Tkanka nabłonkowa Flashcards
Z czego zbudowana jest tkanka nablonkowa?
Ściśle przylegające komórki + niewielka ilość substancji pozakomórkowej w postaci błony podstawnej
Z czego składa się błona podstawna?
Bezkomórkowa substancja zbudowana z kolagenu, proteoglikanów i glikoprotein
Czy nabłonek jest unaczyniony?
Nie
Odżywianie komórek nabłonkowych
Na drodze dyfuzji substancji odżywczych z naczyń krwionośnych z leżącej niżej tkanki łącznej
Jakie jamy ciała pokrywają nablonki?
Wszystkie z wyjątkiem jam stawowych pokrytych tkanką łączną
Z jakich listków zarodkowych powstają jakie nabłonki?
Ektoderma: 1. Naskórek 2. Nabłonek jamy ustnej i odbytu
Endoderma: 1. Nabłonek układu oddechowego i przewodu pokarmowego
Mezoderma: 1. Nabłonek wyscielający naczynia krwionośne 2. Nabłonek Jam ciała 3. Nabłonek układu moczowo-płciowego
Podstawowy podział nabłonków
- Okrywające: tworzą nieprzepuszczalne warstwy
- Gruczołowe: składają się z gruczołów utworzonych przez wyspecjalizowane komórki występujące pojedynczo -gruczoły jednokomórkowe- lub w grupach - gruczoły wielokomórkowe
Podział nabłonków okrywających
- Ze względu na liczbę warstw komórek : nabłonek jedno- i wielowarstwowy
- Ze względu na kształt komórek warstwy powierzchownej
Rodzaje nabłonków jednowarstwowych
- jednowarstwowy płaski
- jednowarstwowy sześcienny
- jednowarstwowy walcowaty
- wielorzędowy (odmiana jednowarstwowego walcowatego)
Rodzaje nabłonków wielowarstwowych
- wielowarstwowy płaski rogowaciejący
- wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
- wielowarstwowy sześcienny
- wielowarstwowy walcowaty
Cechy nabłonka wielorzędowego (5)
- jedna warstwa komórek różnego rodzaju
- wszystkie komórki mają kontakt z błoną podstawną
- komórki mają różną wysokość —— przez to jądra są widoczne na różnych wysokościach (wiele rzędów; mylne wrażenie wielu warstw komórek)
- często obecne komórki kubkowe
- często obecne rzęski
Miejsce:
- drogi oddechowe
- przewód najądrza
Nabłonek jednowarstwowy płaski
- płaskie komórki
- centralnie położone, owalne, wydłużone jądro
- cienka obwodowa warstwa cytoplazmy
- łatwa dyfuzja i filtracja —-systemy barierowe w mózgu, nerkach, płucach
Miejsce:
- naczynia krwionośne i limfatyczne (tzw. śródbłonek)
- pecherzyki płucne
- kłębuszki nerkowe
- otrzewna, jama opłucna, osierdzie (tzw. międzybłonek)
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny
-komórki o kształcie sześcianów (prawie równe wymiary szerokości i wysokości)
Miejsce:
- pecherzyki tarczycy
- oskrzeliki
- kanaliki nerkowe
- powierzchnia jajnika i soczewki
Nabłonek jednowarstwowy walcowaty (5)
- wysokie, prostokątne komórki
- wydłużone jądra leżące blisko podstawnej części komórki
- na szczytowej powierzchni często struktury powierzchniowe: rzeski (jajowód, tchawica), mikrokosmki (jelita, kanaliki nerkowe), stereocilia (przewód najądrza)
- często funkcja ochronna, wydzielnicza lub absorpcyjna
- czasem między komórkami obecne KOMÓRKI KUBKOWE (jednokomórkowe gruczoły wydzielające śluz, np w jelicie cienkim i grubym)
Miejsce:
Duże przewody wyprowadzające niektórych gruczołów, jajowod, żołądek
Nabłonek przejściowy
Drogi moczowe: pęcherz+ moczowody
-przejściowa zmiana liczby warstw komórek w zależności od stopnia wypełnienia pęcherza
(W pustym 5/6, w pełnym 2/3)
- powierzchniowa warstwa: KOMÓRKI BALDASZKOWATE
- u człowieka jest to rodzaj nabłonka wielowarstwowego sześciennego (u innych zwierząt różnice)
Czym są komórki baldaszkowate?
