 70% af árangri má rekja til breytinga á lífstíl þjóða samkvæmt rannsókn hjartaverndar

Question 6

Í ársskýrslu hjartaverndar er talað um offitu og íslendinga hvað er sagt í henni?

Answer 6

• Talað um að við höfum hækkað í bmi bæði kk og kvk, kk um 11% og kvk um 8%.
• Íslendingar eru ofarlega í evrópu m.t.t bmi
• Íslendingar eru langþyngstir norðurlandaþjóða
• Hlutfall íslendinga í ofþyngd er 57,9 og 22,2% með offitu

Question 7

Hverjir eru áhrifaþættir á heilsu okkar?

Answer 7

• Heilbrigðisþjónusta hefur 10% áhrif á heilsu okkar
• Hegðun hefur 40% áhrif á heilsu okkar
• Umhverfi og félagsaðstæður hafa 30% af heilsu okkar
• Erfðir hafa 20% af heilsu okkar

Question 8

Hvaða þættir hafa áhrif á heilsu okkar?

Answer 8

• erfðir
• Umhverfi t.d. hvernig húsi við búum í eins og er hiti eða ekki, er mygla eða ekki
• Heilbrigðisþjónustan, meigum ekki vanmeta aðgang að góðri heilbrigðisþjónustu
• Policies and intervetnions þetta er eins og sykurskattur og þannig

Question 9

Hvaða félagslegu þættir hafa áhrif á heilsu

Answer 9

• Félagsleg staða
• Streita
• Barnæska
• Félagsleg útskúfun (t.d. einelti)
• Vinna (t.d. streita, hafa ekki stjórn á vinnu)
• Atvinnuleysi
• Félagsstuðningur
• Fíkn
• Matur
• Samgöngur (t.d. bílar versus hjól)

Question 10

Afhverju höfum við forvarnir við heilsu?

Answer 10

Forvarnir beinast að samfélagi eða hópi einstaklinga með það fyrir augum að draga úr líkum á eða koma í veg fyrir ákveðna sjúkdóma, t.d. með ónæmisaðgerðum, fræðsluherferð og sjúkdómaleit.

Question 11

Hvernig stuðlum við að heilbrigði?

Answer 11

• Með forvörnum bæði beinum og óbeinum
• Óbeina forvarnir er eins og að setja sykurskatt á gos og minnka skatt á grænmeti á meðan beinar forvarnir eru t.d. setja hjálm rétt á lítið barn

Question 12

Hver eru þrjú stig forvarna?

Answer 12

1 stigs forvarnir: koma í veg fyrir vandamál (bólusetningar)
2 stigs forvarnir: snemmgreining og meðferð eins og brjóstaskimun og leghálsskimun
3 stigs forvarnir: endurhæfing/koma í veg fyrir meiðsl og örorku

Question 13

Hvað eru universal prevention?

Answer 13

Þetta eru altækar forvarnrir sem að gagnast öllum: samfélagið í heild sem óskilgreindur hópur

Question 14

Hvað er selective prevention?

Answer 14

Valkvæðar forvarnir: ákveðnir hópar eða einstaklingar sem eru í ákveðinni hættu

Question 15

Hvað er indicaterd prevention?

Answer 15

Viðbragðs forvarnir: einstaklingar sem eru í mikilli áhættu eða hafa greinanleg einkenni

Question 16

Hvað er heilsuefling?

Answer 16

• Atferli sem hjálpar einstaklingum að öðlast aukið vald yfir heilsu og lífi
• Einstaklingar eru hvattir af vilja um betri heilsu frekar en hræðslu um sjókdóm - fókusera á jákvæða þætti
• heilsulæsi

Question 17

Hvað er helsta tólið sem heilsugæsluhjúkrunarfræðingar hafa?

Answer 17

• Þeir sjálfir
• Fræðslan
• Skima eftir einkennnum

Question 18

Hvað er heilsulæsi?

