Hjúkrun sjúklinga í svæfingu Flashcards
Hvað er ASA flokkun (American society of Anesthesiologist) ?
Notað við mat á heilsufari sjúklings, flokkun sem byggir á mati á líkamlegu ástandi sjúklings og undirliggjandi sjúkdómum.
ASA-flokkun er undirstaða svæfingaáætlunar og vöktun sjúklings í aðgerð - hærri ASA flokkun því nákvæmari vöktun í aðgerð (veikari sjúklingur)
ASA-flokkanir eru 6 flokkar, útskýrður flokk
1, 2 og 3
ASA 1: Heilbrigður einstaklingur, reykir ekki, engin eða lítil áfengisneysla
ASA 2: Sjúklingur með vægan kerfisbundinn sjúkdóm. T.d reykir, samkvæmisdrykkja, þungun, offita 30< BMI <40, vel meðhöndluð sykursýki/háþrýstingur, vægur öndunarfærasjúkdómur
ASA 3: Sjúklingur með alvarlegan kerfisbundinn sjúkdóm. T.d kransæðasjúkdómur, sykursýki með æðaskemmdum, illa meðhöndlaður háþrýstingur, öndunarbilun, COPD, áfengissýki, lifrarbólga, sjúklega offita (BMI >40)
ASA-flokkanir eru 6 flokkar, útskýrður flokk
4, 5 og 6
ASA 4: Alvarlegur kerfisbundinn sjúkdómur sem ógnar stöðugt lífi sjúklings.T.d nýlegt (<3 mánuðir) hjartadrep / heilablóðfall / TIA / kransæðasjúkdómur / Stent > 3 mán mikil hjartabilun, angina í hvíld, langt gengin lunga-, nýrna- eða lifrarbilun
ASA 5: Dauðvona sjúklingur sem mun ekki lifa af án aðgerðar t.d rof á aneurysma í kviðar-/brjóstholi, fjöltrauma, mikil heilablæðing
ASA 6: Sjúklingur hefur verið úrskurðaður heiladauður og líffæri fjarlægð til líffæragjafar
Reglur um föstu fyrir svæfingu
- Allir sjúklingar þurfa að vera fastandi fyrir aðgerð til að minnka hættu á fylgikvilllum í tenglsum við svæfingu / deyfingu
- það er ekki gott að fasta í of langan tíma og fólki líður betur eftir aðgerð ef leiðbeiningum er fylgt
- Fá sér aukabita eða drykk áður en lagst er til svefns kvöldið fyrir aðgerð
- Ekki má borða mat síðustu 6klst fyrir komu á spítala
- Óhætt er að drekka tæra drykki (1-2 glös í senn) allt að 2 klst fyrir komu á spítalann. Tær drykkur er t.d vatn, tær ávaxtasafi og mjólkurlaust kaffi og te
Hverjar geta verið orsakir kvíða fyrir svæfingu og skurðaðgerð?
- Vakna upp í aðgerð
- Vakna ekki eftir aðgerð
- Hafa ekki stjórn á aðstæðum
- Vita ekki hvað gerist inn á skurðstofu - loss of control
- Mænu/utanbastdeyfing
- Uppsetning æðaleggs
- Umhverfi skurðstofunnar
- ógleði og uppköst
- Fyrri reynsla af skurðaðgerð
- Áhyggjur af úkomu aðgerðar
- Fylgikvilalr
- Hræðsla við að greinast með krabbamein
- Breyting á líkamsímynd
- Verkir og vanlíðan eftir aðgerð
- Breyting á tíma aðgerðar eða frestun á aðgerð
- Hræðsla við að deyja í aðgerð
Afleiðingar mikils kvíða fyrir aðgerð getur haft áhrif á…?
- Áhrif á bataferlið eftir aðgerð
- Kvíði og þunglyndi eftir aðgerð
- Aukin þörf fyrir svæfingalyf
- Auknir verkir eftir aðgerð
- Seinkun á sáragróanda
- Aukin hætta á sýkingu
- Verri útkomu
- Lengri dövl á sjúkrahúsi
Hver eru klínísk einkenni kvíða ?
