Hjúkrun einstaklinga með átraskanir

Question 1

Hvað er anorexia skv. APA?

Answer 1

Neita að viðhalda þyngd eða fara yfir eðlilega þyngd miðað við aldur og hæð
Þyngdarmissir (15% undir eðlilegri þyngd)
Ótti við að þyngjast eða verða feitur þrátt fyrir undirþyngd
Brenglun eða afneitun á líkamsvitund
Tíðarstopp (síðustu 3 mánuði)

Question 2

Hver eru heslstu einkenni anorexiu?

Answer 2

Undirþyngd, BMI undir 20
Ótti við mat, t.d. kolvetni og fitu
Forðast kjötmeti
Einhæft fæði
Ofurupptekin af mat – elda en borða ekki
Þráhyggja tengd mat og útliti
Þyngdarhræðsla
Áráttukennd brennsla
Losunarlyf notuð
Kvíði, depurð
Skortur á innsæi
Pirringur, einbeitingaskortur, reiði, vonleysi
Metnaðarleysi, skömm, einangrun, kulvísi, svimi
Meltingartruflanir – hægðatregða
Tíðarstopp, beinþynning, bjúgur,
Hægur hjartsláttur og óregla, lágur blóðþrýstingur, óeðlilegur blóðhagur
Sýru-basa og saltójafnvægi
Þurrkur
Krampi
Fíngerð líkamshár

Question 3

Hvað er losunarhegðun (svelti)?

Answer 3

Borða og lítið miðað við þörf
Hreyfing tengd næringu
Ójafnvægi á næringarinntekt
Velja létt fæði
Þráhyggja tengd matarvali
Framköllun á uppköst
Ofhreyfing
Sókn í:
- Hægðalyf
- Þvagræsilyf
- Megrunartöflur
- Sterar
- Eiturlyf

Question 4

Hvað er bulimia skv. APA?

Answer 4

Regluleg átköst
Hegðun sem kemur í veg fyrir þyngdaraukningu
- Uppköst
- Hægðalyf
- Þvagræsilyf
Ofurupptekni af útliti og þyngd

Question 5

Hver eru einkenni bulimiu?

Answer 5

Regluleg átköst (1-2x í viku í þrjá mánuði)
Borðað meira magn en eðlilegt er á stuttum tíma
Stjórnleysi þegar borðað er (tilfinning um að geta ekki stoppað eða stýrt því sem er borðað)
Endurtekin hegðun sem kemur í veg fyrir þyngdaraukningu (framköllun á uppköstum, mistnotkun hægðalyfja, þvagræsilyf, stólpípa, svelti, þrálátar æfingar)
Ofurupptekni af útliti og þyngd

Question 6

Frekari einkenni búlimiu…

Answer 6

Þyngdarhræðsla
Kvíði og depurð
Þráhyggja
Ranghugmyndir um mat
Stækkun á munnvatnskirtlum
Eyðing á glerungi tanna
Magaónot
Lækkun á kalíum (slappleiki, óreglulegur hjartsláttur, lágur blóðþrýstingur)

Question 7

Hvað eru átköst?

Answer 7

Mikill matur innbirgður á stuttum tíma (nokkur þúsund hitaeiningar)
Missa stjórn (áætlun um uppköst)
Nærast í leyni
Nokkrum sinnum í viku-10 sinnum á dag
Ójafnvægi á næringarinntekt

Question 8

Hvað er ofátsjúkdómur?

Answer 8

Getur verið tengt við alvarlegt þunglyndi, ofsakvíða, bulimiu eða persónuleikaröskun

Question 9

Hvað einkennir ofátsjúkdóm?

Answer 9

Borðað of mikið í einu miðað við þörf
Tíðni misjöfn
Ofát í leyni
Skömm fylgir
Framkalla ekki losun eða annað

Question 10

Hvað er ARFID?

Answer 10

Avoidant restrictive food intake disorder
Matar eða næringarvandi (áhugaleysi, forðun vegna áferðar, áhyggjur af afleiðingu þess að borða), skortur á að ná æskilegum næringastatus og/eða orkuþörf
Þyngdartap, afgerandi næringarleysi, næring fengin með ígildi matar, skortur á sálfélagslegri virkni
Þroskast oft ekki eðlilega, eru lágvaxin og grönn og eiga erfitt með félagsleg samskipti

Question 11

Hvaða hliðargreiningar geta verið með átröskunum eða afleiðingar átraskanar?

