ADHD Flashcards
1
Q
geschiedenis (1-2)
A
- Hoffman
- bekend omwille van kinderboek “Struwwelpeter” > vertaald: Piet de Smeerpoets = kinderen met gedragsproblemen
- fragment van “Philip de ongeduldige”
- voor 1800: geen melding van ADHD beeld (veel moesten nog gaan werken) - G.F. Still
- 1902: 20 kinderen met abnormaal moreel gedrag en normaal IQ;
- schets van hyperactieve en impulsieve gedrag
- ziektebeeld voor het eerst omschreven
- kern: sommige kinderen slagen er niet in om hun gedrag te beheersen = defect
2
Q
geschiedenis (3)
A
- George Bradley
- cruciale rol in vroege ontwikkeling van de behandeling van ADHD
- experiment met Benzedrine, een stimulant
- kern: medicatie beïnvloedt gedrag
3
Q
van Encefalitis Lethargica tot ontwikkelingsstoornis (1-3)
A
- Encefalitis Lethargica
- vroege jaren ‘20: virale herseninfectie
- gevolg: blijvende gedragsveranderingen bij getroffen kinderen
- problemen met concentratie, hyperactiviteit en impulsiviteit = symptomen gelinkt aan ADHD - Minimal Brain Damage: kleine beschadigingen in de hersenen
- Minimal Brain Dysfunction (MBD)
- jaren ‘60: geen beschadigingen meer, maar dysfunctioneren van sommige hersendelen
- overkoepelende term voor kinderen met gedragsproblemen en leerstoornissen (geen duidelijke neurologische afwijking)
4
Q
van Encefalitis Lethargica tot ontwikkelingsstoornis (4-5)
A
- Attention-Deficit Disorder (ADD)
- in 1980 geïntroduceerd in de derde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-III)
- ADD onderverdeeld in 2 subtypes: met of zonder hyperactiviteit
- belangrijke verschuiving > focus: zowel de onoplettende als hyperactieve aspecten
- in 1987: term ADHD officieel ingevoerd in de DSM-III-R (gecombineerd beeld van onoplettendheid, hyperactiviteit en impulsiviteit) - vanaf de jaren ‘90
- sprake van neurobiologische stoornis > ontwikkelingsstoornis
- onderzoek: welke regio’s betrokken zijn en welke neurologische banen (≠ via hersenscan of EEG vaststellen of iemand ADHD heeft)
5
Q
neurologische ontwikkelingsstoornis
A
- algemeen
- verband met de manier waarom ons brein zich ontwikkelt en functioneert
- specifiek in de regulatie van aandacht, impulscontrole en gedrag - neurobiologische basis
- ADHD is gekoppeld aan veranderingen in de hersenstructuren en -functies (delen verantwoordelijk voor aandacht, planning en reguleren van impulsen)
- afwijkingen in neurotransmittersystemen, zoals dopamine en noradrenaline (betrokken bij aandacht en beloning) - ontwikkelingsaspect
- manifesteert zich meestal op jonge leeftijd (vroege kindertijd)
- invloed op normale ontwikkeling van vaardigheden > essentieel bij concentratie, organisatie en gedragsregulatie
6
Q
omgaan met de diagnose
A
- misverstanden
- ADHD staat niet voor ‘dom’ zijn = sterk verhoogde kans op leerproblemen
- ADHD staat niet voor ‘stout’ zijn = verhoogde kans op het ontwikkelen van gedragsproblemen en -stoornissen
- ADHD is niet ziek zijn = vaardigheden waar men minder goed in is (die belangrijk zijn in onze maatschappij) - belangrijk om onmiddelijk stil te staan bij de betekenis van diagnose
- helpend voor ouders, want niet hun schuld;
- ook voor kind, want het is niet ‘niet willen’
- zowel positieve en constructieve betekenisverlening van diagnose (vb. waterval i.p.v. hyperactiviteit)
7
Q
symptomen van onoplettendheid
A
- algemeen
- minstens zes van de volgende symptomen gedurende minstens zes maand aanwezig
- passen niet bij het ontwikkelingsniveau van het kind (bij adolescenten en volwassenen minstens vijf jaar) - aandacht en concentratie
- weinig aandacht aan details
- moeite om zich lang te concentreren
- snel afgeleid door externe prikkels - vergeetachtigheid en organisatie
- verliest vaak dingen
- is vergeetachtig
- moeite met organiseren - opvolgen van instructies
- lijken niet te luisteren
- volgen instructies niet op
8
Q
symptomen van hyperactiviteit en impulsiviteit
A
- fysieke onrust en beweging
- beweegt vaak onrustig met handen of voeten of draait in zijn/haar stoel
- staat vaak op in situaties waarin verwacht wordt dat men blijft zitten op plaats
- rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dit ongepast is
- is vaak “in de weer” of handelt alsof hij/zij “gedreven wordt door een motor” - moeite met rustig spelen of ontspannen
- moeite met sociaal gedrag en interacties
- praat vaak overmatig
- gooit vaak het antwoord eruit voordat de vraag is afgemaakt
- vaak moeite met op beurt wachten
- stoort vaak anderen of dringt zich op
9
Q
symptomatologie
A
- algemeen
- symptomen langer dan 6 maand aanwezig
- symptomen voor de leeftijd van 12 jaar
- symptomen moeten in verschillende levensdomeinen tot uiting komen
- het functioneren danig verstoren - wanneer is er sprake van ADHD?
