Brainscape's Knowledge GenomeTM

Browse over 1 million classes created by top students, professors, publishers, and experts.


See full index

Hjúkrun Aðgerðasjúklinga > Verkir > Flashcards

Verkir Flashcards

1
Q

Hvað flokkast verkir eftir skurðaðgerð sem ?

A

Flokkast sem bráðir verkir (verður vefjaskaði í tengslum við aðgerðina)
- Verkirnir geta komið frá: vöðvum, mjúkvefjum, beinum, líffærum, taugaverkir (skaði á taug í aðgerðinn)

Tíðni verkja á sjúkrahúsum 48-88%, hærri hjá skurðsjúkl en öðrum 30-50% með meðal - mikla verki

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Hver geta verið fjölþætt áhrif vanmeðhöndlaðra verkja?

A
  • Andleg
  • Líkamleg
  • Félagsleg
  • Stofnun og samfélag: kostnaður. Ekki hægt að koma öðrum að á meðan
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

Hvert er algengi langvinnra verkja eftir skurðaðgerð?

A

Algengi 10-50%
- Meðal-miklir (>5 in 2-10%)
- Thoracotomy 5-65% (>5 in 10%)
- CABG 30-50% (> 5-10%)
- Hnéskipti 20%
- Mjaðmaskipti 10%

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Hvað flokkast sem langvinnir verkir ?

A

Verkir sem hafa varað í meira en 3-6 mánuði samfleitt

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Hverjir eru helstu preop áhættuþættir langvinnra verkja ? (þekktir þættir sem fólk kemur með inn)

A
  • MIklir verkir fyrir aðgerð
  • Endurteknar skurðaðgerðir
  • Kvíði
  • Verkjanæming
  • Mikil bólga
  • Konur
  • Yngri
  • Hörmunarhyggja (catastrophizing - búast við því versta)
  • Aðrir sjd s.s vefjagigt og sykursýki
  • Erfðir
  • Örorka
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Hverjir eru helstu peri (í aðgerð) og postop áhættuþættirnir?

A
  • Taugaskaði, skurðtækni
  • Lengd aðgerðar (hærri tíni eftir lengri aðgerðir)
  • Kvíði, depurð, neuroticism
  • Geisla- og lyfjameðferð
  • Miklir verkir eftir aðgerð: áhættan á krónískum postop verkjum er 3-10x meiri ef verkir eru meðal-miklir fermur en vægir fyrstu vikuna eftir aðgerð. Tímalengd skiptir meira máli en stök verkjaskot
  • Í nýjum leiðbeiningum um flýtibatameðferð er lögð áhersla á að drag úr bólgusvari en minnka styrk verkja, ekki bara stytta legutíma
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

Hvenær á að meta verki sjúklinga?

A
  • Skima eftir verkjum: á 4klst fresti fyrsta sólarhr eftir aðgerð, síðan 1x á vakt, eftir það er fólk ekki með mikla verki
  • Verkjamat fyrir aðgerð: þurfum að vita ástand fyrir, fyrri verkjasögu, fræðslu
  • Verkjamat eftir aðgerð
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

Hvernig er verkjamat FYRIR skurðaðgerð?

A
  • Ræðið og skipuleggið áætlun um verkjameðferð þegar þið hittið sjúkl í fyrsta sinn (heppilegast að gera þetta fyrir aðgerð)
  • Fáið fyrri verkjasögu
  • Fræðið sjúkl um matsaðferðir og mikilvægi þess að fyrirbyggja verki ( veljið og kennið sjúkl að nota verkjakvarða)
  • Fræðið sjúkl um hans eigin ábyrgð á meðferð og hvaða meðferð stendur til boða
  • Skráið verkjamatstæki sem ætlunin er að nota og hver markmið verkjameðferðar eru
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

Hvernig er verkjamat EFTIR skurðaðgerð?

