HC 1.8 Medische geschiedenis: het lichaam in balans

Question 1

Uit welk jaar stamt de term milieu interieur?

Answer 1

Uit 1849.

Question 2

Wie was Claude Bernard?

Answer 2

Was in de 19de eeuw de grondlegger van de experimentele geneeskunde en heeft dit begrip bedacht.

Question 3

Welke verandering ging de geneeskunde door in de 19de eeuw en wat stond daarbij centraal?

Answer 3

Het ging van alfa naar bèta vak. Hier stond de studie van de functie van levende organismen centraal –> fysiologie.

Question 4

Wat is fysiologie?

Answer 4

Een studie van levensprocessen, gezondheid staat tegenover ziekte.

Question 5

Wat is het centrale idee/uitgangspunt van Bernard?

Answer 5

Het idee van een constant milieu interieur.

Question 6

Wanneer kwam de term homeostase en door wie is het bedacht?

Answer 6

Term komt uit 1926 en is bedacht door Walter B. Cannon. Hij borduurde voort op de ideeën van Bernard.

Question 7

Wat betekent homeostase?

Answer 7

Het vermogen van meercellige organismen om het interne milieu in evenwicht te houden ondanks veranderingen in de omgeving.

Question 8

Wat was homeostase voor het medisch nadenken?

Answer 8

Schakelpunt in het medisch nadenken over de gezondheid. Enerzijds bouwt het idee van balans voort op de klassieke medische traditie, maar deels is er een breuk en dit legde de basis voor de moderne westerse biomedische traditie.

Question 9

Wat valt onder de klassieke traditie?

Answer 9

Klassieke humorenleer en vitalisme.

Question 10

Wie is Hippocrates van Kos?

Answer 10

Bestond van 460-370 voor Chr. en het was waarschijnlijk niet één iemand.

Question 11

Waar is Hippocrates bekend van?

Answer 11

De Eed van Hippocrates.

Question 12

Welk ethisch principe stamt uit de tijd van Hippocrates?

Answer 12

Het principe van niet schaden stamt al uit zijn tijd, want hij was van de ‘gentle medicine’.

Question 13

Wat houdt vis medicatrix naturae in?

Answer 13

Hippocrates ging er vanuit dat de natuur een zelfhelende kracht had: de vis medicatrix naturae. De arts moet met de natuur meebewegen en met de levenskracht meewerken (vitalisme).

Question 14

Waarom was Hippocrates de grondlegger van de Westerse geneeskunst en wat vloeide hieruit voort?

Answer 14

Omdat hij in zijn werken als eerst zocht naar natuurlijk oorzaken van ziektes en niet als een straf van de goden. Observatie was hierin van groot belang. Hieruit vloeide de humoraalpathologie voort.

Question 15

Wat is humoraalpathologie?

Answer 15

Is de leer van de 4 lichaamsvochten.

Question 16

Hoe werd gezondheid gezien in de tijd van Hippocrates?

Answer 16

Als de balans van de humoren en sterke levenskrachten.

Question 17

Wat is een kenmerk van de humorenleer?

Answer 17

Het is holistisch: alles hangt met elkaar samen. Er is een verband tussen de 4 lichaamsvochten, de 4 elementen, jaargetijden en de kwaliteiten. Maar ook karakter.

Question 18

Wat is de leer van de temperamenten?

Answer 18

o Heetbloedig (bloed)
o Cholerisch (gele gal)
o Melancholiek (zwartgallig)
o Flegmatiek (slijm)

Question 19

Wie was Galenus van Pergamon?

Answer 19

Was de medische autoriteit tot aan de Renaissance, waardoor de humorenleer lang voort werd gezet en het wijdverspreid raakte.

Question 20

Wat was er erg belangrijk bij de studie geneeskunde rond de tijd van Galenus van Pergamon?

Answer 20

Boekenkennis

Question 21

Wat was er belangrijk in de tijd van Galenus?

Answer 21

Het belang van observaties bleef bestaan, ervaringen van eeuwen werden meegenomen.

Question 22

Wat deed Galenus?

Answer 22

• Deed experimenten, maar alleen dierproeven waren mogelijk.
• Hij werkte de levenskrachten/vitalisme verder uit. (dit paste bij het centrale dogma van de middeleeuwen, hij was zelf niet gelovig maar sloot zich wel aan bij de christelijke ideeën van de ziel)

Question 23

Wat zei Galenus over bloed?

Answer 23

Bloed wordt gegenereerd in de lever en moet verrijkt worden met 3 verschillende levenskrachten (vitalisme), namelijk de lever, hart en hersenen. Al deze levenskrachten droegen de zelfhelende kracht van de natuur.