Answer 11

Depurð eða þunglyndi (50-75%)
Þráhyggja hjá þeim með anorexiu 25%
Kvíði
Samskiptavandi
Áfallaröskun
Persónuleika vandi
Fíknivandi

Question 12

Hvaða kerfi í heilanum hafa áhrif á matarlyst?

Answer 12

Sjálfstjórnunarkerfið: samþættir neysluhegðun gagnvart mat við lífið í heild
Sældarstöðin: mótar umbun tengda fæðu
Samvægisstöðin: temprar öflun og eyðslu orkuforða

Question 13

Á hvað hefur ónóg næring áhrif á?

Answer 13

Félagslegum vitsmunum
Tilfinningalegri temprun
Tilfinningalegri tjáningu
Ákvarðanatöku
Sveigjanleika
Áætlanagerð

Question 14

Hvaða frekari afleiðingar hefur ónóg næring?

Answer 14

Áráttu- og endurtekningahegðun
Sterk tilfinningaleg viðbrögð
Forðun og/eða hvatvísi í hegðun

Question 15

Hverjar eru ástæður átraskana?

Answer 15

Samverkandi líffræðilegra, sálrænna og menninga þátta hafa áhrif á byrjun og þróun átröskunarhegðunar
Ásamt því hafa erfðir, þroski, persónuleiki, fjölskylda, félagslíf og menning áhrif

Question 16

Hvernig líffræðilegar afleiðingar geta átt sér stað í átröskun?

Answer 16

Svengdarstjórnun í undirstúku er önnur hjá fólki með átröskun
Serotonin lækkar við minnkaða matarlyst, aukna skammtastærð og vanlíðan
Noradrenalín og dópamín minnkar
Minnkun á gráa massa í fremri heilaberki hefur áhrif á alvarleika anorexiu

Question 17

Hver eru helstu sálrænu einkenni átröskunar?

Answer 17

Almenn sálræn einkenni, ósveiganleiki, rútínuhegðun, nákvæmni
Einkenni halda stundum áfram eftir bata eins og fullkomleiki, nákvæmni, reglufesta, forðun, aðhald og stýring

Question 18

Hvaða sálrænu þættir eru taldir hafa áhrif á þróun átröskunar?

Answer 18

Tíska, aðskilnaður, árekstrar, óvirkni, hjálparleysi, erfiðleikar að tjá sig og að meðhöndla erfiðar tilfinningar eða ótti við að þroskast

Question 19

Hvaða umhverfisþættir hafa áhrif á þróun átröskunar?

Answer 19

Konur með bulimiu hafa oftar reynslu af tengslaleysi, búið við fíknivanda, gert sjálfsvígstilraunir, skólaforðun eða annan tilfinningalegan vanda
Kynferðislegt áreiti eru í 20-50% tilfella
Foreldrar sem ekki eru góð fyrirmynd (leggja ofuráherslu á hreyfingu, grannt útlit, fordæma fólk í yfirþyngd, sleppa máltíð eða borða óreglulega)
Ef rúnaður líkami norm er ólíklegra að átröskun þróist
Breyting á viðmiðum um eðlilegt útlit breyst
Grannur líkami lofaður
Sjálfsmat, virði og frammistaða unglinga miðast stundum við þyngd

Question 20

Hvaða menningarþættir geta haft áhrif á þróun átröskunar?

Answer 20

Tíska
Grannur líkami tengt því að vera „klár“
Þrýstingur um:
- Megrun
- Hreyfingu
- Þyngd
- Útlit

Question 21

Hvaða upplýsingar er vert að fá við greiningu á átröskun?

Answer 21

Þróun sjúkdóms, heilsufar áður, þroskasaga, líðan, svefn, átköst, uppköst, æfingar, lyf, þyngdarstjórnun, líkamsvitund og fleira

Question 22

Hvert er markmið meðferðar í átröskunum?

Answer 22

Koma á heilbrigðu matarmynstri og jafnvægi á líkamlega og andlega líðan tengda þyngd og næringarinntekt
Að átröskunareinkenni hverfi
Að sjá rangar hugmyndir um næringu, þyngd og líkamsvitund –> að geta skipulagt máltíðir sem eru í jafnvægi –> hreyfa sig eðlilega óháð næringarinntekt og líkamsástandi –> að upplifa raunhæft líkamann –> að upplifa jákvæð samskipti við fjölskyldu og sýna þroska í átt að sjálfstæði –> að geta lýst afleiðingum matarvanda á líkamann og líðan

Question 23

Hvernig er best að takast á við átröskun?

