Geðrofssjúkdómar

Question 1

Hvað er geðrof?

Answer 1

Skert raunveruleikatengsl + eitt af eftirtöldu
- Ranghugmyndir
- Ofskynjun
- Trufluð hugsun/vitræn geta
- Truflun á hegðun

Question 2

Hverjir eru helstu geðrofssjúkdómarnir?

Answer 2

Geðklofi
Brátt og stuttvarandi geðrof (fólk nær sér aftur án þess að vera með einhvern undirliggjandi geðsjúkdóm)
Geðhvarfaklofi
Geðhvörf með geðrofseinkennum
Neyslutengt geðrof
Geðrof vegna vefrænna sjúkdóma eða áverka
Hugvilluröskun
Þunglyndi með geðrofseinkennum

Question 3

Hvaða áhrif hafa geðrofssjúkdómar á einstaklinginn og nána í kringum hann?

Answer 3

Alvarlegir og oft langvinnir sjúkdómar
Þung byrði fyrir einstaklinginn og aðstandendur

Question 4

Hvaða geðrofssjúkdómur er algengastur?

Answer 4

Geðklofi

Question 5

Hjá hvaða aldurshópi eru geðrofssjúkdómar helst að greinast?

Answer 5

> 75% allra geðsjúkdóma byrja fyrir 24 ára aldur
Koma fyrr fram hjá körlum en konum
Koma fram á mikilvægum og viðkvæmum tíma í þroska

Question 6

Hvað er geðklofi?

Answer 6

Heilasjúkdómur sem einkennist af truflun á hugsun, skynjun, tilfinningum og vitrænni starfsemi

Question 7

Hvaða áhrif hefur geðklofi á einstaklinga?

Answer 7

Mikil neikvæð áhrif á líf sjúklings
Lífsgæði minka
Mikil skerðing á almennri félaglegri getu
Lífslíkur eru skertar um 20-25 ár

Question 8

Hvað eru forstigseinkenni geðklofa?

Answer 8

Áður en geðklofi greinist þá eru tímabil í lífi sjúklinga þar sem hnignun á sér stað áður en klár geðrofseinkenni koma fram

Question 9

Hver eru almenn forstigseinkenni?

Answer 9

Vægar minnistruflanir og einbeitingarerfiðleikar
Skapsveiflur
Svefntruflanir
Orkuleysi og minnkuð matarlyst
Versnun á persónulegu hreinlæti
Fer að tala öðruvísi og verður undarlegri
Áhugaleysi og framtaksleysi
Einangrast

Question 10

Skipta erfðir máli í geðklofa?

Answer 10

Já
0,7-1% LÍKUR Á AÐ FÁ GEÐKLOFA
Ef náinn ættingi með geðklofa –> 10-15% líkur
Ef fjarskyldari ættingi –> 3% líkur
Ef eineggja tvíburi –> 50% líkur

Question 11

Hverjar eru helstu orsakir geðrofssjúkdóma?

Answer 11

Samspil margra þátta
Lífffræðilegra (erfðafræði, sýkingar, heilaskaði, vandamál á meðgöngu/fæðingu)
Félaslegra
Tilfinningalegir (áföll)

Question 12

Hvaða aðrir álagsþættir geta haft áhrif á þróun geðrofssjúkdóma?

Answer 12

Félagslegir (einangrun, fjárhagur, húsnæði, vinna, skilnaður…)
Líkamlegir (neysla, svefnleysi, veikindi)
Tilfinningalegir (samskipti, deilur, spenna, fjárhagsáhyggjur, áföll)
ATH hefur allt áhrif á dópamínkerfið

Question 13

Hvernig virkar streitu-viðkvæmnis módelið?