- Hækkaður bþ
- hraður púls
- Kaldar hendur
- Samandregnar æðar
- Sviti
- Tíð þvaglát
- Munnþurrkur
Hver er skilgreiningin á svæfingu ?
Svæfingalyf hafa áhrif á MTK líkamans
- Meðvitundarleysi
- Verkjastilling
- Vöðvaslökun (ekki alltaf)
> tímabundið ástand
þegar talað er um svæfingu er átt við 3 tímabil, hver eru þau?
- innleiðsla svæfingar (induction) - þegar sjúkl er svæfður
- Viðhald svæfingar (maintenance)
- Vöknun (emergence)
Hvað er gert í 1.innleiðslu svæfingar (induction)?
Svæfingalyf eru gefin í æð
Hvað er gert í 2. Viðhaldi svæfingar (maintenance) ?
- Svæfingagös eða svæfingalyf í sídreypi
- Verkjalyf (stutt- eða langverkandi bólusar / sídreypi)
- Vöðvalamandi lyf (fyrir barkaþræðingu og skurðaðgerð)
Hvaða lyf eru notuð í 1. innleiðslu og 2.viðhaldi ?
svæfingalyf
Hvert er algengasta svæfinalyfið við innleiðslu og viðhald svæfingar (1. og 2.)?
Própófól (Diprivan)
Hverjir eru kostir og gallar svæfingalyfsins Própófól (Diprivan) ?
Kostir: sjúkl sofnar og vaknar fljótt (stutverkandi), lítil ógleðihætta og berkjuvíkkandi
Gallar: Sársauki við gjöf, æðavíkkandi og lækkar bþ
Svæfingagös (Sevoflurane)
- Notuð til viðhalds svæfingar
- Rökgjörn fljótandi efni og breytast í lofttegundir í sérstökum gastönkum í svæfingavélinni
- SJúkl andar þeim að sér í gegnum barkarennu eða kokmaska
- SVfæingagös eru alltaf gefin með súrefni
- Við innöndun berast þau til lungna, frá lungnaháræðum inn í blóðrásina til MTK og valda meðvitundarleysi
- þegar gjöf svæfingagasa er hætt, andar sjúkl þeim frá sér og vaknar
Hvaða verkjalyf eru gefin?
- Fentanyl (Leptanal)
- Remifentanyl
- Staðdeyfilyf
- Bólgueyðandi lyf (NSAID , Toradol, Dynastat)
- Perfalgan (Paracetamól)
Hvað gerir Fentanyl?
- 100x sterkara en morfín. Styttri verkun, þarf að gefa viðhaldsskammt á 45-60mín fresti
- Gefið í lágskömmtum við deyfingar og slævingu
- Best að gefa 3-5mín. Fyrir sársaukaáreiti. Öndunarbælandi
Hvað gerir Remifentanyl? (afleiða af Fentanyli)
- Gefið í æð í sídreypi. Mjög skammvirkt, helmingunartími ca.10 mín
- Gefur enga verkjastillingu eftir aðgerð
- Gefa þarf annað verkjalyf með í lok aðgerðar t.d Ketogan eða Morfín
Hvað gera vöðvaslakandi lyf?
Blokkera taugaboð við taugavöðvamót beinagrindarvöðva (koma í veg fyrir afskautun og vöðvasamdrátt) og verka eingöngu lamandi, hafa ekki áhrif á meðvitund
Til eru vöðvaslakandi lyf ÁN afskautunar - hvenær eru þau notuð?
- dæmi um slíkt lyf
- Verkun og verkunarlengd
Notuð til að auðvelda barkaþræðingu og fá slökun á vöðvum til að auðvelda framkvæmd skurðaðgerða. Gefin í byrjun aðgerðar og eftir því sem þörf krefur í aðgerðinni
- Rocuronium (Esmeron)
- Verkun næst eftir 1,5-2 mín
- Verkunarlengd: 20-25 mín
Til eru vöðvaslakandi lyf sem eru afskautandi - hvenær eru þau notuð ?