Answer 23

Samráð við skjólstæðing varðandi: þyngdaraukningu, átköst, uppköst
Samvinna við foreldra um stuðning við skjólstæðing við: máltíðir, tilfinningar, viljann
Ef ekki árangur á göngudeild – dagdeild – innlögn

Question 24

Hvernig hjúkrunarmeðferð er hægt að bjóða upp á í átröskun?

Answer 24

Einstaklingsmeðferð (greiningarviðtöl, stuðnings- og vilja viðtöl, máltíðastuðningur, tengslavinna, umhverfisþjálfun, samfella í meðferð)
Fjölskyldumeðferð (einstaklingshæfð, fræðslu og stuðningsmeðferð í hópi)
Leiðrétta matarhegðun
Þyngdaraukning ef í undirþyngd
Fræðsla
Skoða jákvæð/neikvæð einkenni vanda
Markvisst skipulag til breytinga
Auka almenna virkni

Question 25

Hvernig virkar máltíðastuðningur?

Answer 25

Fjöldi máltíða og tímamörk
Stuðningur á og eftir máltíð og/eða eftirlit með mat
Farið yfir máltíðir með fjölskyldu
Vigtanir á deild en ekki heima
Stuðningur foreldra á máltíð
Setja skýr mörk
Veita hvatningu

Question 26

HAM meðferð við átröskunum

Answer 26

Hjálpa skjólstæðingi að sjá tengingu milli hugsunar, hegðunar og afleiðingar átröskunar
Vinna með „rangar“ upplifanir tengdar
- Útlit – munur milli raunþyngdar og upplifaðrar þyngdar
- Þyngd – óánægja með líkamann eða eitthvað annað
- Næringu – tegund matar og áhrif á líkama
- Hreyfingu – að léttast eða til heilbrigðis
- Ef hjálpað við að koma auka á „rangar“ upplifanir –> því líklegri til að breyta

Question 27

Hver eru fyrstu skrefin í meðferð á göngudeild?

Answer 27

Efla vilja skjólstæðings
Samstarf við aðstandendur
Stuðningur við að stoppa þyngdarmissi
Gera samning um þyngdaraukningu (0,5-1kg á viku)
Ef ekki tekst á mánuði –> dagdeild –> innlögn

Question 28

Hvað er mikilvægt að gera við meðferð á göngudeild/dagdeild?

Answer 28

Skjólstæðingurinn hefur sjálfsstjórn (>18)
Vilji mikilvægur til að ná sér (unnið með)
Þurfa stuðning aðstandenda
Aðstandendur mikilvægir þátttakendur
Líkamlegt eftirlit

Question 29

Hvað er almennt gert í meðferð við átröskun?

Answer 29

Skoða hvernig var tekst á við álag áður
Stuðningur í umhverfinu í bataferli
Umbun við að ná þyngdarmarkmiði
Fræðsla – stuðningur
Skoða jákvæð/neikvæð einkenni
Markviss vinna
Jákvæðir eiginleikar skjólstæðings

Question 30

Hvaða fræðsluþætti og stuðning er hægt að bjóða upp á í meðferð við átröskun?

Answer 30

Mataræði
Matarstjórnun
Áhrif á líkamann
Áhrif á andlega líðan
Næringarinntekt
Skipulag máltíða
Innkaup

Question 31

Hver eru algeng vandamál í meðferð við átröskun?

Answer 31

Erfiðleikar við að matast
“Ósiðir” við matarborðið
Ofnotkun af ýmsum toga (krydd, koffein, tyggjó…)
Uppköst
Of lítil/mikil þyngdaraukning
Æfingar

Question 32

HAM við átröskun

Answer 32

Hjálpa henni/honum að koma auga á óraunhæfar hugsanir/hugmyndir og að vinna með rangar hugsanir um líkamsútlit, þyngd og mat
Undanfari þess að borða lítið eða mikið
Hugsanir, tilfinningar, viðhorf tendar því að borða lítið eða mikið
Tengsl milli hugsana, tilfinninga og viðhorfa og því að stýra mataræði
Afleiðing þess að borða lítið eða mikið

Question 33

Dæmi um spurningar fyrir HAM

Answer 33

Hvaða þýðingu hefur það að bæta við einu kg?
Þegar þú þyngdist einu sinni um 1/2kg, hvað gerðist þá?
Hversu líklegt er að annað gerist núna?
Hvaða hugsun styður þá hugsun?
Hvað gerist ef þú borðar sætindi?
Hvernig leið þér þegar þú léttist
Hvað er mikilvægast í lífinu?
Hvernig veistu hvað hún/hann var að meina?
Skoða óraunsæi að baki matarhegðun- viðbrögðum

Question 34

Hvernig er viljameðferð notuð í átröskun?