A
  • Reglulegt mat leiðir til betri verkjameðferðar!
  • Meta staðsetningu, styrk, eðli og leiðni verkja
  • Verkur í hvíld
  • Verkur við hreyfingu / djúpöndun
  • Sjálfsamat sjúkl er besti mælikvarðinn á verki !!
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

Hvenær á að meta árangur verkjameðferðar ?

A
  • 15-30 mín eftir gjöf í æð
  • 30-60 mín eftir gjöf undir húð / vöðva
  • Um klst eftir gjöf um munn
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

Hvernig á að endurmeta ?

A
  • Notið sama kvarða og áður
  • Metið: áhrif lyfja s.s verkjastilling og aukaverkanir, áhrif annarrar meðferðar en lyfja og áhrif meðferðar á virkni
  • Endurmetið og aðlagið hjúkrunaráætlunina
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

Hvaða hjúkrunagreiningar notum við ?

A

Hjúkrunargreining byggir á verkjamatinu
- Verkir
- Langvarandi verkir

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

Hvernig er meðferðaráætlunin í verkjameðferð?

A
  • Einstaklingsbundin:
    > óskum og þörfum sjúkl
    > Fyrirmælum læknis
    >Tegund og eðli verkjar
    > Tegund og eðli aðgerðar
  • Meðferðarferli (prótokollar): fyrir aðgerð leggja ákv línur en svo þarf að aðlaga að hverjum og einum
  • Tengd ákv tegundum aðgerða
  • Endurhæfing eftir aðgerð
  • Teymisvinna
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

Hvert er markmið meðferðar?

A
  • Í samráði við sjúkl
    > t.d styrkur verkja <4 á 0-10 skala í hvíld og <6 við hreyfingu
    > að sjúkl nái að hvílast
    >tryggja að sjúkl geti hreyft sig, borðað og andað djúpt
  • Fyrirbyggja fylgikvilla
    > langvinnir verkir, skert hreyfigeta, erfiðleikar við öndun ofl
    -Fyrirbyggja og meðhöndla aukaverkanir
    > ógleði, hægðatregða, öndunarslæving, kláði ofl
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Hvernig virkar verkjastjórnun ?

A
  • Meta verki m.t.t staðsetningar, styrks, leiðni og áhrifa á virkni
  • Meta verki bæði í hvíld og við hreyfingu / hósta
  • Nota viðurkenndan skala til að meta styrk verkja
  • Meta óyrta tjáningu um verki
  • Verkjameðferð sem tekur mið af verkjamati og ástandi
  • Fyrrirbyggja aukaverkanir verkjameðferðar
  • Meta árangur verkjastillingar
  • Meta aukaverkanir verkjameðferðar
  • Meta áhrif verkjameðferðar á virkni og öndun
  • Tryggja verkjastillingu fyrir hreyfingu
  • Tryggja verkjastillingu fyrir sársaukafull inngrip
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Hvað er verkjalyfjagjöf?

A
  • Meðferð sem tekur mið af verkjamati og ástandi
  • Samsett meðferð
  • Regluleg lyfjagjöf ef verkir eru stöðugir (sérstaklega fyrstu sólarhr)
  • Fyrirbyggja aukaverkanir
  • Meta verkjastillingu
  • Meta aukaverkanir af meðferð
  • Meta áhrif verkjameðferarð á virkni og öndun
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Hvað er samsett verkjameðferð (multimodal analgesia) ?

A

Notað 2 mism lyf / aðferðir að meðhöndla verkina, gefur betri árangur en að hafa t.d bara 1 lyf. T.d bólgueyðandi lyf samhliða Paracetamól gefur betri útkomu en bara annaðhvort lyfið
- Samverku 1+1 = 3
- Ráðast að verknum með mism leiðum
- Betri verkjastilling með færri aukaverkunum
- Minni ópíóðaþörf (30-50%)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q
A
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

Hver eru meðferðarúrræðin eftir skurðaðgerð?