- op basis van uitgebreid diagnostisch onderzoek
- stellen van diagnose + starten van behandeling = (inter)nationale richtlijnen door deskundige of deskundigenteam
- belangrijk ADHD tijdig te detecteren > maar, te snel? normaal gedrag geproblematiseerd
10
Q
moeilijkheden in het dagelijks/sociale leven (1-3)
A
- sociale moeilijkheden
- emotionele reacties
- moeilijkheden behouden relaties
- pesten en gepest worden - familiale moeilijkheden
- ouder-kind relatiemoeilijkheden
- ruzies en discussies - dagelijkse moeilijkheden
- vergeetachtigheid
- dingen verliezen
- wanorde
- ongelukjes
- verveling
11
Q
moeilijkheden in het dagelijks leven (4-6)
A
- laag zelfbeeld
- gevoel van onderpresteren
- moedeloosheid
- (faal)angst
- depressieve gevoelens - risico mentale gezondheid
- gedragsstoornis
- schermverslaving
- middelengebruik
- depressie
- persoonlijkheidsproblemen - andere ontwikkelingsproblemen
- taal/spraak/
- motoriek
- lezen/schrijven/rekenen
- tics
- contactproblemen
12
Q
moeilijkheden in het dagelijks/professionele leven (7-8)
A
- schoolse moeilijkheden
- onderpresteren
- leerproblemen
- opmerkingen leerkrachten - professionele moeilijkheden
- uitstelgedrag en/of te snel beslissingen nemen
- jobhopping
- werkeloosheid
13
Q
het belang van een juiste screening
A
- risico’s
- geen rekening houden met omgevingsfactoren
- andere problematiek te missen
- verwarring ADHD met gedrag normale ontwikkeling
- onterechte diagnose > negatieve gevolgen op lange termijn
14
Q
reden 1: omgevingsfactoren
A
- algemeen
- omgevingsfactoren kunnen leiden tot druk of onoplettend gedrag bij kinderen/jongeren
- belangrijk: factoren en chronologische evolutie van ADHD-kenmerken in functie van deze factoren in kaart brengen
- in deze omstandigheden > onaandachtige en drukke gedrag minder pervasief aanwezig (niet in alle leefcontexten) en meer fluctuerend in de tijd - factoren in de gezinssituaties:
- hoge mate van conflict, stress in gezin
- weinig structuur in het gezin
- mishandeling, verwaarlozing of misbruik - andere omstandigheden:
- grote levensgebeurtenissen (vb. verhuis, echtscheiding, nieuw broertje of zusje)
- problemen met leeftijdsgenoten (vb. pesterijen, ruzie met vrienden)
- onaangepaste leeromgeving (vb. overpresteren)
15
Q
reden 2: andere problematiek missen (1-2)
A
- lichamelijke aandoeningen die omkeerbare ADHD-symptomen veroorzaken
- epilepsie (absences): beide aandoeningen manifesteren met aandachtstekorten, afwezigheid en gedragsverandering
- slaapstoornissen (slaapapnoe): symptomen van onoplettendheid, prikkelbaarheid en hyperactiviteit (vooral bij kinderen)
- gehoorstoornis: moeite met zich te concentreren > resultaat: schoolresultaten - neurobiologische ontwikkelingsstoornissen (DSM-5) (differentiaal diagnose of comorbiditeit)
- verstandelijke beperking
- autismespectrumstoornissen: overmatige fysieke activiteit en problemen met aandacht
- leerstoornissen: frustratie en gebrek aan aandacht tijdens academische taken
16
Q
reden 2: andere problematiek missen (3)
A
- psychiatrische stoornissen (DSM-5) (differentiaal diagnose of comorbiditeit)