- Dæmi um slíkt lyf
- Verkun og verkunarlengd
EIngöngu notað í bráðaaðgerðum í innleiðslu svæfingar. Veldur stuttum samdrætti vöðvafruma (Stitch) og síðan vöðvaslökun
- Suxamethonium
- Verkar hratt og stutt og því notað í bráðaaðgerðum, á 40-60sek
- Verkunarlegnd: 5-10mín
Hvað er/gerir Robinul / Neostigmin (Glycopyrrolatum /neostigmin) ?
Upphefur verkun lyfja án afskautunar
- Gefið í lok aðgerðar en þau hemja verkun vöðvaslakandi lyfja
- Vöðvaslökun á að vera yfirstaðin þegar sjúkl vaknar
Hvaða Róandi lyf og önnur lyf eru stundum gefin fyrir aðgerð?
Róandi lyf: (gefið fyrir aðgerð að morgni ef nauðsyn)
- Midazólam
- Sobril
þau hafa kvíðastillandi og róandi verkun, stundum notað sem lyfjaforgjöf og stundum í slævingu hjá sjúklingum í mænudeyfingu
Önnur lyf:
- Lyf til að hindra ógleði og uppköst
- Lyf til að hækka bþ
Hvernig virkar slæving?
- Fólk er ekki djúpt sofandi
- Svæfingalyf í æð, róandi lyf og verkjalyf notuð í litlum skömmtum
- Dregur úr kvíða og óþægindum
- Sjúkl nær að slaka á og sofa
- Algengt að nota hjá sjúkl í deyfingu
- Aðgerðir sem eru í staðdeyfingu
Hvernig virkar vöknun ?
- Skrúfað fyrir svæfingagös / slökkt á gjöf i.v svæfingalyfja
- Ef notuð hafa verið vöðvaslakandi lyf er verkun þeirra upphafin
- Gefið 100% súrefni
- þegar sjúkl andar/vaknar er barkatúpa / kokmaski fjarlægður
- Sjúkl fluttur af skurðarborði í rúm
> vöknun / GG, metið hvort sjúkl þurfi súrefni, tengur við mónitor, LM metin, rapport gefið um heilsufar sjúklings, tegund svæfingar/deyfingar og ástand og líðan í aðgerð
Hvernig er meðhöndlun og mat á loftvegi í svæfingu ?
- þarf að vera djúpt sofandi, halda ekki fríum loftvegi
- Mikilvægt að meta loftveg sjúkl fyrir svæfingu til að greina þá sem gæti orðið erfitt að barkaþræða (láta alla sjúkl gapa- fólk er með mism. munnhol)
- Mat á útliti sjúkl:
- Munnur
- Tennur
- Hreyfanleiki háls og höfuðs
- Sumir með stuttan háls og litla höku -> oft erfitt að barkaþræða
Hvaða tæki eru notuð til loftvegameðhöndlunar?
- Maski
- Kokrennur
- Barkaspegill (Laryngoscope)
- Barkarennur (Endotracheal tube)
- Kokgríma (Laryngeal mask airway)
Hverjir eru kostir og gallar barkaþræðingar?
Kostir:
- Öruggasta aðferðin til að tryggja loftveg - öndun sjúklings í svæfingu
- Ekki takmarkandi þáttur í legu sjúklings
- Minnkar líkur á ásvelgingu (Aspiration)
Gallar:
- Þrýstingsskaði á larynx og trachea
- Skaði á tönnum, vör og slímhúð
- þarf að vera djúpt sofandi
- vöðvaslökun
Hverjir eru kostir og gallar kokgrímu (Laryngeal mask/igel maski)
Kostir:
- Minna inngrip en barkaþræðing
- Ekki þörf á notkun vöðvaslakandi lyfja
Gallar:
- Mengun
- Möguleg ásvelging
Hvernig er Mænudeyfing (spinal deyfing) gefin?