Answer 13

Sá sem er með mikla viðkvæmni þolir lítið álag, t.d. einhver sem er greindur eða á mörkum að greinast með geðrofssjúkdóm, sefur ekki í 2 daga og fer þá í geðrof, þarf litla streitu
Sá sem er með enga viðkvæmni og enga geðrofssjúkdóma þolir mikla streitu

Question 14

Hvað gerist í heilanum þegar einstaklingur fer í geðrof?

Answer 14

Of mikið af dópamíni

Question 15

Hver eru helstu einkenni geðklofa?

Answer 15

Mörg einkenni koma og fara
Algengustu einkennavíddirnar eru:
- Jákvæð einkenni
- Neikvæð einkenni
- Vitræn skerðing
- Tilfinningalegar raskanir

Question 16

Hvaða einkenni geðklofa flokkast sem jákvæð einkenni?

Answer 16

Breytingar á skynjun
Truflun á hugsun
Ofskynjanir
Ranghugmyndir
Hugsanatruflanir
Trufluð hegðun

Question 17

Hvaða ofskynjun er algengust?

Answer 17

Heyrnarofskynjun

Question 18

Dæmi um ranghugmyndir

Answer 18

Aðsóknar-ranghugmyndir
- Samsæri, einhver vill mér eitthvað illt
Tilvísunar-ranghugmyndir
- Fer að lesa skilaboð úr auglýsingum, fréttum
Stórmennsku-ranghugmyndir
- Maður geti bjargað heiminum, stjórnað veðrinu
Trúarlegar ranghugmyndir
- Sé trúboði jesús
Líkamlegar ranghugmyndir
Að manni sé stjórnað

Question 19

Hvað flokkast sem hugsanatruflun?

Answer 19

Samhengislausar hugsanir
Of hæg/hröð hugsun
Hugsanir eitt kaos
Abstract hugsun skert
Eiga erfitt með að túlka áhættu
Eindaldir hlutir verða mjög erfiðir

Question 20

Hvað flokkast sem trufluð hegðun?

Answer 20

Óróleiki
Árásarhneigð
Sjúklingur dregur sig í hlé, situr út í horni, talar lítið
Undarlegar hreyfingar
Óviðeigandi heðgun

Question 21

Hvenær verða geðrofseinenni að geðrofi?

Answer 21

Geðrofseinkenni sem hafa mikil truflandi áhrif á virkni og hegðun
Innsæi í geðrofseinkenni er ekki til staðar
Oft er miðað við að einkenni þurfa að hafa verið viðvarandi í a.m.k viku til að það teljist alvarlegt geðrof

Question 22

Hvaða einkenni geðklofa flokkast með neikvæð einkenni?

Answer 22

Apathy (áhugaleysi og tilfinningadofi)
Gleðileysi
Skortur á drifkrafti og úthaldi til að framkvæma
Persónuleg umhirða verður ábótavant
Lethargy (algjör skortur á orsku sem getur valdið því að sjúklingur er alltof mikið upp í rúmi)
Talar minna og svör við spurningum eru oft stutt

Question 23

Hver eru grunneinkenni geðklofa?

Answer 23

Vitræn skerðing (athyglisbrestur, minnistruflanir og truflun á stýrifærni) - sumir sjúklingar velta því fyrir sér hvort þeir séu með ADHD

Question 24

Hver eru greiningarskilmerki DSM-V fyrir geðklofa?

Answer 24

A. Tvö eða fleiri af eftirfarandi til staðar í a.m.k. 1 mánuð:
- Ranghugmyndir
- Ofskynjanir
- Óreiðukennd hugsun/tal
- Óreiðukennd hegðun eða stjarfi
- Neikvæð einkenni
B. Verulegt virknifall síðan veikindi hófust
C. Samfelld merki veikinda í amk 6 mánuði

Question 25

Hvernig er sjúkdómsgangurinn í geðklofa?

Answer 25

Forstigseinkenni (missir tökin á tilverunni smám saman, tekur jafnvel nokkur ár, auðveldara að sjá eftir á)
Fyrsta geðrof (jákvæð einkenni áberandi)
Langvinnur gangur (vitræn skerðing og neikvæð einkenni)

Question 26

Hver eru krónísk einkenni geðklofa?

