Geðhvörf

Question 1

Hvað þurfa einkenni maníu að standa yfir lengi til að flokkast sem manía?

Answer 1

Í 7 daga eða meira

Question 2

Hver eru helstu einkenni maníu?

Answer 2

Hækkað geðslag (pirringur meira einkennandi)
Aukið sjálfstraust
Framkvæmdarsemi
Hömluleysi
Innsæis- og dómgreindarleysi
Minnkuð svefnþörf
Stundum árásargirni
Vaða úr einu í annað í hugsun og framkvæmd
Markaleysi
Tala hátt og hratt (aukinn talþrýstingur oft fyrsta einkennið)
Aukin kynhvöt
Aukin hreyfiþörf
Aukin hvatvísi (peningaeyðsla, lauslæti)

Question 3

Hver eru ýmis önnur einkenni maníu?

Answer 3

Klæðaburður breytist stundum og verður skrautlegri og oft ögrandi
Geðrofseinkenni (koma oft fram í alvarlegri tilfellum með aðsóknar- og stórmennskuranghugmyndum og stundum ofskynjanir)
Sjúkdómsinnsæi oft skert

Question 4

Af hverju einkennist geðrof?

Answer 4

Trufluðu raunveruleikaskyni
Ranghugmyndum og ofskynjunum
Breytingum á hugsanaformi og hraða hugsana
Geðrofseinkenni geta sést í örlyndi og alvarlegu þunglyndi

Question 5

Hvað er hypomanía?

Answer 5

Einkenni þau sömu og í maníu en þau eru mun vægari
Einkenni ekki nógu alvarleg til að valda verulegri truflun á starfsgetu og aldrei geðrofseinkenni

Question 6

Hvað er bipolar 1?

Answer 6

Manískt eða blandað ástand sem stendur í amk 1 viku
Þarf ekki að hafa haft þunglyndislotur
Oft hefur sjúklingur haft nokkrar þunglyndislotur áður en fær fyrst maníu

Question 7

Hvernig skiptist geðslagið í bipolar 1?

Answer 7

Skiptst geta á lotum þunglyndis, blandað ástands, maníu og hypomaníu

Question 8

Hvenær er fólk helst að greinast með bipolar 1?

Answer 8

Milli 18-30 ára
Nokkrir sem greinast í kringum 50 ára

Question 9

Hvernig eru kynjahlutföllin á greiningu bipolar 1?

Answer 9

Tiltölulega jöfn kynjahlutföll

Question 10

Hvað er blandað ástand í bipolar 1?

Answer 10

Sérstakt form sjúkdómsins þar sem sjúklingur uppfyllir samtímis skilmerki maníu og meiriháttarþunglyndis
Aukin sjálfsvígshætta og því mikilvægt að leggja fólk inn í þessu ástandi

Question 11

Hvað er rapid cycling í bipolar 1?

Answer 11

4 eða fleiri lotur á 12 mánaða tímabili
Sjúklingar geta sveiflast beint úr maníu í þunglyndi og öfugt
Algengara hjá konum
Svarar lyfjameðferð verr
Aukin sjálfsvígshætta

Question 12

Hvað er bipolar 2?

Answer 12

Saga um eina eða fleiri þunglyndislotur og amk eina hypomaníu
Oft erfitt að greina hypomaníu frá ýmsum persónuleikaeinkennum (t.d. borderline) eða cyclothymiu

Question 13

Hvað eru geðhvörf? (cyclothymic)

Answer 13

Sjúkdómur þar sem skiptast á tímabil vægs þunglyndis og hypomaníu í amk 2 ár
Ekki saga um meiriháttar þunglyndi, maníu eða blandað ástand

Question 14

Hverjar eru helstu mismunagreiningar geðhvarfa?

Answer 14

Ofvirkur skjaldkirtill
Elektrólýtatruflanir (hypercalcemia)
Heilaæxli
Óráð
Vegna fíkniefna (örvandi lyfja)
Persónuleikaraskanir þar sem óstöðugt og sveiflótt geðslag er áberandi (s.s. borderline og histrionic)
Þunglyndislyf og sterar geta stundum framkallað manísk einkenni
Geðklofi (stundum erfitt að greina alvarlega maníu frá einkennum geðklofa)

Question 15

Hvernig er gangur og horfur bipolar sjúkdóms?

Answer 15

Ómeðhöndluð stendur hver lota í nokkra mánuði og stundum árum saman
Algengt að fljótlega eftir maníu fari sjúklingur í þunglyndi
Gangur getur verið mismunandi allt frá mörgum árum milli lota til margra lota á ári
Því fleiri og lengri lotur því verri horfur

Question 16

Hver er helsta meðferðin við geðhvörfum?

Answer 16

Oft best að leggja fólk inn með maníu
Innsæisleysi - gæti þurft að nauðungarvista
Minnka áreiti og tryggja svefn og lyfjameðferð

Question 17

Hvernig er lyfjameðferðin í geðhvörfum?

Answer 17

Jafnvægislyf (mood stabilizers) s.s. lithium og flogaveikilyf
Geðrofslyf

Question 18

Hvert er öflugasta lyfið til að fyrirbyggja nýjar veikindalotur í geðhvörfum?

Answer 18

Lithium

Question 19

Hvað þarf að hafa í huga varðandi lithium gjöf?

Answer 19

Það þarf að stilla skammt vel og fylgjast með blóðprufum (viljum hafa milli 0,6-1)
Lithium skilst út óumbreytt í þvagi
Þarf að fylgjast með nýrnastarfsemi og skjaldkirtli
Lífshættulegt í stórum skömmtum
Ýmis lyf geta dregið úr skilnaði og valdið eitrun (þvagræsilyf, ACE, NSAIDS9
Ef sjúklingur missir vökva getur lithium þéttni aukist og valdið eitrun

Question 20

Hver eru einkenni lithium eitrunar?

Answer 20

Rugl ástand (delirium), vöðvakippir, grófur skjálfti í útlimum, krampar, hjartsláttaróregla, coma, dauði

Question 21

Hverjar eru helstu aukaverkanir lithiums?

Answer 21

Aukin þvaglát (diuresis) oftast mild
Handskjálfti
Linar hægðir
Ógleði
Munnþurrkur – líka stundum málmbragð í munni
Þyngdaraukning
Húðbreytingar
Skjaldkirtilsvanstarfsemi (fylgjast með TSH)
Nýrnavanstarfsemi (fylgjast með kreatinini)

Question 22

Hvert er markmið lyfjameðferðar í geðhvörfum?

Answer 22

Draga úr tíðni og alvarleika lota
Stuðla að stöðugu geðslagi

Question 23

Hvaða lyf eru flokkuð sem jafnvægislyf?

Answer 23

Flogaveikilyf
Varbamazepin
Valproic sýra
Lamotrigin
Topiramat

Question 24

Í hvaða tilvikum eru geðrofslyf notuð við geðhvörfum?

Answer 24

Notuð við geðrofseinkennum í maníu en einnig í alvarlegu þunglyndi
Slá á ranghugmyndir, ofskynjanir og óróleika
Olanzapin algengasta lyfið