Question 24

Wat waren vormen van behandelingen die passen bij het zien van gezondheid als balans/evenwicht?

Answer 24

• Om de balans tussen de lichaamsvochten te herstellen kregen mensen een dieet.
• Aderlaten tegen bloedrijkdom, zodat de balans weer terugkeerde.
• Nog steeds werd de vis medicatrix naturae ondersteund met ‘gentle medicine’.

Question 25

Wat zijn de invloeden op de lichaamstoestand volgens de humoraal-pathologie?

Answer 25

1. Res naturales: natuurlijke zaken, zoals lichaamsvochten., elementen, lichaamsfuncties, etc.
2. Res contra-naturales: tegennatuurlijke zaken, zoals pathologische afwijkende verschijnselen.
3. Res non-naturales: onnatuurlijke zaken, zoals lucht, beweging, uitscheiding, slaap, eten en gemoedsaandoeningen. Dit was het aangrijpingspunt om de gezondheid te bevorderen.

Question 26

Door wat wordt gezondheid beïnvloedt?

Answer 26

Door culturele en morele betekenissen en economische belangen.

Question 27

Wat is de airs, waters, places-traditie?

Answer 27

• Gaat om de wisselwerking met de omgeving.
• Nadruk op het lichaam is altijd te begrijpen in een situatie, want het lichaam is altijd in een dynamische interactie met de omgeving. Dit levert balans/disbalans op.
• Medici hadden een traditie van gezondheidsbeschrijvingen van plaatsen en hierin stond hoe omgevingsfactoren de gezonde balans beïnvloeden. Ook verklaarde deze beschrijvingen epidemieën. Sinds de oudheid lag er een nadruk op de tegenstelling tussen stad en platteland. De stad was ‘ongezonder’ dan het platteland.

Question 28

Wat raakte er tijdens de industriële revolutie weer in opspraak en waarom?

Answer 28

Airs, waters, places-traditie. Want de leefomstandigheden in de industriesteden waren ook erg ongezond. Sanitaire hervormingen waren daarom nodig. In deze tijd veranderde allerlei omstandigheden snel, waardoor het zenuwstelsel overspannen raakte (veel nieuwe prikkels). Nieuwe ziektes ontstonden hierdoor die gekoppeld werden aan de nieuwe technologieën

Question 29

Door wat kwam de moderne natuurwetenschappelijke geneeskunde?

Answer 29

• Opkomst empirisme en mechanistisch denken
• Opkomst moderne fysiologie

Question 30

Hoe kwam de opkomst van het empirisme en mechanistisch denken?

Answer 30

• Door de opleving van de anatomie
• Ontdekking bloedsomloop

Question 31

Hoe ging de klassieke natuurfilosofie over naar de moderne natuurwetenschap? (17de eeuw)

Answer 31

Door de samenkomst van 2 pijlers:
- Empirisme (ervaring) en experiment
- Rationalisme en wiskunde, niet zozeer alleen waarnemingen doen, maar ook wiskundig redeneren.

Question 32

Wat is rationalisme?

Answer 32

Rede is de voornaamste bron van kennis

Question 33

Wie was Andreas Versalius?

Answer 33

Hij vertrouwde alleen op eigen waarneming van menselijke kadavers. Was de eerste die waarnemingen ging doen bij menselijke lichamen. Hij verbeterde Galenus op verschillende punten. De boekenwijsheid van de klassieke auteurs werd in twijfel getrokken. Anatomie werd het nieuwe fundament van de geneeskunde.

Question 34

Wie was William Harvey? 17de eeuw

Answer 34

Ontdekker van de bloedsomloop. Harvey stond deels nog in de klassieke oudheid (vitalistische idee van de levenskrachten) en deels in de wetenschappelijke revolutie (ontkrachten bloedtheorie Galenus).

Question 35

Hoe ontdekte William Harvey de bloedsomloop?

Answer 35

De ontdekking werd gedaan aan de hand van rekenen en beredeneren. Galenus had het dus niet goed gezien, want bloed moest recirculeren maar het vitalistische idee van de levenskrachten bleef in stand.

Question 36

Wie was Descartes?

Answer 36

Verantwoordelijk voor de opkomst van mechanistisch denken, want hij was een rationalist en dualist. Als dualist maakte hij een scheiding tussen lichaam en geest. Door dit idee kwam er een onttovering van de fysieke wereld. Natuur werd namelijk niet langer onderworpen aan de theologie. De fysieke wereld werd gezien als machine en niet iets magisch. Natuur werd nu te voorspellen en het lichaam werd als machine gezien.