Answer 34

Að nota hvatningu til þess að aðstoða einstaklinginn við að gera jákvæðar breytingar á lífi sínu
Lögð áhersla á að þvinga ekki fram breytingar heldur gera breytingar eftirsóknarverðar
Aðalatriðið að byggja upp traust meðferðarsamband við sjúkling og búa til sameiginleg markmið

Question 35

Hver eru hin fimm stig breytinga (MET)?

Answer 35

Foríhugunarstig
Íhugunarstig
Undirbúningsstig
Framkvæmdarstig
Viðhaldsstig

Question 36

Hvernig er hægt að nota MET í meðferð við átröskun?

Answer 36

Eðli átröskunarsjúkdóma er að einstaklingurinn flakkar ört milli stiga breytinga
Mikilvægt að meðferðaraðilar vinni með einstaklingnum þar sem hann er staddur hverju sinni til þess að forðast mótstöðu („low investment“)
Gera skýran greinarmun á einstaklingnum og átröskunarsjúkdómnum (externalisation)

Question 37

Hverjar eru hinar 5 reglur í hvarningasamtali?

Answer 37

1 Sýna hluttekningu t.d. með virkri hlustun
2 Skoða misræmi milli hegðunar og markmiða
3 Forðast rökræður
4 Umbera mótþróa
5 Styðja sjálfsáhrif til breytinga

Question 38

Hvernig getur átröskun haft áhrif á aðstandendur?

Answer 38

Getur haft áhrif á andlega heilsu og tilfinningaleg viðbrögð
Skömm og sektarkennd
Skert sjálfsmat

Question 39

Hver er árangurinn af því að hafa foreldra með í meðferð?

Answer 39

Fjölskylduvirkni

Question 40

Hvað þarf fjölskyldan að gera til að auka bata einstaklingsins með átröskun?

Answer 40

Viðhalda fyrri samskiptum
Tjá tilfinningar
Hafa pláss fyrir erfiðar tilfinningar
Viðhalda fjölskylduhefðum
Hvetja og hrósa
Taka breytingar í skrefum
Forðast leyndarmál

Question 41

Hvað felst í fjölskyldustuðningi?

Answer 41

Vikuleg viðtöl
Viðtöl með barni
Unnið í að leiðrétta matarhegðun
Farið yfir aðferðir foreldra við stuðning á máltíð
Samskipti á heimili

Question 42

Af hverju þarf að huga að hreyfingu einstaklings með átröskun?

Answer 42

Ef í alvarlegri undirþyngd þá þarf að taka út ALLA hreyfingu
Þegar þyngd er komin að hluta (5-10kg) er byrjað rólega á æfingum
Ef þyngdaraukning helst áfram næstu vikur er aukið við hreyfingu annars þarf að taka hreyfingu aftur úr

Question 43

Hvað er mikilvægt að gera í bataferli einstaklings með átröskun?

Answer 43

Þarf stuðning frá foreldrum
Mikilvægt að mæta einstaklingnum þar sem hann er staddur
Hjálpa einstaklingnum að sjá mun á átröskunarhugsun og hans eigin hugsun

Question 44

Hvernig er unnið með viðhorf í viðtali?

Answer 44

Fólk notar ólíkar aðferðir við að gera breytingar t.d. á vanda og markmiði
“Fit” milli íhlutunar fagaðila og fjölskyldu er forsenda breytinga
Metinn munur milli viðhorfa einstaklinga
Metinn munur milli viðhorfa og hegðunar einstaklinga
Mesta breyting verður við breytingu á viðhorfum

Question 45

Hvernig á að vinna með og breyta óheppilegum viðhorfum?

Answer 45

Að vinna með neikvæðar skoðanir og væntingar
Atburður –> öfgakennd hugsun –> reiði –> rifrildi
Finna öfgakenndu hugsunina
Skora á öfgakenndu hugsunina
Finna aðra og raunhæfarni leið til að líta á máltíð
Safna saman rökkum sem hrekja öfgakenndu hugsunina og staðfesta þá rökréttu