- angststoornissen: mensen met ADHD zijn constant afgeleid ≠ angst vooral stressvolle situaties
- depressieve stoornis: concentratieproblemen gerelateerd aan gevoelens van hopeloosheid of vermoeidheid ≠ ADHD focusproblemen meer structureel en pervasief, ongeacht stemming
- oppositioneel opstandige gedragsstoornis: ADHD vaak impulsief, geen inherente drang om regels te breken ≠ ODD
- hechtingsstoornis of minder kwalitatieve band: angst > effect op concentratie en impulscontrole + beeld als trigger meer negatief ouderlijk gezag
17
Q
reden 3: verwarring met gedrag normale ontwikkeling
A
- algemeen
- variabele leersnelheden
- tekenen van agitatie wanneer ze worden geconfronteerd me veeleisende situaties thuis en op school
- signalen aandachtstekort, hyperactiviteit en/of impulsiviteit lang aanhouden en in verschillende omgevingen impact op het functioneren > vermoeden van ADHD - toepassing
- frontale functies die de aandachts- en executieve controle aansturen > tussen leeftijd 3 en 5 jaar tot ontwikkeling
- metingen van ADHD-symptomen worden meer betrouwbaar vanaf 6 jaar
- voor leerkrachten: vergelijking met klasgenoten > atypische ontwikkeling herkennen (rekening: bijna een jaar in leeftijd verschillen)
18
Q
reden 4: onterechte diagnose
A
- risico’s
- te beperkt en niet representatief beeld van de mogelijkheden van een kind
- kind gestigmatiseerd wordt door verkeerd label
- onterecht identificeren met diagnose met mogelijke negatieve impact op zelfbeeld, motivatie en prestatievermogen
- anders benaderd door ouders, omgeving
- onaangepaste en contraproductieve studiekeuzes of pedagogische maatregelen
- onterechte en onaangepaste behandeling volgt, die soms duur is > mogelijke nevenwerkingen
19
Q
typologie
A
- definitie
- de verschillende vormen waarin ADHD zich kan manifesteren
- drie presentaties: - overwegend onoplettende presentatie
- vooral symptomen van onoplettendheid - overwegend hyperactief/impulsieve presentatie
- vooral symptomen van hyperactiviteit en impulsiviteit - gecombineerde presentatie
- zowel symptomen van onoplettendheid als hyperactiviteit en impulsiviteit
20
Q
verloop (van kleuter tot adolescentie)
A
- kleuter
- hyperactiviteit
- impulsiviteit, beperkt negatieve effecten - lager school
- typisch beeld komt tot uiting: verschil wordt duidelijker
- gevaar ontwikkeling gedragsproblemen - adolescentie
- afname zichtbare hyperactieve gedrag
- toename innerlijke rust
- onoplettend type wordt nu zichtbaar > schooluitval of te laag diploma
- gevaar risicovol gedrag: 1 op 5 antisociaal
21
Q
verloop (van jongvolwassen tot oudere leeftijd)
A
- jongvolwassen
- 1 op 5 nog dysfunctioneren
- vooral moeite met planning en inadequate tijdsplanning
- soms ook impulsieve aankopen en oververbaliteit - als ouder
- meer negatief oudergedrag zoals opvliegend reageren
- moeilijker om structuur te bieden aan kinderen - oudere leeftijd
- verlies van focus
- stemmingswisselingen en meer kans op angst en depressie
- moeilijk kunnen blijven stilzitten
22
Q
waarom is ADHD geen onschuldig, tijdelijk gedragsprobleem?