Question 37

Tijdens de wetenschappelijke revolutie waren er veel veranderingen, maar wat bleef er gelijk? 17de eeuw

Answer 37

Behandelmethoden en vitalisme had tot 19e eeuw veel invloed.

Question 38

Wat gebeurde er in de wetenschappelijke revolutie met de humoraal-pathologie?

Answer 38

Balans tussen 4 lichaamsvochten maakte plaats voor de balans tussen zuur en base en het evenwicht tussen prikkeling en prikkelbaarheid.

Question 39

Hoe ging de opkomst van de moderne fysiologie en wie speelde daarbij een rol?

Answer 39

• Vanaf de 19e eeuw. Anatomie maakte plaats voor de fysiologie, want dit is niet statisch, maar gaf inzicht in de dynamische processen.
• Francois Magendie had een mechanistisch wereldbeeld en ging op zoek naar natuur en scheikundige processen in het menselijk lichaam. Hij deed experimenten op levende dieren (vivispectie). Dit kreeg veel maatschappelijke weerstand.
• De externe gerichtheid maakte plaats voor interne focus. Bij Bernard ging het ook over hele specifieke verstoring en was het niet meer algemeen (holistisch)

Question 40

Wat was de culminatie bij Claude Bernard? 19e eeuw

Answer 40

• Transformatie van geneeskunde tot natuurwetenschap
• Absoluut micro-determinisme: chemische en fysische wetmatigheden op het niveau van het individuele organisme

Question 41

Fysiologie wordt cybernetica, wat houdt dat in?

Answer 41

Regulerende processen en feedbackmechanismen. Geneeskunde gaat zich richten op functionele orgaansystemen/-stelsels en hun fysicochemische processen.

Question 42

Wat werd er dominant in de 20e eeuw?

Answer 42

Fysiologie en het werd geïntegreerd in de medische curricula en opleidingen.

Question 43

Wat zie in de medische praktijk?

Answer 43

Het specificiteitsdenken.

Question 44

Wat is specificiteitsdenken?

Answer 44

Specifieke ziekteoorzaken staan centraal.

Question 45

Wat is de Westerse biomedische traditie?

Answer 45

• De Westerse geneeskunde wordt gelijkgesteld met de wetenschappelijke geneeskunde. De biomedische wetenschap gaat over de westerse geneeskunde. Dit verwijst naar Bernard.
• Het ontstaan van moderne biomedicine is de erfenis van Bernard en de experimentele fysiologie. Het natuurwetenschappelijk denken over ziekte en gezondheid is dominant. Dit leidt tot reductionisme, wat bekritiseerd wordt, omdat we de werkelijkheid reduceren tot modellen.

Question 46

Wat zijn de kenmerken van de biomedische traditie?

Answer 46

• Specificiteitsdenken
• Dominantie van mechanistisch denken: achterdocht tegenover vitalisme: objectief vaststellen van ziekte vs subjectieve ervaring
• Reductionistisch perspectief op ziekte en genezing: achterdocht tegenover traditionele, holistische ziektebenaderingen
• Sterk vooruitgangsgeloof / geloof in wetenschappelijke-technologische maakbaarheid: door meer te weten kunnen we vanzelf meer genezen.
• Dominantie van invasief handelen/cure: verdwijnen van gentle medicine

Question 47

Hoe kunnen we de blijvende relevantie van de klassieke traditie terug zien?

Answer 47

-Gezondheid wordt nog steeds als balans gezien en de bijbehorende leefregels (res non naturalis) blijven. Ook de dynamische interactie met de omgeving wordt nog gebruikt.
- Humorenleer blijft relevant, want het lichaam bestaat voor een groot deel uit vocht.
- Vitalisme is niet verdwenen!

Question 48

Waaruit blijkt dat het vitalisme niet is verdwenen?

Answer 48

• Balans en de 6 res non naturalia zie je weer terug in de huidige leefstijl met rust, reinheid en regelmaat, beweging, slaappatronen, emtionele balans en gezond eten.
• Interactie met de omgeving is weg geweest, omdat je in laboratoria gecontroleerde condities hebt en hier werden biomedische successen behaald. Toch kreeg het in de late 20e eeuw een geleidelijke terugkeer door onder andere globalisering en klimaatverandering. Steeds meer zien we het lichaam niet als machine en fysisch-chemisch model, maar als dynamisch en interactioneel model. Interactie persoon - omgeving en gezondheid is terug.
• Concept ‘vis medicatrix naturae’ en ‘gentle medicine’ is weer populair.