- Sjúklingur situr í keng eða liggur á hlið í fósturstellingu
- Á móts við L1 (Lumbar-lendarhrygg) breytistmænan í mænutagl (Cauda equina) og þar fyrir neðan má stinga náll inn í mænuholið án þess að valda skaða
- Spinal nál er stungið á milli hryggtinda fyrir neðan L2 þar til mænuvökvi lekur út
- Þá er sprautað staðdeyfilyfjum og stundum verkjalyfjum inn í mænuholið sem blandast mænuvökva og deyfir mænutaugarnar inn í mænugöngunum
- Hindrar myndun og flutning taugaboða um tauga og taugaenda
Hversu lengi er sjúkl að dofna í mænudeyfingu og hversu lengi endist það?
- Dofnar á u.þ.b 5 mín
- Deyfingin virkar í 3-5klst
Hvenær er mænudeyfing notuð ?
Við aðgerðir á þvagfærum, ganglimum og í keisara
Hvernig er Utanbastdeyfing (epidural) gefin?
- Legustelling sjúkl sú sama og við mænudeyfingu
- Epidural bilið liggur utan við mænugöngin en í þeim liggja taugarætur frá mænunni
- Hægt að leggja deyfingu á lumbar og thorax bili fer eftir tegund aðgerðar
- Epidural nál er stungið á milli hryggtinda þangað til komið er inn í epidural bilið sem er á milli ligamentum flavum og duru eðautanbast mænunnar
- þá er epidural leggur þræddur í gegnum nálina sem er síðan fjarlægð og liggur þá leggurinn eftir í epidural bilinu
- í epidurallegginn eru gefin deyfinga- og verkjalyf sem nær virkni á 20-30 mín
- Deyfingarlyfið dreifist yfir dura og verkar beint á taugarætur mænutauga og deyfir þær á afmörkuðu svæði en dreifist ekki í mænuvökvanum
- Utanbastdeyfing t.d á thorax veitir verkjastillingu í efri hluta kviðar án þess að hafa áhrif á taugarætur á cervical eða lumbar svæði
- Verkjalyf í sídreypi er síðan gefið í legginn (búkaín-fentýl-adrenalín)
- NOtuð sem verkjameðferð í og eftir aðgerð
- Epidural leggur getur verið dögum eða jafnvel vikum saman eða meðan verkjadeyfingar er þörf og fylgikvillar koma ekki upp
Hvenær er utanbastdeyfing (epidural) notað?
- Opnar skurðaðgerðir á brjóstholi, kviðarholi og grindarholi
- Sjúklingar alltaf svæfðir í skurðaðgerð
- Konur í fæðingu
- Verkjameðferð eftir aðgerð
Áhrif deyfingar fer eftir hvort það er mænudeyfing eða utanbastdeyfing
- Hvaða 3 tegundir taugaróta mænutauganna hafa þær áhrif á?
- Autonomiskar (ósjálfráða taugakerfið): útlæg æðaútvíkkun og bþ-lækkun
- Sensoriskir taugaþræðir (húðskyn): Húðskyn, sársauka og hitaskyn hverfa, (snertiskyn yfirleitt til staðar í epidural deyfingu)
- Motorískir taugaþræðir (afltaugar): Hreyfigeta í fótum, dofnar alltaf við spinal, ekki við epidural
Hvaða aðrar deyfingar eru einnig notaðar?
- Staðdeyfing (local anessthesia) þar sem afmarkað svæði á líkama er deyft
- Leiðsludeyfing þar sem deyfing nær til minni / stærri hluta líkamans og dreyfir sér meira
- Húðdeyfing og slímhúðardeyfingar
Hverjar eru helstu aukaverkanir mænu- og utanbastdeyfinga?
Má rekja til áhrifa þeirra á ósjálfráða taugakerfið:
- BÞ-fall og hægur púls
- ógleði og uppköst
- kláði
- þvagteppa
- sýking á stungustað
- Mænu (spinal) höfuðverkur
Hverjar eru frábendingar mænu- og utanbastdeyfinga?
- Andmæli sjúklings
- Blæðingartilhneiging. Ef blæðingarpróf eru lengd er hætta á epidural- eða spinal hematoma
- Sjúklingur á blóðþynningu
- Vökvaskortur. Leiðrétta þarf vökvaskort með vökvagjöf áður en deyfing er lögð
- Sýking á stungustað
- Anatomískar anomalíur
- Bakverkir sjúklings
Hvert er starfsvið svæfingahjúkrunarfræðinga ?