A
- algemeen
- het is een risicofactor voor vele negatieve ervaringen
- het kan leiden tot blijvende beperkingen - behandelprogramma’s: opgericht om patroon te doorbreken
- voorspellende factoren voor minder goede prognose:
- ernst van ADHD-gedrag
- comorbiditeit met gedragsstoornissen en middelenmisbruik
- negatieve ouder-kind relatie
23
Q
comorbiditeit (1-3)
A
- oppositionele-opstandige stoornis (ODD) en gedragsstoornis (CD)
- ODD: uit zich in prikkelbaarheid, boosheid en vijandig gedrag tegenover autoriteiten
- ernstigere gevallen > CD ontwikkelen (gekenmerkt: agressief gedrag, liegen, stelen of regelovertredend gedrag) - hechtingsmoeilijkheden en ADHD versterken elkaar:
- kind met ADHD: door impulsiviteit en emotionele dysregulatie > zijn moeilijk te hanteren;
- verstoorde hechting = emotioneel onveilig > verergert de symptomen van ADHD - autismespectrumstoornis (ASS)
- kinderen met zowel ADHD als ASS hebben moeite met sociale interacties, star gedrag en overgevoeligheid voor prikkels
- moeilijker om zich aan te passen aan veranderingen of zich in te leven in anderen
24
Q
comorbiditeit (andere stoornissen)
A
- leerstoornissen
- zoals dyslexie of dyscalculie
- beïnvloeden vermogen om effectief te leren en academische successen te behalen
- ADHD = moeilijk om zich te concentreren en te organiseren > leerstoornissen verder compliceren - angststoornissen
- variëren van algemene angst, paniekstoornissen, tot sociale angst
- symptomen: overmatige zorgen, onrust of paniekaanvallen
25
comorbiditeit (andere problemen)
1. depressie
- vaak bij mensen met ADHD
- vooral als symptomen leiden tot chronische frustratie of gevoel van falen
- gevoel van waardeloosheid, verminderde interesse in activiteiten, vermoeidheid en soms gedachten over zelfdoding
2. verslavingsproblemen
- adolescenten en volwassenen met ADHD
- drugs, alcohol of andere middelen
- impulsieve gedrag + ADHD = bijdragen aan middelenmisbruik
26
veelvoorkomende comorbiditeiten bij ADHD
1. bij kinderen:
- gedragsstoornis (50 tot 60%)
- stemmingsstoornis (12 tot 26%)
- angststoornis (15 tot 26%)
- leerstoornissen (25 tot 40%)
- hechtingsproblemen
- ASS
- DCD, motorische problemen
2. bij volwassenen:
- angststoornissen (47%)
- stemmingsstoornissen (38%)
- verslaving (15%)
- delinquent gedrag
- ouders met ADHD zijn vaker gestresseerd
27
prevalentie
1. cijfers ADHD
- internationaal: 5 tot 8% van schoolgaande kinderen en jongeren
- 3 tot 4% van de volwassenen
- 6 op de 10 volwassenen als kind ADHD > oudere leeftijd problemen met vooral aandachtsstoornissen en organisatieproblemen
2. toepassing
- personen met ADHD vandaag sneller in moeilijkheden komen dan vroeger:
- door hogere verwachtingen en eisen op school en de maatschappij + diagnose is sleutel van hulp en ondersteuning
28
er zijn meer jongens met een diagnose ADHD
0. algemeen
- vermoedelijk worden zij vlugger herkend wegens meer opvallend gedrag
- op volwassen leeftijd: meer mannen dan vrouwen gediagnosticeerd (nu: ongeveer 2 mannen tegenover 1 vrouw)
- verschillende hypotheses:
1. verschillende uitingsvormen van ADHD:
- bij jongens komt de hyperactieve-impulsieve vorm (zichtbaarder en storender)
- bij meisjes: onoplettende vorm > subtieler en minder snel opvalt;
- kenmerken: dagdromen of moeite zich te concentreren, verstrooidheid, vergeetachtigheid, verlegenheid of teruggetrokken gedrag;
- verkeerd gediagnosticeerd met andere aandoeningen zoals: angststoornissen en depressie
29
hypotheses: er zijn meer jongens met een diagnose ADHD (2-3)
2. sociale verwachtingen en genderrollen:
- jongens: verwacht vaak drukker te zijn > in veel culturen wordt impulsief of hyperactief gedrag geaccepteerd = "normaal jongensgedrag"
- meisjes: verwacht rustiger > aangemoedigd meer passief en beheerst te zijn;
- kunnen ADHD verbergen of maskeren om aan sociale verwachtingen te voldoen
3. gedragsproblemen vallen meer op bij jongens:
- oppositioneel of agressief gedrag = trekt de aandacht van leraren en ouders > snellere diagnose
- gedragsproblemen zijn direct storend voor de omgeving: sneller interventie
- meisjes met ADHD: internaliserende problemen (zoals angst en laag zelfbeeld) > naar binnen gericht
30
prognose
1. algemeen
- veronderstelling: ADHD = rijpingsprobleem en verdwijnt vanzelf met ouder worden
- praktijk: complex
2. conclusie
- bij één van elke 3 behandelde adolescenten met ADHD = symptomen ook na 18 jaar onverminderd bestaan
- bij één van 3 blijven klachten in een iets lichtere, maar nog altijd hinderlijke vorm bestaan
- slechts bij één op de 3 > verdwijnen symptomen vrijwel helemaal
- ADHD in volwassenheid: ongeveer 40-60% van kinderen met ADHD heeft ook als volwassene nog symptomen
31
een biologische benadering
1. tweelingenonderzoek
- invloed van erfelijkheidsfactoren op het ontstaan van ADHD: 67% geschat
- kinderen met ouder of broer/zus met ADHD > verhoogd risico op aandoening
- complexe gen-gen interacties en gen-omgevingsinteracties en gen-omgevingscorrelaties
2. factoren in verband met ADHD
- genetische aanleg ≠ ADHD-kenmerken vertonen (afh van omgevingsfactoren: sommige factoren versterken/verminderen kenmerken)
- biologische factoren: zoals moeders die roken, andere middelen gebruiken of chronische stress,
- geboortecomplicaties zoals prematuriteit en laag geboortegewicht
32
theoretische verklaringsmodellen voor ADHD
0. algemeen
- geen van de modellen is tot nu allesomvattend
1. het model van Barkley
- executieve functies van kinderen met ADHD zijn verstoord
- inhibitievermogen, ofwel het vermogen om gedrag te remmen
- conclusie: aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit = gevolg gebrek aan inhibitie
- onderscheid tussen prikkels of reeds in gang gezette acties stoppen
33
een behavioristisch-cognitieve benadering
1. onderzoek
- kinderen met ADHD > gebrek aan inhibitie
- aandachtsproblemen, hyperactiviteit of impulsiviteit = motivationele problemen
2. afwijkend beloningsmechanisme
- onmiddellijke beloning i.p.v. uitgestelde beloning
- hebben ook krachtigere beloning nodig
34
middelen: de behandeling van ADHD
1. stimulerende middelen
- stimulantia = meest voorkomen en in vorm van verschillende methylfenidaatpreparaten met verschil in werkzame duur (van 3 tot 12 uur)
- Methylfenidaat blokkeert tijdelijk dopaminereceptoren > tijdelijk hogere hoeveelheid dopamine aanwezig
- overgrote deel kinderen reageert positief / bij aantal kinderen niet
- tijdelijk en bijwerkingen: gebrek aan eetlust en slaapproblemen en soms stemmingswisselingen
2. niet stimulerende middelen
- nieuwe vorm van medicatie = atomoxetine
- blokkeert norepenifrinetransporters en werkt 24 uur
- pas voor schrijven als stimulantia geen gunstig effect heeft
- bijwerkingen: maagklachten en misselijkheid
35
psycho-educatie rond ADHD
1. algemeen
- doel: inzicht verschaffen in de achterliggende stoornis
- vb. op kindermaat uitgelegd worden dat ze minder remstof hebben of medicatie = tijdelijk meer remstof
- helpt ouders en kinderen in hun manier van kijken naar ADHD (niet willen maar 'niet kunnen')
2. doel: werken aan het zelfbeeld
- bespreken met kind wat soms anders is voor hen als gevolg van hun ADHD + mogelijks hun talenten