A
  • Væg og bólgueyðandi verkjalyf (t..d paracetamól, íbúfen ofl)
  • Ópíóðar (sterk verkjalyf)
  • Staðdeyfilyf
  • Stoðlyf (lyf sem eru ekki eiginleg verkjalyf en hafa samt verkjastillandi áhrif (t.d flogaveikilyf sem hafa áhrif á taugaverkina))
  • Aðrar aðferðir en lyf
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

Hvað er gott að vita um væg og bólgueyðandi (NSAID) verkjalyf?

A
  • Hámarksskammtar (analgesic ceiling)
  • Valda hvorki þoli né fíkn
  • Hemja prostaglandín og eru bólgueyðandi (NSAID)
  • Einkum útlæg verkur, líklega einnig verkun í MTK
  • Grunnlyf í meðferð verkja eftir skurðaðgerð (allir sjúkl ættu að fá þessi lyf í grunninn)
  • Notuð við vægum verkjum eins og sér
  • Notuð við meðalsterkum - miklum verkjum samhliða ópíóðum
  • Minnka ópíóðaþörf
  • Paracetamól
  • NSAID lyf:
    > Cox-1: ibuprofen (íbúfen), diclofenax (Vóstar, Voltaren), Ketorolac (Toradol)
    > Cox-2: Celecoxib (Celebra), Parecoxib (Dynastat): Hafa ekki sömu áhrif og Cox-1 á samloðun blóðflagna
21
Q

Væg og Bólgueyðandi (NSAID) verkjalyf hafa margþættan verkunarmáta, hvernig þá?

A

-Verkjastillandi:
> Töluvert notuð við verkjum eftir skurðaðgerð
- Bólgueyðandi:
> Stærri skammta þarf en við verkjastillingu
- Hitalækkandi
- Blóðþynnandi áhrif í litlum skmmtum (sbr Hjartamagnýl)
> minnka samloðun blóðflagna og hægja þannig á blóðstorknun

22
Q

Hvernig notum við væg og bólgueyðandi (NSAID) lyf í verkjameðferð?

A
  • Nota eins lítinn skammt og hægt er og gefa í sem stystan tíma vegna aukaverkana
  • Notuð við meðferð bráðra og langvinnra verkja
  • Ekkert NSAID lyf er öðru fremra sem verkja- eða bólgueyðandi lyf (en Cox-2 henta oft vel postop)
  • Ef ákv lyf dugar ekki, prófa þá annað
  • Má nota eftir flestar skurðaðgerðir
    > getur hugsanlega hægt á gróanda í beinum við langtímanotkun
    > Ekki má nota Cox-1 lyf ef sjúkl er með utanbastlegg
23
Q

Hverjar eru aukaverkanir vægra og bólgueyðandi (NSAID) verkjalyfja ?

A
  • Höfuðverkur
  • Magaóþægindi (taka lyf með mat og vökva)
  • Magablæðing:
    > varúð ef saga um magabólgur eða blæðingar
    > prótónpumpuhemlar gefnir með ef þörf krefur
    > hættan eykst eftir því sem lyfið er tekið lengur
  • Áhrif á nýrnastarfsemi
    > varúð hjá öldruðum og nýrnabiluðum
    > Cox-2 æskilegri fyrir aldraða
  • Áhrif á hjarta (einkum Cox2 en einnig Cox1)
    > Varúð hjá einstaklingum sem fengið hafa hjartaáfall
    > Yfirleitt ekki vandamál þegar notuð í stuttan tíma
24
Q

Hvað eru ópíóðar ?

A

Sterk verkjalyf
- ,,Vægir’’ ópíóðar: Tramadol (Nobligan, Tradolan, Tramól), kódín (Parkódín)
- ,,Sterkir’’ ópíóðar: Morfín, Metadon, Fentanýl Cetobemidonum (Ketogan), Hydromorphone (Palladon), Oxycodone (Oxycontin, Oxynorm) ofl

25
Q

Hvar virka ópíóðar einungis?

A

Verka einkum í MTK
- bindast viðtökum í mænu og hemja myndun verkjaboðefna
- hafa einnig áhrif á hvernig ivð upplifum verki (tilfinningar)
- einnig eh útlæg virkni (gefið í liði)

26
Q

Hvert er markmið hámarksskammta?