- Tryggja öryggi sjúklings
- Vöktun LM sjúklings
- Gefa lyf, vökva og blóð m.t.t lífeðlisfræðilegra viðbragða sjúklings við skurðaðgerð og svæfingu / deyfingu
- Undirbúa svæfingu/deyfingu sjúkls m.t.t upplýsinga um heilsufarsástand hans, svæfingaráætlunar og tegund aðgerðar (yfirfara og stilla svfæingavél, taka til lyf, blanda lyfjadreypi, yfirfaratæki og búnað, sog og önnur áhöld)
- VInna í teymi með svæfingalæknum
- í upphafi svæfingar gefur annað hvort svæfingalæknir eða svæfingahjúkrunarfræðingur innleiðslulyf eða sér um öndunarveg sjúklings
Hvernig er hjúkrunarmeðferð / vöktun í svæfingu / deyfingu ?
- Vöktun LM
- Öndun
- Blóðrás
- Vökva- og elektrólýtajafnvægi
- Líkamshiti
- Lega
- Kvíði
- Meðvitundarástand
- Skráning og miðlun upplýsinga
Hverjir geta verið fylgikvillar svæfingar?-
- Áverkar á hornhimnu
- Lækkun á líkamshita í aðgerð (Hypothermia)
- Meðvitund í svæfingu
- Illkynja háhiti; Malign Hyperthermia (MH)
- Ógleði, uppköst
- Hálssærindi
Hvernig geta orðið áverkar á hornhimnu í svæfingunni?
- Minnkun á táramyndun, blikk reflex hverfur og augnlok lokast oft ekki alveg, þá eru auknar líkur á þurrki á hornhimnu
- Getur leitt til verkja og óþæginda og aukinni hættu á sýkingu
- Getur gerst við innleiðslu svæfingar, í svæfingunni sjálfri og lok svæfingar
Hvaða þættir geta orsakað áverka á auga í svæfingu ?
- Maski, barkaspegill, nafnspjald, skurðlök, súrefnismaski / gleraugu
- Sótthreinsivökvar (ef aðgerðasvæði nálægt auga)
- þrýstingur á augað, hendur skurðteymis, skurðtæki
- Lega sjúklings (hliðarlega eða magalega)
- Ákv skurðaðgerðir (höfuð- og hálsaðgerðir)
- Sjúklingurinn sjálfur á vöknun - mettunarmæli í augu
Hvernig er meðferð augna í svæfingu ?
- Sérstakur augnplástur á augu eftir innleiðslu, fyrir barkaþræðingu / kokmaska
- Límband / plástur getur skaðað augu
- Augngel (viðhalda raka) ef aðgerð lengur en 30mín
- Fylgjast stöðugt með augnsvæði (Enginn þrýstingur á augu s.s tæki og hendur skurðteymis, skurðlök)
Hver er kjarnhiti líkamans og hvernig virkar hitastjórnun líkamans?
KJarnhiti: 36,5-37,3°C
- Hitastjórnstöð líkamans er í undirstúku (hypothalamus)
- Hitanemar staðsettir í húð, mænu, heila og miðlægum djúpvefjum
- Senda boð um hitabreytingar
Hverjar eru orsakir hypothermiu?
Hitalækkun oft byrjuð áður en sjúkl kemur á skurðstofu
- sjúklingur fáklæddur
- Fasta; hægir á efnaskiptum
- Forlyfjagjöf; útlægð æðavíkkun og slæving á hitastjórnstöð líkamans
- Skurðstofu umhverfið; lágur skurðstofu hiti 21°til að hindra örveruvöxt og fyrir skurðstofufólk í miklum búnaði
- Skurðsár; opið og óvarið í köldu umhverfi
- Sótthreinsivökvar; kaldir við stofuhita
Hvernig hafa svæfingalyf áhrif á hitatap sjúklinga?
