Persónuleikaraskanir

Question 1

Hvað einkennir persónuleikann?

Answer 1

Mynstur tilfinninga, hugsana og hegðunar sem einkenna okkur og gerir okkur að þeim einstaklingi sem við erum
Ræður því hvernig við upplifum umheiminn

Question 2

Af hverju ræðst persónuleikinn okkar?

Answer 2

Verulegu leyti af erfðum en mótast einnig af sálrænum þáttum og umhverfi í uppvexti

Question 3

Hvað er persónuleikaröskun?

Answer 3

Þegar einkenni persónuleikans valda einstaklingnum og/eða fólki í umhverfi hans erfiðleikum og þjáningum
Persónuleikinn truflar aðlögun einstaklingsins að umhverfinu sem bitnar á honum og öðrum

Question 4

Hvenær koma persónuleikaraskanir fyrst fram?

Answer 4

Koma fram á unga aldri

Question 5

Geta persónuleikaraskanir og aðrar geðraskanir farið saman?

Answer 5

Já, og oft er erfitt að greina í sundur hvoru einkennin tilheyra

Question 6

Hvað þarf að meta við greiningu persónuleikaraskana?

Answer 6

Samskipti
-Kollegar, yfirmenn, undirmenn, vinir, nánustu
Geðslag
-Venjulega, hvernig og hversu stöðugt er það
Viðhorf og skoðanir, siðareglur
Venjur
Ýmsir eiginleikar
-Samviskulaus, háður öðrum, nöldrari, athyglissjúkur, hvatvís, tortrygginn, langrækinn, afbrýðissamur, viðkvæmur, lítið sjálfstraust, áhyggjufullur…
Upplýsingar frá aðstandendum
Fara þarf varlega í að dæma persónuleika einstaklinga eftir örfá viðtöl
Sálfræðipróf hjálpa en eru ekki greiningatæki
Horfa þarf til fyrri sögu einstaklingsins
Erfitt að meta persónuleika einstaklings sem er í geðrofi, alvarlegu þunglyndi eða maníu

Question 7

Hver er tíðni persónuleikaraskana á Reykjarvíkursvæðinu?

Answer 7

Rúmlega 10%

Question 8

Paranoid/aðsóknar-persónuleikaröskun

Answer 8

Amk 4 af eftirfarandi:
Býst við að aðrir noti sér hann eða skaði án þess að nokkur fótur sé fyrir því
Efast um tryggð og hollustu vina og kunningja án þess að það sé réttlætanlegt
Les duldar niðrandi merkingar eða ógnanir út úr vinsamlegum athugasemdum eða atburðum, t.d. heldur því fram að nágranni hafi sett út rusl eingöngu til þess að ergja hann. Elur á gremju eða fyrirgefur ekki móðganir eða særindi
Er tregur til að trúa öðrum fyrir málum vegna óréttlætanlegs ótta við að upplýsingar verði notaðar gegn honum
Er auðsærður, fljótur til að bregðast við með reiði eða gagnárás
Efast að ástæðulausu um tryggð eiginkonu eða sambýlisaðila

Question 9

Paranoid/aðsóknar-persónuleikaröskun

Answer 9

Treystir engum
Túlkar gjörðir fólks sem niðrandi eða ógnandi
Alltaf á varðbergi
Upplifir stöðugt aðra vinna gegn sér
Treystir ekki yfirvaldi
Auðsærður, fljótur að reiðast og móðgast og gera gagnárás, hefnir sín, hörundsár
Þrætugjarn, veltir sér upp úr gremju og reiði
Langrækinn, fyrirgefur ekki
Á erfitt með að mynda vinatengsl og forðast að vera í hópi fólks

Question 10

Geðklofalík/Schizoid

Answer 10

Tilhneiging til þess að sinna ekki tengslum við fólk og láta lítið í ljós tilfinningar
Áhugalítill um náin tengsl
Upplifir sjaldan sterkar tilfinningar
Takmörkuð tjáning tilfinninga
Líður best einum með sjálfum sér
Skilur ekki reglurnar í félagslegum samskiptum –> klaufalegur og skrýtinn
Innhverfur, upptekinn af eigin ímyndunarheimi
Lítil sem engin kynhvöt, enginn áhugi á kynlífi

Question 11

Geðklofagerðar/Schizotyp

Answer 11

Skrýtinn, sérvitur og undarlegur í hegðun, útliti og tali
Óviðeigandi geðslag (flatt, þumbarlegt, kjánalegt)
Tilvísunarhugmyndir, tortryggni
Undarlegar skynupplifanir
Hjátrúarfullur
Upptekinn af hinu dulræna
Miklir erfiðleikar í samskiptum, líður illa innan um aðra, félagsleg einangrun
Fáir vinir
Ekki flokkað sem persónuleikaröskun í ICD10 heldur sem vægur geðrofssjúkdómur
Margir telja þetta vera eins konar jaðar-geðrofssjúkdóm eða vægan geðklofa

Question 12

Jaðar/borderline

Answer 12

Viðvarandi óstöðugt geðslag, óstöðug persónuleikatengsl og sjálfsímynd
Óstöðugt/sveiflukennt geðslag
Erfiðleikar við stjórnun eigin tilfinninga
Vanhæfni til að þola sterkar geðshræringar
Stormasöm sambönd
Mikil hvatvísi sem leiðir til vandræða (t.d. fíkniefnamisnotkun, eyðslusemi, óábyrgt kynlíf)
Óljós eða óstöðug sjálfsmynd
Langvinn tómleikatilfinning eða leiði
Óstöðug tengsl við aðra sem einkennast af sveiflum á milli dýrkunnar og vanmats
Örvæntingafull viðleitni til þess að forðast raunverulega höfnun
Geta haft tímabil með einkennum er líkjast geðrofi með ofsóknarblæ

Question 13

Hvert er algengi jaðarpersónuleikaraskanar?