A

Ákjósanleg verkjastilling án mikilla aukaverkana
- ath Tramadol og blöndur s.s kódín

27
Q

Hvað er gott að vita um sterk verkjalyf (ópíóða) ?

A
  • Margvíslegar aukaverkani r
  • Notuð við meðal og mjög sterkum verkjum
  • Líkamlegur ávani og þol myndast gegn lyfjunum
  • Efitrritunarskyld lyf, geta valdið fíkn
  • Fylgjast með slævigu og öndun !
  • Aðgengilegir sem lyf eftir þörfum fyrir meðal-mikla verki
  • Almennt ekki mælt með langavarandi lyfjum í postop verkjameðferð
  • Háir skammtar geta framkallað hyperalgesiu (remifentanil)
  • Ekki mælt með verkjaplástum (tekur lágmark sólarhring að fá fram fulla verkun)

Ath mun á fíkn og líkamlegum ávana !

28
Q

Hvað skal hafa í huga við notkun ópíóða í verkjameðferð?

A
  • Fyrir meðal-mikla verki
  • Nota í stuttan tíma
  • Einstaklingshæfð meðferð
  • Auðvelt að tríta
  • Mikilvægt að þekkja verkunartíma lyfja
  • Meðhöndlun aukaverkana mjög mikilvæg
  • Fræðsla !!
  • Ath sjúkl sem eru of þungir: ekki skammta eingöngu eftir þyngd
29
Q

Afhverju er verkjamat lykilatriði í notkun ópíóða?

A
  • Styrkur verkja einn og sér segir EKKI til um hversu stóran skammt af ópíóðum sjúkl þarf
  • Aldur, kyn, sjúkdómsástand, kynþáttur ofl geta haft áhrif á virkni lyfja
30
Q

Hvenær þarf sérstaklega að hafa varann á þegar ópíóðar eru gefnir?

A
  • Varúð ef gefin eru slævandi lyf samhliða ópíóðum þá getur þurft að minnka skamma beggja lyfja um 30-50%
  • Varúð hjá öndunarbiluðum, sjúkl með lifrar- eða nýrnabilun
31
Q

Hver er verkunartími ópíóða?

A
  • PO lyf:
    > Verkar eftir: 30-60 mín
    > Hámarksverkun: 60-90 mín
    > Varir í: 3-6 klst
  • SC lyf:
    > Verkar eftir: 10-20 mín
    > Hámarksverkun: 30-60 mín
    > Varir í: 3-4 klst
  • IV lyf:
    > Verkar eftir: 5-10 mín
    > Hámarksverkun: 15-30 mín
    > varir í: 1-2 klst
  • Langverkandi lyf:
    > Verkar eftir: 30-60 mín
    > Hámarksverkun: 90-180 mín
    > Varir í: 8-12 klst
32
Q

Hverjar eru algengar eða alvarlegar aukaverkanir ópíóða?

A
  • hægðatregða, ógleði og uppköst
  • slen, öndunarslæving
  • hreyfi- og vitræn skerðing, rugl, ofskynjanir
  • kláði
  • þvagteppa
  • munnþurrkur

Mismunandi viðtakar = ólíkar aukaverkanir milli lyfja, getur þurft að skipta um lyf.
Notið samþætta meðferð við verkjum, fleiri en eina teg lyfja + aðrar aðferðir en lyf samhliða lyfjagjöf

33
Q

Hvernig er meðhöndlun aukaverkana ópíóða
- Hægðatregða
- Ógleði / uppköst
- Þvagteppa
- Kláði

A

Hægðatregða:
- Nota bæði hægðamýkjandi og hægðalosandi lyf / aðferðir s.s Senokot, Laxoberal, Sorbitól, sveskjusafa

Ógleði / uppköst (10-40%):
- v/vestibular stimulation, hægari magatæmingar og jafnvel hægðatregðu
- ógleðilyf, t.d primperan og ondasteron

Þvagteppa:
- v/samdráttar í sléttum vöðvum
- Fylgjast með að sjúkl kasti af sér þvagi

Kláði:
- Yfirleitt á bringu, hálsi og andliti (gefa ofnæmislyf)
- Algengari við epidural / intrathecal gjöf
- Gefa anti-histamín s.s Atarax
- Naloxon

34
Q

Hvað gera staðdeyfilyf?