- 2-4°hitamismunur milli kjarna og útlima (æðar í útlimum samandregnari)
- Við eðlilegar aðstæður er hitamunur milli kjarna og útlima viðhaldið með útlægum æðasamdrætti
- það verður víkkun á æðum og dreifing á hita frá innri líffærum til útlægra vefja og húðar
- Lækkar kjarnhita um 1-1,5°á fyrstu klst svæfingar
- Svæfingagös letja hitastjórnstöð líkamans
- Svæfingalyf (Diprivan) –> æðaútvíkkun –> aukið blóðflæði til húðar –> hitatap um húð
- Vöðvaslakandi lyf minnka skjálftaviðbrögð
- Verkjalyf hafa letjandi áhrif á efnaskiptahraða líkamans
Hvernig hafa mænu- og utanbastdeyfingar áhrif á hitastjórnun líkamans?
Sympatísk blokk á æðum fyrir neðan deyfingarstað –> æðaútvíkkun –> hitatap um húð, hitanemar í húð óvirkir
Hverjar eru afleiðingar hitalækkunar?
- Sjúklingur upplifir skjálfta og kulda eftir aðgerð
- Allt að 40-60% sjúkl sem ekki hafa fengið hitameðferð í aðgerð upplifa skjálfta á vöknun
- Kuldi / skjálfti verri upplifun en að hafa verki eftir aðgerð
- Eykur verki
- Gerir vöktun sjúkl erfiða
- sjúkl geta verið allt í 2klst að ná upp eðlilegum hita
- Aukin hætta á blæðingu ií aðgerð og eftir aðgerð
- Blóðflögur hafa minni samloðunarhæfni og storkuferlið tekur lengri tíma. Aukin notkun á blóði og blóðhlutum
- Breytt verkun svæfingalyfja
*Aukin verkunartími vöðvaslakandi lyfja (hægir á niðurbroti og útskilnaði þeirra) og svæfingarlyf eru lengur að skiljast út - Aukin hætta á sýkingu í skurðsár og seinkun á sárgræðslu vegna æðasamdrátts
- lækkaður O2 þrýstingur í vefjum, skerðing á starfsemi hvítra blóðkorna. Hætta á legusárum
- Aukin hætta á hjartaáfalli og sjúklegum einkennum frá hjarta
- Við skjálfta verður aukin súrefnisþörf í vöðvum
- Sjúklingar lengur að vakna
*Lengri dvöl á vöknun -> lengri sjúkrahúsdvöl
Hvernig eru hitamælingar í svæfingu ?
- SpotOn hitamælir mælir kjarnhita
- Vélinda, hitamælir þræddur niður í neðri hluta vélinda
- Nasopharyngs, hitamælir settur í aðra hvora nösina og þræddur ofan í mjúka góminn
- Þvagblöðru hitamælir tengdur við þvaglegg
- Eyrnamælir (hjá sjúklingum í deyfingu)
Hverjir eru í áhættuhóp fyrir hitalækkun ?
- Aldraðir (hægari efnaskipti, lækkuð hitamyndun, minni vöðvamassi)
- Grannir einstaklingar
- Brunasjúklingar
- ASA 3 og 4 sjúklingar
Aðrir þættir: lengd aðgerðar
Hvernig virkar hitameðferð skurðsjúklinga á skurðstofum?
- Hitastig á skurðstofu 21°C
- Hita skurðarborð með hitablæstri
- Einangra húð sjúklings og hylja nekt við hagræðingu á skurðarborði og undirbúning húðar
- Hylja höfuð
- Hitablástursmeðferð í aðgerð
- Heitur vökvi og blóð í blóðhitara
- Ef aðgerð áætluð >30mín, hefja hitablástursmeðferð strax eftir innleiðslu svæfingar
- Mæla líkamshita og fylgjast með hitabreytingum sjúklings í aðgerð
Hver er skilgreiningin á meðvitund í svæfingu (awareness) ?
Sjúklingur kemst til meðvitundar í svæfingu í skurðaðgerð og man eftir hluta atburða eða öllu sem gerðist í aðgerðinni.
Mat t.d eftir hljóðum eða samtölum sem áttu sér stað meðan á aðgerð stóð, upplifði verki og tilfinningu um að geta ekki hreyft sig
Hver eru helstu einkenni sem sjúklingur upplifir þegar hann er með meðvitund í svæfingu ?