Answer 18

• Geta einstaklings til að afla, vinna úr og skilja upplýsingar varðandi heilbrigði - upplýsingar og þjónustu sem þarf til að taka viðeigandi ákvarðanir varðandi heilbrigði

Question 19

Heilsulæsi er háð hvaða þáttum?

Answer 19

• Samskiptahæfni skjólstæðinga og fagaðila
• Þekking skjólstæðinga og fagaðila á vandamálinu/viðfangsefninu
• Menningu

Question 20

Heilsulæsi hefur áhrif á getu einstaklinga til að ?

Answer 20

• Leita sér aðstoðar innan heilbrigðiskerfisins þar með talið fylla út eyðublöð og nálgast viðeigandi þjónustu
• Deilda persónulegum upplýsingum t.d. gefa heilsufarssögu
• Taka þátt í sjálfsumönnun og stjórnun langvarandi sjúkdóma
• Skilja stærðfræðileg hugtök eins og ,, líkur” og ,,áhætta”

Question 21

Hvaða hópar skipta máli varðandi heilsulæsi?

Answer 21

• Menntunarstig: hversu læs, stærðfræðin og munnleg samskipti
• Aldur: eldri einstaklingar eru með verra heilsulæsi
• Innflytjendur: tungumálaörðuleikar og mismunandi menning
• Jaðarhópar: í evrópskri rannsókn kemur þessi hópur verstu úr

Question 22

Hvaða matstæki notum við til að meta heilsulæsi?

Answer 22

• HLS- EU Q86: þetta er ítarlegasta útgáfan og hefur hentað vel í rannsóknir og inniheldur 86 spurningar
• HLS-EU Q47 sem inniheldur 47 spurningar og hentar einnig vel til rannsókna
• HLS-EU Q16 til skimunar hjá einstaklingum og inniheldur 16

Question 23

Hvað er kenning?

Answer 23

Kerfisbundin leið til að skilja atburði eða aðstæður
Safn hugtaka og skilgreininga sem útskýra eða spá um atburði eða aðstæður með því að sýna tengsl milli breyta

Question 24

Meðferðir sem byggja á kenningum eru líklegri til að skila tilætlaðri útkomu

Answer 24

• Gagnreynd þekking en ekki stuðst við innsæði og vegakort til að rannsaka vandamál, þróa viðeigandi inngrip og meta árangur þeirr

Question 25

Dæmi um ,,cognitive - behavioral” kenningar
- The health belief model (HBM)

Answer 25

fjallar um skynjun einstaklingsins á ógninni sem stafar af heilsufarsvandamáli, ávinninginn af því að forðast ógnina og þætti sem hafa áhrif á ákvörðun um að bregðast við (hindranir,“cues to action“, og trú á eigin getu).

Question 26

Dæmi um ,,cognitive - behavioral” kenningar
- The stages of change (transtheoretical)

Answer 26

Ly´sir hvata og vilja einstaklinga til að breyta hegðun sinni

Question 27

Dæmi um ,,cognitive - behavioral” kenningar
- The theory of planned behavior (TPB)

Answer 27

Skoðar tengslin á skoðana einstaklings, viðhorfa hans, fyriorætlana, hegðun og hvernig einstaklingur skynjar þá stjórn sem hann hefur á þeirri hegpun

Question 28

Dæmi um ,,cognitive - behavioral” kenningar
- The health promotion model (pender)

Answer 28

Hjálpar okkur að skilja helstu áhrifaþætti heilsuhegpunar til að stuðla að heilbrigðum lífsháttum, bakgrunnsþættir og viðhorf

Question 29

Hver eru the stages of change

Answer 29

Prevontemplation: ætlar ekki að gera eitthvað í sínum málum næstu 6 mánuði

Contemplation: Ætlar að takast á við hlutinn innan 6 mánaða

Preparation: Ætlar að gera þetta innan 30 daga og er búin að breyta smá hegðun

Action: er búin að breyta um hegðun í minna en 6 mánuði

Maintenace: er búin að breyta hegðun í meira en 6 mánuði