Geðheilbrigði skólabarna Flashcards
Hver er skilgreining á heilbrigði?
- Heilsa/heilbrigði er þar sem líkamleg, andleg og félagsleg vellíðan er til staðar, getum ekki skilið eitt frá hinu
Hvað er geðheilbrigði?
- andleg vellíðan þar sem einstaklingurinn þekkir getu sína og styrkleika, tekst á við streitu sem getur fylgt daglegu lífi og er virkur í samfélaginu
Hvernig er geðheilbrigði barna og unglinga skilgreint?
er skilgreint út frá sálrænum, tilfinningalegum, vitsmunalegum og andlegum þroska þeirra.
Börn sem eru með gott geðheilbrigði eru líklegri til að?
- Þroskast á eðlilegan hátt
- Mynda góð samskipti við aðra
- Njóta einveru
- Skynja muninn á réttu og röngu
- setja sit í spor annarra
- Leysa vandamál sem koma upp og læra af því
Hversu mörg % barna eru með vanlíðan eða geðraskanir?
20%
- stór hluti fær ekki aðstoð
Samkvæmt WHO er helmingur þeirra barna sem greinast með vanlíðan eða geðraskanir undir?
14 ára
Hvað er seigla?
- Eiginleiki sem einstaklingur nýtir sér til að takast á við ýmsar aðstæður bæði jákvæðar og neikvæðar
- Seigla þróast yfir ákveðinn tima hjá einstaklingi þar sem koma ýmsar breytur inn sem hafa áhrif á þróuninna s.s. lífsviðburði eða áhættuþættir
- Seigla sýnir færni einstakling til að takast á við erfðiar aðstæður án þess að missa stjórn á hegðun og tilfinningum
- Seigla víkkar þolmörk einstaklinga gagnvart ógnandi og steituvaldandi aðstæðum
Forvarnir vs snemmtækar íhlutanir
Forvarnir: Íhlutun sem getur komið í veg fyrir eitthvað ástand, dregið úr því eða komið í veg fyrir að það versni
Snemmtæk íhlutun: Einkenni til staðar og þarf að grípa sem fyrst inn í og veita úrræði/íhlutun
Hvernig er 1,2,3 stig forvarnir varðandi börn og unglinga sem er í áhættu á að fá vanlíðan/geðraskanir
Almennar forvarnir – fyrsta stigs: Veita forvörn fyrir allan hópinn
Valdar forvarnir – annars stigs: Börn/unglingar sem eru í áhættuhóp að fá geðraskanir út frá sameiginlegum einkennum/áhættuþáttum
- T.d. börn foreldra sem skilja, þá eru auknar líkur á að börn fái kvíða/þunlyndi – veita þeim þá íhlutun/fræðslu til að koma í veg fyrir kvíðann.
Sértækar forvarnir- þriðja stigs: Þar sem börn/unglingar eru komin með einkenni, skimast hátt á skimunarlistum fyrir þunglyndi t.d, ekki komin með greinanlegan sjúkdóm.
Hverjar eru þjónustu þarfir barna með geðraskanir
- 80-85% þurfa grunnþjónustu
- 12-15% þurfa ýtarþjónustu sem er þá eins og sálfræðingur
- 2-5% þurfa sérþjónsustu sem er þá eins og bugl
Hver er algengasta geðrsökunin hjá börnum og hversu mörg % eru það
Kvíði og um 15%
Er kvíði ekki eðlilegur?
Hann er eðlilegur og hjálpsamur í eðlilegu magni t.d. þegar maður fer í próf en hann er orðin geðröskun þegar tilfinningin kemur í aðstæðum/hættum sem eru ekki ígnandi eða viðvarandi kvíði
Hver eru huglæg og líkamleg einkenni kvíða?
Huglæg: áhyggjufullar hugsanir, lítil einbeinting, eirðarleysi
Líkamleg: aukin hjartsláttur, sviti í lófum, skjálfti, svimi
Er þunglyndi eins algengt og kvíði og hve mörg %
Nei, 4-8%
Hvenær koma fyrstu einkenni um þunglyndi oft?
- Um 15 ára
Hver eru helstu einkenni þunglyndis?
- Depurð, grátur
- Breytt matarlyst
- Breytt svefnmynstur
- Minnkaður áhugi
- vonleysi, neikvæðar hugsanir
- Pirringur, reiði
- Orkuleysi, einbeytingarleysi
- sektarkennd og sjálfsásökun
Hver er algengasta taugaþroskaröskunin?
athyglisbrestur og ofvirkni (ADHD/ADD)
- um 5-10% skólabarna
Hver er skilgreining á athyglisbresi og ofvirkni?
Athyglisbrestur: erfitt að halda athygli, erfiðleikar við skipulag, týna hlutum
Ofvirkni: erfiðleikar við að sitja kyss, sífellt ið, tala mikið, bíða í röð, hvatvísi
Hvort greinast oft strákar eða stelpur fyrr með adhd?
STrákar því maður sér oft ofvirknina strax hjá þeim, stelpurn ná að halda kannski út í skólanum en koma síðan heim og springa
Hverjar eru fylgiraskanir ADHD/ADD?
- Kvíði - algegnastur
- Depurð
- Mótþróaröskun
- Svefnvandi
- Hegðunarvandi
- Na´mserfðileikar
Hverjar eru þrjár helstu tegundir átraskana?
- Lystarstol, lotugræðgi og lotu- ofát
Hvort eru meirihluti þeirra með átraskanir stelpur eða strákar
Stelpur
Hvað er sjálfskaði?