A
  • Hafa áhrif á hvíldarspennu og koma í veg fyrir taugaboð og verki
  • Mislangur verkunartími
  • Samverkun með sterkjum verkjalyfjum
  • Yfirborðsdeyfing (sbr. þvagleggsísetning, EMLA og aðrir plástar)
  • Deyfing í lok aðgerðar, í skurðsár
  • Taug eða taugastofn, aðgerðir á útlimum
  • Utan og innanbastdeyfingar (ath aukaverkanir s.s á hjarta, dofi ofl)

Dæmi um lyf: Lidocain, Bupivacain, Ropivacaine

35
Q

Hvenær eru stoðlyf notuð?

A
  • Notuð með verkjalyfjum eða ein og sér (töluvert notuð við taugaverkjum)
  • Þríhyrninglaga geðlyf
  • Þunglyndislyf
  • Kvíðalyf
  • Krampalyf: Gabapentin (minnkar ópíóðaþörf ef gefið pre op)
  • Sterar: minnkar bjúg og bólgu, hindra prostaglandín
36
Q

Hverjar eru helstu gjafaleiðir verkjalyfja?

A
  • Um munn (OP)
    > Hagkvæm, ódýr og örugg leið
    > Mikið notuð eftir skurðaðgerð
  • Í endaþarm (PR)
    > svipaðir skammtar og PO
  • Í æð (IV)
    > hraðvirkasta leiðin
    > auðveld títra verkjalyf (títra stóð í glærunni)
    > mikið notuð við verki eftir skurðaðgerð
  • Undir húð (SC)
    > Mikið notuð leið
    > Hægt að nota pumpur til að gefa lyf stöðugt
  • Í vöðva (IM)
    > Ekki mælt með þessari gjafaleið nema ekki megi gefa lyfið á annan hátt
    > óþægileg / sársaukafull og hætta ást taugaskaða og sýkingum
  • Um húð (transdermal)
    > lítið notuð við verkjum eftir skurðaðgerð
  • Langur tími þar til komið í fulla verkun
  • Um slímhúð (Transmucosal)
    > í nös eða um munnslímhúð
    > Lítið notað við verkjum eftir skurðaðgerð
37
Q

Hvað er sjúklingastýrð verkjastilling í æð (PCA) ?

A
  • Notuð til að meðhöndla allar gerðir af sársauka; algengast að gefa í æð eftir uppskurð
  • PCA dæla: skammtur, bið (delay, lockout) tímatakmörk
  • Algengustu lyf: morfín og Ketogan
  • Hluti af alhliða verkjameðferð til að nota lægstu skammta sem verka og forðast aukaverkanir
  • sjúkl ræður hvenær hann gefur sér lyf og getur lostnað við bið eftir hjúkrunarfr
  • Sjúkl verður að vera bæði andlega og líkamlega fær um að nota PCA
  • PCA hugsað til að ná stjórn á verjkum; það er ekki til að finna réttan skammt
  • Minna sjúkl á að vera ,,á undan’’ verknum (fræðsla !)
38
Q

Hvernig er PCA svona öruggt?

A
  • PCA er talið öruggt því sé sjúklingur mjög sljór mun hann missa hnappinn. það kemur í veg fyrir meiri skammt
  • Bið (delay) og mesti mögulegi skammtur
  • þessi öryggisatriði gagnast ekki ef fólk gefur skammt í leyfisleysi
  • PCA = SJÚKLINGUR stjórnar skömmtum
  • Ítrekað við aðstandendur að aðeins sjúkl stjórnar
39
Q

Hvað felst í ábyrgð og eftirlit hjúkrunarfræðinga á deild í sambandi við PCA ?