- vb. goed in computerspelletjes, groot gevoel voor humor, gek zijn op feestjes, originele ideeën hebben, vaak stoer en durven veel en zijn vaak spontaan
36
een behavioristische benadering: risico & bescherming
1. algemeen
- start: in kaart brengen van alle factoren die spelen in het gezin;
- risicofactoren en beschermende factoren op niveau van ouders, het kind, het gezin en de ruimere context
- geen grote schuldige > complex samenspel van factoren (geen falende ouders of tekortschietende kinderen)
- gevoel terug controle kunnen krijgen
2. aanpak
- op zoek naar wat nodig is voor het kind + haalbaar en wenselijk voor ouder en gezin
- ouder-interventies zijn gebaseerd op gedragstherapie
37
ouder-interventies gebaseerd op gedragstherapie
1. uitleggen van het situatie-gedrag-gevolgen schema
- met ouders zoeken hoe gevolgen van negatief gedrag kunnen stoppen en gewenst gedrag kunnen belonen
- effectieve instructies: opdracht echt gedaan wordt zoals niet in vraagvorm (één opdracht tegelijk, eerst aandacht vragen en dan geven > kind opdracht herhalen)
2. positief gedrag belonen
- persoonlijk uitgewerkt beloningssysteem
- kinderen met ADHD > vaak meer aandacht nodig en complimenten
- leren meer door beloning dan bestraffing
- systeem met haalbare doelstellingen
3. time-out
- wanneer? = niet te veel, want zeer demotiverend
- enkel op momenten dat je controle hebt over je gedrag > belangrijk !! goed geïntroduceerd bij kind;
- op moment dat er tijd en energie is bij de ouder
38
wat zijn de belangrijkste punten in gezinsbegeleiding volgens de systeembenadering?
1. kennis van systeembenadering
- essentieel voor gezinsbegeleiding
- relaties tussen gezinsleden begrijpen
- gedrag in gezinscontext plaatsen
2. behoeften van broers/zussen van kinderen met ADHD:
- extra aandacht van ouders
- tijd alleen zonder onderbrekingen
- onderzoeken van impact van ADHD-gedrag op hen
3. ouderschap en mentaal welzijn van ouders
- versterken van competentiegevoel van ouders
- stilstaan bij faalervaringen en ouderschapsbeleving
- werken aan mentaal welzijn van ouders door effectieve begeleiding
39
instrumenten die ouders en kinderen ondersteunen in het dagelijks functioneren
1. werken aan structuur en voorspelbaarheid met week- en/of dagstructuren
2. werken aan voorspelbaarheid en motivatie via beloningssystemen
3. werken aan inschatten van tijd en voorspelbaarheid
4. werken aan emotieregulatie met een emotiethermometer
5. werken aan de relatie ouder-kind
40
welke interventies en trainingen worden aangeboden door de begeleidingsdienst van Kwadrant voor kinderen?
1. trainingen rond zelfbeeld: werken met talenten
2. trainingen omgaan met pestgedrag: kinderen die impulsief reageren = vaker slachtoffer van pestgedrag
3. emotieregulatie training: vb. "er zit een vulkaan in mijn buik"
4. werken aan orde en structuur: in de kamer, op de bureau en in de boekentas.
41
EF-training (Executive Function-training)
1. algemeen
- focus: verbeteren van zelfregulatie, plannen, organisatie, aandacht en impulsbeheersing
- door: psychologen, ergotherapeuten of opgeleide leerkrachten
- effectief als vaardigheden naar dagelijkse praktijk worden overgebracht
2. bestaat uit:
- cognitieve training
- gedragsstrategieën
- metacognitieve vaardigheden
- sociale vaardigheden
3. online applicaties, zoals Cogmed en BrainGame
42
mindfulness-training
1. algemeen
- voor kinderen: aandacht, bewustzijn en zelfcontrole
- voor ouders: niet-oordelende aandacht voor hun kinderen
- groeiende bewijzen voor positieve effecten bij ADHD
2. voorwaarden
- vereist discipline en tijdsinvestering van zowel kinderen als ouders.
- moeilijk om vol te houden (vooral in begin)