Answer 26

Einkennast aðallega af langvinnum hugsanatruflunum og ýmsum neikvæðum einkennum
Sjúklingur virðist almennt áhugalaus og vantar allan drifkraft og neista
Félagslega einangraður og sækist ekki eftir félagsskap
Tal endurspeglar hugsanafátækt
Ofskynjanir og ranghugmyndir eru áfram til staðar hjá sumum
Ranghugmyndir hafa oft tekið á sig ákveðið kerfi sem einstaklingurinn virðist hafa þróað með sér og breytist lítið með tíma

Question 27

Hvað er innsæisleysi?

Answer 27

Skortur á sjúkdómsinnsæi er grunneinkenni í geðklofasjúkdómi
Um 50% einstaklinga með geðklofa hafa ekki innsæi í ástand sitt
Trúin/sannfæringin um að vera ekki veikur viðhelst þrátt fyrir að allt bendi á annað
Órökréttar útskýringar algengar

Question 28

Af hverju skiptir sjúkdómsinnsæi svona miklu máli í geðklofa?

Answer 28

Skiptir máli fyrir meðferðarheldni
50-75% fylgja ekki meðferð
Slæmar afleiðingar s.s. þeim versnar, sjálfræðissvipting, lengri innlagnir

Question 29

Af hverju er ungt fólk sem reykir kannabis í meiri áhættu fyrir geðklofa en aðrir?

Answer 29

Heilinn er í mikilli mótun til rúmlega tvítugs
Nýjir taugaendar myndast og aðrir hreinsaðir í burtu
Þéttni kannabisviðtaka í miðtaugakerfinu er mest hjá börnun og unglingum og minnkar svo eftir aldri
Unglingar eru því mun viðkvæmari fyrir eituráhrifum kannabis á miðtaugakerfið en fullorðnir

Question 30

Eru einhver tengsl á milli kannabis notkunar og geðrofs?

Answer 30

Endurtekin notkun á kannabisefnum er sjálfsræður áhættuþáttur fyrir geðrofi og þróun geðklofa snemma á fullorðinsárum

Question 31

Geðrof vegna vímugjafa

Answer 31

Geðrofseinkenni geta tengst notkun vímuefna
Algengast að sjá í neyslu á amfetamíni, kókaíni og kannabisi

Question 32

Af hverju er “heppilegra” að fá fyrsta geðrofið þegar maður er ungur

Answer 32

Ungt fólk svarar lyfjameðferð yfirleitt betur

Question 33

Hvað er DUP?

Answer 33

Duration of untreated psychosis
Tími ómeðhöndlaðs geðrofs
Því lengra DUP því verri svörun og verri útkoma

Question 34

Af hverju er íhlutun í upphafi sjúkdóms svona mikilvæg?

Answer 34

Rannsóknir sýna að þeim mun styttra sem tímabil ómeðhöndlaðs geðrofs þeim mun betri horfur

Question 35

Hvernig er sérhæfð meðferð við fyrsta geðrof?

Answer 35

Heimsóknarteymi
Tengiliður sem alltaf má ná sambandi við
Meðferðaráætlun og krísu plan
Fræðsla fyrir unga fólkið og fjölskylduna
Félagsfærniþjálfun
Stuðningur til menntunar/atvinnuþjálfun
Áhersla á líkamlega heilsu og líkamsvitund
Virkja stuðningsnetið (fjölskylda, vinir, tenglar í vinnu og á frítíma
Hugræn atferlismeðferð
Fjölskylduvinna

Question 36

Hverjir eru líklegir til að hætta meðferð við geðklofa?