- Hljóð (85-100%); síðasta sem fer er heyrnin og það fyrsta sem kemur
- Sjónræn skynjun (27-46%)
- Ótti (78-92%)
- Hjálparleysi (46%)
- Smáatriði úr aðgerð (64%)
- Lömun (60-89%)
- Sársauki (41%)
Hverjar eru afleiðingar eftir að hafa verið með meðvitund í aðgerð?
Sálræn einkenni
- reiði, kvíði, þunglyndi og andleg vanlíðan
- Geta fengið PTSD, endurupplifa atburðinn í svefni og vöku
- Svefntrufalnir og martraðir
Hversu mikil % af skurðsjúklingum dreymir í svæfingu?
1-57% sjúklinga dreymir
Hvaða einkenni koma fram ef sjúklingur er að vakna í aðgerð?
- Hækkaður BÞ
- Hraður púls
- Sjúklingur hreyfir sig
- Aukin ÖT
- Sjúklingur svitnar, táramyndun
Hvað er það sem getur hindrað það að það sé tekið eftir því að sjúklingur sé með meðvitund í aðgerð?
- Sjúklingur tengdur svæfingavél
- Vöðvalamandi lyf (sjúkl getur ekki hreyft sig)
- Blóðþrýstingslyf - Beta-blokker
Hvað er illkynja háhiti (Malignant hyperhermia) ?
- Arfgengur erfðasjúkdómur, þ.e stökkbreyting á RYR1 viðtaka á vöðafrumum sem veldur galla á kalsíum göngum í frymisneti vöðvafruma
- Sjúklinga sem þola ekki að vera svæfðir með svokölluðum kveikiefnum þ.e Scolin við barkaþræðingu og/eða svæðir með svæfingagösum
- Kveikiefnin fara inn í vöðvafrumurnar og geta valdið losun kalsíumjóna (Ca2+) sem leiðir til stöðugs samdráttar í vöðvum (Stífleika)
Hver eru kveikiefnin ?
- Suxamethonchloride (Scolin)
- Svæfingagös (Sevofluran og desfluran)
Hver er lífeðlismeinafræði Malignant Hyperthermia (MH)
- Eykur efnaskiptahraða
- Hitamyndun
- Hraðari hjartsláttar
- Hækkun á hlutaþrýstingi koltvísýringi (pCO2) sem leiðir til imkillar súrnunar í líkama (acidosa)
- Eykur kalíumstyrk í blóði
- Tvöföldun magns af vöðvahvötum kreatínkínasa vegna niðurbrots vöðvafrum a
- Getur leitt til dauða sjúklings
Hver eru klínísk einkenni og merki sem koma fram í svæfingu ?
- Óskýrð hröð hækkun á etCO2 á mónitor
- Óskýrður hraður hjartsláttur >150 slög/mín
- Hjartsláttatruflanir
- Stífleiki í kjálka og vöðvastífleiki
- HItahækkun (2-6°á klst) í allt að 42°C
Hver er meðferð við MH ?
Ef kemur upp við innleiðslu:
- Skrúfa fyrir svæfingagös
- Ef bráðaaðgerð: halda áram með svæfingalyfjum sem eru ekki kveikefni MH
- Fylgjast með einkennum MH -> gefa Ryanodex í æð
- það eykur bindingu kalsíumjóna í vöðvafrumum (stöðvar framvindu einkenna)
- Ef ráðlögð aðgerð: Vekja sjúkling, en ef aðgerð byrjuð, halda áram með lyfjum sem eru ekki kveikiefni MH
- Innlögn á GG í 24 klst
- Ryanodex pn
- Mælt með sýnatöku til greiningar MH
Hvernig er greining áhættueinstaklinga fyrir MH ?