Answer 13

Ca 1-2%, virðist fara vaxandi

Question 14

Er jaðarpersónuleikaröskun algengari hjá konum eða körlum?

Answer 14

3-4x algengara hjá konum

Question 15

Sjálflæg/narsisstic

Answer 15

Viðvarandi mikilmennskufantasíur eða hegðun, skortur á samhyggð og ofurnæmi gagnvart mati annarra á þeim
Bregst við gagnrýni með reiði, skömmustukennd eða finnst hann niðurlægður
Notfærir sér annað fólk til þess að ná markmiðum sínum
Hefur mjög ýkta tilfinningu fyrir eigin mikilvægi t.d. ýkir afrek sín og hæfni og ætlast til þess að tekið sé eftir honum sem sérstökum án þess að hafa náð viðeigandi árangri
Trúir því að vandamál sín séu sérstök og þau skilji aðeins sérstakt fólk
Eru upptekin af fantasíum um ótakmarkaðan árangur snilligáfu, fegurð og ideal ást
Finnst hann hafa forréttindi. Óeðlilegar væntingar um forgangsmeðferð t.d. býst ekki við að þurfa að bíða í röð
Þarfnast stöðugrar athygli og aðdáunar t.d. sífellt að fiska eftir hrósyrðum
Skortur á samhyggð: skynjar lítt hvernig öðrum líður t.d. lætur í ljós ungrun þegar vinur er alvarlega veikur og frestar stefnumóti
Upptekinn af öfund

Question 16

Geðhrifa/histrionic

Answer 16

Ýkt tilfinningasemi og hungur í athygli
Dramatískur, ýktar tilfinningar sem breytast í takt við umhverfi og aðstæður, með lítilli dýpt
Mikil þörf á að vera miðpuktur athyglinnar
Áhrifagjarn og upptekinn af því að líta vel út
Kynferðislega ögrandi hegðun
Haga sér gjarnan barnalega eins og ofdekraðir krakkar
Erfitt og þreytandi fyrir aðra, dramatískar tilfinningar (grátur, reiðisköst), kynferðisleg hegðun

Question 17

Andfélagsleg/antisocial/dyssocial

Answer 17

Sýnt óábyrgt og andfélagslegt aferli frá 15 ára aldri (ofbeldi, rán, skemmdarverk, lygar)
Endurtekin lögbrot
Lýgur, svíkur, falsar til að hagnast sjálfur
Ofbeldi
Hvatvísi, engin langtímamarkmið, sér ekki fyrir afleiðingar athafna
Stuttur þráður, pirraður, árásargjarn
Takmarkaður áhugi á eigin öryggi og annarra
Ábyrgðarleysi í vinnu og fjármálum
Skortur á sektarkennd þegar er að særa, misnota eða svíkja aðra
Tilfinningar annarra snerta hann lítið
Endist stutt í samböndum
Kennir öðrum um
Amk 18 ára við greiningu og þurfa að hafa sögu um hegðunarröskun (conduct disorder) fyrir 15 ára aldur
Er ekki það sama og siðblinda – siðblinda er miklu hættulegri

Question 18

Hliðrunar/avoidant

Answer 18

Óþægindi í félagslegu samhengi, ótti við neikvætt mat og óframfærni
Lágt sjálfsmat, óöryggi og viðkvæmni –> hræðsla við gagnrýni, höfnun og að fólki líki ekki við sig
Hræðsla við að gera sig að athlægi, að fífli, að verða til skammar

Question 19

Hæðis/dependent

Answer 19

Háður öðrum og undirgefið atferli
Upplifir sig alveg óhæfan til að hugsa um sig sjálfur –> verður mjög ósjálfstæður, þorir ekki sjálfur að taka almennar/venjulegar ákvarðanir og lætur aðra taka alla ábyrgðina  getur ekki verið einn, mjög hræddur um að missa sína nánustu
Amk 5 eftirfarandi atriði:
-Ófær um að taka hversdagslegar ákvarðanir án mikillar ráðgjafar og uppörvunar frá öðrum
-Leyfir öðrum að taka mikilvægustu ákvarðanir lífs síns t.d. hvar skal búa og hvaða vinnu
-Sammála fólki jafnvel þótt trúi að það hafi rangt fyrir sér af ótta við að verða hafnað
-Erfitt með að hafa frumkvæði að verkefni eða gera hluti sjálfur
-Býðst til þess að gera hluti sem eru óþægilegir eða krefjandi til þess að fá velþóknun annarra
-Líður illa eða er bjargarlaus eða gerir miklar ráðstafanir til þess að forðast einveru
-Eyðilagður eða bjargarlaus þegar náin tengsl rofna
-Upptekinn af ótta við að vera yfirgefinn
-Særist auðveldlega af gagnrýni eða vanþóknun