Answer 36

Þau sem höfðu komist í kast við lögin
Þau sem misnotuðu frekar fíkniefni yfir meðferðartímann
Þau sem höfði vægari einkenni við innskrift
Þau sem höfði alvarlegri einkenni við útskrift
Þau sem bjuggu ein eða ekki hjá fjölskyldum

Question 37

Hvaða meðferð er yfirleitt beitt við geðklofa?

Answer 37

Lyfjameðferð (grunnurinn)
Sálfélagsleg meðferð
Fjölskyldumeðferð

Question 38

Hvað á endurhæfing geðklofa að gera?

Answer 38

Tryggja að sjúklingur fái bestu tækifærin til að endurheimta eins “normal” líf og hægt er.
Vinna með þá færni sem er nauðsynleg til að lifa “normal” lífi eins óháð öðrum og hægt er (vitrænu, tilfinningalegu, félagslegu og líkamlegu)
Byggja á úrræðum sem eru “gagnreynd”
Gerast í samvinnu við sjúklinginn og aðstandendur
Vera einstaklingsmiðuð
Byggja á styrkleikum

Question 39

Hvernig virka geðrofslyf?

Answer 39

Blokka almennt D2 viðtaka og minnka þannig áhrif of mikils dópamíns

Question 40

Hver er verkun geðrofslyfja?

Answer 40

Virkni lyfjanna fyrstu dagana er mest vegna róandi áhrifa, minnni kvíði og spenna

Question 41

Hverjar eru helstu aukaverkanir geðrofslyfja?

Answer 41

Róandi áhrif
Sefandi áhrif
Metabólískar aukaverkanir (þyngdaraukning)
Þreyta
Stífleiki/parkinsoneinkenni
Hreyfióeirð
Acute systonia (skyndilegur stífleiki í vöðva eða vöðvaspasmi)
Tardive dyskinesia (síðfettur)
Hægðatregða
Prólaktín hækkun
Minni kynhvöt
Hraður hjartsláttur

Question 42

Hver er hættulegasta aukaverkunin á geðrofslyfjum?

Answer 42

Neuroleptic malignant syndrome

Question 43

Hversu lengi á meðferð að vara eftir fyrsta geðrof?

Answer 43

Ef vel gengur er hægt að byrja að draga úr lyfjaskammti eftir 2 ár og hætta alveg eftir 12 mánaða niðurtröppun
Almennt mælt með lyfjagjöf 2 ár eftir fyrsta geðrof

Question 44

Hvað er besta geðrofslyfið?

Answer 44

Clozapine

Question 45

Hvað á að gera þegar lyfin virka ekki?

Answer 45

Ganga úr skugga um að sjúklingur hafi verið að taka lyfin
Breyta skammti
Skipta um lyf
Mæla blóðgildi á lyfinu

Question 46

Hvaða sjúkdómar geta komið samhliða geðklofa?

Answer 46

Fá frekar alvarlega langvina líkamlega sjúkdóma t.d. sykursýki, kransæðasjúkdóma, háþrýsting og lungnaþembu

Question 47

Shizoaffective disorder

Answer 47

Sjúkdómur þar sem renna saman einkenni geðklofa og geðslagssjúkdóma (smá á milli geðklofa og geðhvarfa)
Tímabil geðslagssjúkdóms ásamt geðrofi en einnig tímabil geðrofseinkenna án geðslagseinkenna
Horfur betri en í geðklofa en verri en í geðslagssjúkdómum

Question 48

Brátt ruglástand (delirium)

Answer 48

Ekki það sama og geðrofssjúkdómur þar sem þar eru víðtækari áhrif á vitræna starfsemi
Meðvitund og einkenni sveiflukenndari

Question 49

Delusional disorder (hugvilluröskun)

Answer 49

Sjúkdómur sem einkennist af ranghugmyndum en ekki öðrum einkennum geðklofa
Ranghugmyndir ekki bizarre þ.e. geta fræðilega átt við rök að styðjast (FBI fylgist með mér)
Meðferð erfið og skilar oft ekki árangri