A
  • Meta verkjastillingu og líðan sjúkl með NRS kvarða
  • Meta meðvitundarástand sjúkl, öt og mettun 1x/vakt og oftar ef þörf krefur
  • Fylgjast vel með stungustað og innrennslisnál
  • Skrá styrk verkja, bþ, púls, öt og meðvitund
40
Q

Hvernig virkar verkjastilling í mænugöng, 2 svæði?

A
  • Spinal (Intrathecal): Subarachnoid svæði umkringir mænuna
  • Epidural: svæðið milli veggja hryggsúlunnar og dura mater himnu mænunnar
41
Q

Hver eru algengustu verkjalyfin í mænugöng ?

A

Ópíóðar (morfín og fentanyl) og staðdeyfilyf
- algeng blanda samanstendur af fentanýli, bupivacain og adrenalíni
- skammtar eru minni eftir því sem leggur liggur ofar

42
Q

Hvernig virka Vatnleysanlegir ópíóðar?

A

T.d Morfín
- verka seint og lengi og hafa rostal dreifingu; æskilegt lyf í mænugöng (intrathecal)

43
Q

Hvernig virka fituleysanlegir ópíóðar?

A

t.d Fentanyl
- verka hratt og stutt og dreifast lítið = segmental spread, aukin upptaka í fituvef og blóð

44
Q

Hvaða taugar hefur verkjastilling í mænugöng áhrif á ?

A

Skyn- og hreyfitaugar

45
Q

Hverjar eru 2 aðgerðir fyrir verkjastillingu í mænugöng?

A
  • Yfir stuttan tíma: Einn skammtur í mænugöng, einn skammtur eða endurteknir skammtar í utanbasts, sídreypi eða sjúklinsstýrð (PCEA)
  • Langtíma meðferð: leggur lagður inn, festur (tunnelaður) og tengdur við dælu
46
Q

Hverjir eru kostir og gallar við verkjastillingu í mænugöng ?

A

Kostir:
- Jöfn lyfjagjöf = jafnari verkjastilling
- Minni systematísk áhrif en við gjöf PO og IV
- Betri andleg líðan
- Dýpri öndun
- Minni áhrif á meltingu

Gallar:
- Ífarandi meðferð
- Aukaverkanir geta verið alvarlegar
- Þörf er á nákvæmu eftirliti hjúkrunarfræðings
- Krefjast ákveðins tæknibúnaðar

47
Q

Hvert er hlutverk hjúkrunarfræðings þegar kemur að eftirliti með utanbastmeðferð og umhirðu leggs?

A
  • Fylgjast eð verkun og aukaverkunum og skráir:
    > styrk verkja, bþ, púls, öt, kláða, hreyfigetu fóta og meðvitund
    > á 4klst fresti fyrsta sólarhringinn en 1x/vakt eftir það efsjúkl er stabíll
  • Skoða stungustað daglega
    > ath roða, vilsu, blæðingu
  • Ekki er skipt á umbúðum nema þær losni
  • Ekki er skipt um lyfjagjafasett
  • Hafið samband við svæfingalækni / hjúkrunarfræðing ef filter losnar af
  • Æðaleggur þarf að vera til staðar
  • Fylgjast vel með þvaglátum eftir að þvagleggur er tekinn ( má taka 1.degi postop ef ekki eru frábendingar)
  • Kalla til vakthafandi svæfingalækni/-hjúkrunarfræ ef ber á miðlungs-alvarleikum aukaverkunum út frá meðferðinni
  • Hjúkrunarfræðingur stillir dreypihraðann eftir þörfum sjúkl skv fyrirmælum svæfingalæknis
  • Fjarlægir utanbastlegg að morgni (ef hægt er) skv fyrirmælum læknis
48
Q

Hvernig er utanbastmeðferð hætt?

A

Hjúkrun Aðgerðasjúklinga (23 decks)

Brainscape helps you reach your goals faster, through stronger study habits.
© 2024 Bold Learning Solutions. Terms and Conditions