- Vísvitandi líkamlegir áverkar eða eitrun sem einstaklingur veldur sjálfum sér (vill að því er virðist deyja) sem er í mótsögn við ætlaðan vilja, vill í raun lifa
- Yfirhugtak NICE er „self-harm“ sem skiptist í
Self-injury – sjálfsskaði á húð, skera þig eða þannig
Self-poisoning – sjálfsskaði, inntaka á efni, lyfjum eða þvottaefnum t.d.
Sjálfskaði er það þegar?
Sjálfskaði er þegar einstaklingur skaðar sjálfan sig viljandi með það markmið að finna fyrir sársauka
Sjálfskaða-/sjálfsvígshegðun sýnir fram á tilfinningalegan óstöðugleika unglings
Helstu aðgerðir sjálfsskaða?
- Rispa/skera
- Eitrun vegna ofskammts lyfja/fíkniefna/hreinsiefna
- Herða að hálsi
- Slá/kýla líkamshlutum (höfði/hnefa) upp við vegg t.d
- Brenna eða stinga líkamann
- Klóra/klípa/kroppa t.d. í gróandi sár
- Nokkuð algengt að nota fleiri en eina aðferð
Hver er algengi sjálfsskaða?
- Árlegt algengi er um 10-18% meðal unglinga og hjá öllum aldri um 0,5%
Hvenær byrjar oft sjálfskaðandi hegðun?
Byrjar oftast á aldrinum 12-18 ára og er 3-4x algengara hjá stúlkum
- Alngengari meðal unglinga sem eru ,,viðkvæmari” fyrir vegna félagslegra aðstæðna
Hversu mörg % unglinga sem byrja að skaða sig eiga erfitt með að hætta?
5-10%
Sjálfsvígstíðni er talin ver um?
0,1-0,5% yfir 10 ára tímabil
Hver er algengast aðaferð sjálfskaða?
- Skurðir (allt að 56%) þessi hópur vill ekki deyja, algengara hjá stelpum
Hver er algengasta ástæða sjálfskaða fyrir komu á sjúkrahús
Lyfjainntaka (21%) þessir vilja frekar deyja, oftar meiri alvarleiki og leiðir stunum til innlagnar
Hver er algengi að nota bæði skurði og lyf og hver eru algengi annara aðferða?
- Báðar aðferðir (5,8%)
- Aðrar aðferðir s.s. fall, skotvopn, hengingu (17,4%)
Hver er ástæða sjálfskaðandi hegðunar?
- Andleg líðan
- Ákveðinn atburður veldur oft hegðuninni (foreldrar rífast, gengur ill í skóla og fl)
Hverjir eru áhættuþættir sjálfskaðandi hegðunar?
Óstöðugt fjölskyldulíf, ofbeldi, búa með foreldri með geðsjúkdóm, léleg sjálfsmynd og félagsleg einangrun
Hvernig er the self harm cycle
- Það er einhver tilfinningarlegur vandi og þér líður illa, ofhleöðsla af spennu í líkama sem unglingur ræður ekki við, fær panik, sker sig og líður betur eftir á, hún varir í einhvern tíma og síðan gerist þetta aftur, kemur skömm/sorg og vanlíðan byggist upp og spennan hleðst og allt gerist aftur
Er sjálfsskaði sjúkdómur?
nei hegðun en ekki sjúkdómur eða röskun
Mikilvægt er að greina eins og hægt er á milli sjálfskaðahegðunar og sjálfsvígshættu/sjálfsvígstilrauna
o sjálfskaði er leið/aðferð til að lifa
o sjálfsvígstilraun sprettur af (einbeittum) vilja til að deyja
o erfitt getur verið að greina á milli, sjálfsvíg getur orðið fyrir slysni þ.e. sjálfskaði leiddi til dauða þó ætlunin hafi verið önnur
Sjálfskaðahegðun vs sjálfsvígstilraunir
Sjálfskaðahegðun
- Algengari, tíðari, oft aðrar aðferðir og afleiðingar sjaldnast banvænar
- Meiri undirliggjandi spenna, tilfinningalegur óstöðugleiki og hvatvísi
- Smitáhrif algengari s.s. Vinur/vinir líka að skaða sig – netsamskipti sem tengjast sjálfskaða
- Meirihluti unglinga sem skaða sig hafa ekki sjálfsvígshugsanir
Sjálfsvígstilraunir
- Ef vandinn nær að þróast getur það leitt til sjálfsvígstilrauna
- Sjálfsvígshætta er mest hjá þeim sem
* Skaða sig til að lina mikla andlega vanlíðan
* Skaða sig í einrúmi og láta ekki vita
Úrræði – sjálfsskaðandi hegðun (skurðir)
- Tala við skjólstæðing og mynda meðferðasamband
- Sýna virðingu og mynda þannig traust
- Spyrja (hefur þú haft hugsnir að þú viljir ekki lifa)
- Hvað hefur það staðið yfir lengi
- Hversu oft geruru þetta
- Hvar eru skurðirnir (ef sýnilegt þá minni áhyggjir en ef í einrúmi
- Er eitthvað sem stuðlar að þesssari heðgun
- Eru breytingar á minnstri (skaðaði sig 1x í manðui en meira núna)
- Er eitthvað sem veldur vanlíðan
- Svefn,matarlyst og hvernig hann upplifir sjálfan sig
- ## Stuðingsaðilar
Meðferðir
Samtalsmeðferð
o Hugræn atferlismeðferð
o Listmeðferð
o Fjölskyldumeðferð s.s. ABFT (tengslamiðuð fjölskyldunálgun)
◦ Fá foreldra og barn til að tala saman, fá börn til að leita til foreldra.
Lyfjameðferð
Meðferðir við sjálfsskaðandi hegðun
- Díalektísk atferlismeðferð (DAM)
◦ Áhrifamesta meðferðin við sjálfsskaða - Hópmeðferðir – grúppu analýsa
- ABFT