- þeir sem hafa þennan galla eru alla jafna heilbrigðir og verða ekki varir við hann fyrr en þeir fara í svæfingu
- MH erfist ríkjandi, þ.e 50% líkur á að börn jákvæðára foreldra erfi sjúkóminn
- Mikilvægt er að rannsaka fjölskyldumeðlimi grunaðra
- Ómögulegt að greina einstaklinga ef engin fjölskyldusaga
Tíðni: 1/50.000-100.000 svæfinga
Hvert er algengi ógleði og uppkasta eftir svæfingu / aðgerð
Um 30% hjá skurðsjúklingum
Í einstaka tilfellum getur ógleði og uppköst eftir svæfingu / aðgerð (PONV) haft alvarlegar afleiðingar
- Vanlíðan
- Ásvelging
- Vökvatap og elektrólýta truflanir
- Hætta á að skurðsvæði opnist
- Lengri sjúkrahúsdvöl
Hverjir eru áhættuþættir fyrir PONV
- Tengt sjúkling:
- KVK
- Saga um PONV eða ferðaveiki
- Væntanleg notkun ópíóða eftir aðgerð
- Reykleysi
Hverjir eru áhættuþættir fyrir PONV
- Tengt svæfingu
- Ópíóðar
- Svæfingalyf
- Postop ópíóðar
- Lágþrýstingur
Hverjir eru áhættuþættir fyrir PONV
- Tengt skurðaðgerð
Tegund aðgerðar:
- kvensjúkdóma
- HNE aðgerðir
- Kviðsjáraðgerðir
- Lengd aðgerðar
Hverjir eru áhættuþættir fyrir PONV
- Aðrir þættir
- Loft í maga
- Hreyfing (flutningur sjúkl)
- Löng fasta
- Magasonda
Hvaðan er uppsöluviðbragðinu stýrt?
Uppsöluviðbragðinu er stýrt af uppsölumiðstöðinni (vomiting center) í heilastofni
Fjöldi mismunandi viðtaka er í vomiting center og fær taugaboð frá…?
- Efnaviðtakakveikjusvæðinu (Chemoreceptor trigger zone - CTZ); Nemur efni í blóði sem valda uppköstum, fjöldi mismunandi viðtaka (opioid, serotonin), dópamín (D2), HIstamín (H1) og Neurokinin 1 (NK1)
- Vestibular kerfið: jafnvægiskerfið, framkallar ógleði af völdum hreyfingar (ferðaveiki)
- MTK: lykt, hljóð og sjón
- Meltingarvegi: (í gegnum vagus taug), aukið þan í görnum, eiturefni, aðgerð á þörmum
- Hjarta- og æðakerfi: Lágþrýstingur, hjartaáfall
ÞEGAR EH AF ÞESSUM TAUGABRAUTUM VIRKJAST, FRAMKALLAR ÞAÐ ÓGLEÐI OG/EÐA UPPKÖST
Hver er meðferð við ógleði / uppköstum ?
FJöllyfjameðferð
- Við innleiðslu svæfingar
- Dexamethazone (Barksterar) dregur úr ógleði og uppköstum eftir aðgerðir
- Dópamín 2 viðtaka hemlar (Haldol og Dridol) - Í lok svæfingar
- Ondansetron (serotonin 5-hydroxytryptamine (5-HT) viðtaka hemlar, hindra virkjun 5-HT3 viðtaka - Á vöknun
- Metoclopramide (Afipran)(D2 antagonist) og önnur lyf
Önnur meðferð: Nálstungu meðferð fyrir eða eftir aðgerð, Ilmmeðferð etir aðgerð, vökvagjöf
HVaða skal gefa fólki sem er með fyrri sögu um PONV (Post op nausea and vomiting)
Gefa Aprepitant p.o / Emend i.v (Neurokin 1 viðtaka hemlar) þarf að gefa 3 klst preop
Hverjar eru orsakir PONV ?
- Erfiðleikar við barkaþræðingu eða ísetningu á kokmaska
- Of stór barkarenna / kokmaski
- Barkaspegill
- Léleg festing á barkarennu
- Lega
Hver er meðferð við PONV ?
- Velja stærð á barkarennu og kokmaska við hæfi
- Setja barkarennu / kokmaska varlega niður
- Festa barkarennu vel og gæta að í snúningi sjúklings á skurðarborði