- pokrywają powierzchowna warstwę nabłonka przejściowego
- w błonie komórkowej szczytowej powierzchni występują zgrubienia, tzw. Płytki, które warunkują szczelną barierę ochronną nieprzepuszczającą moczu do niższych warstw (podczas wypełniania pęcherza komórki te rozciągają się, spłaszczają i pokrywają po kilka warstw komórek leżących niżej)
Jakimi rodzajami nabłonków są nabłonek wielorzędowy i przejściowy?
Wielorzędowy - rodzaj jednowarstwowego walcowatego
Przejściowy - rodzaj wielowarstwowego sześciennego
Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący
Zwany NASKÓRKIEM -pokrywa powierzchnię ciała
budowa idąc od błony podstawnej
- najgłębiej komórki sześcienne lub walcowate mające zdolność do podziałów mitotycznych+ między nimi komórki macierzyste z nieograniczonym potencjałem mitotycznym jako źródło nowych generacji komórek
- wyżej kilka warstw wielobocznych komórek z desmosomami: WARSTWA KOLCZYSTA
- im bliżej powierzchni, tym komórki bardziej spłaszczone: warstwy ZIARNISTA, JASNA, ROGOWA
Rogowa: komórki zawierają KERATYNĘ, warstwa nieprzepuszczalna dla wody, komórki stale się złuszczają (ochrona przed urazami i zakażeniami)
Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
Budowa taka jak rogowaciejący, ale bez warstwy rogowej —-brak pełnej ochrony
Miejsce: jamą ustna, gardło, przełyk, przednia powierzchnia rogówki, pochwa, odbyt
Nabłonek wielowarstwowy sześcienny
-2 lub 3 warstwy komórek sześciennych
Miejsce: duże przewody wyprowadzające gruczołów potowych
Nabłonek wielowarstwowy walcowaty
-2 lub 3 warstwy komórek, z których powierzchowna warstwa to komórki walcowate
Miejsce: cewka moczowa męska, spojówki, przewody wyprowadzające niektórych gruczołów np. Trzustki i ślinianek
Budowa gruczołów
- miąższ gruczołów to PARENCHYMA utworzona przez komórki wydzielnicze
- zrąb gruczołów to STROMA (tkanka śródmiąższowa) zbudowana z tkanki łącznej z naczyniami krwionośnymi, limfatycznymi i nerwami dla komórek wydzielniczych
Jak powstają gruczoły?
W wyniku proliferacji komórek nabłonka okrywającego i ich wpuklaniu się w głąb leżącej niżej tkanki łącznej
Różnica między gruczołami zewnątrz- i wewnątrzkomórkowymi
Gruczoły zewnątrzwydzielnicze (EGZOKRYNOWE) zachowują stały kontakt z powierzchnią nabłonka poprzez PRZEWODY WYPROWADZAJĄCE, którymi wyprowadzają tam wydzieliny
Gruczoły wewnątrzwydzielnicze (ENDOKRYNOWE) tracą kontakt z powierzchnią nabłonka, wydzielają bezpośrednio do przestrzeni zewnątrzkomórkowej, a stad substancje dostają się do naczyń i krwiobiegu
Z czego składają się gruczoły zewnatrzwydzielnicze?
Odcinki wydzielnicze, drogi wyprowadzające, tkanka łączna odżywiająca gruczoły
*
Przewód wyprowadzający może zmieniać stężenie o skład sekretu (wydzieliny)
Podział gruczołów ze względu na układ przewodów wyprowadzających
- gruczoły proste: bez przewodów (gruczoły jelitowe) lub z 1 przewodem (gruczoł potowy)
- gruczoły złożone: składający się z wielu gruczołów rozgałęzionych, które uchodzą do jednego przewodu wyprowadzającego ;z przewodami rozgałęzionymi (gruczoły części zewnątrzwydzielniczej trzustki)
- uwaga, wśród gruczołów PROSTYCH tez można znaleźć GRUCZOŁY ROZGAŁĘZIONE, ale tu, do pojedynczego przewodu wyprowadzającego uchodzi kilka odcinków wydzielniczych
Podział gruczołów ze względu na kształt odcinków wydzielniczych
- gruczoły cewkowate
- gruczoły kłębkowe (zwinięta cewka, „kłębek”)
- gruczoły pęcherzykowe
- gruczoły cewkowo-pęcherzykowe (odcinki wydzielnicze mają jednocześnie kształt cewki i pęcherzyka)
Podział gruczołów ze względu na rodzaj wytwarzanej wydzieliny
- gruczoły surowicze: wydzielina surowicza—- wodnisty płyn, dużo białek, często enzymy
- gruczoły śluzowe: wydzielina śluzowa—- gęsty płyn, obecne glikoproteiny zwane mucynami
- gruczoły mieszane: jednocześnie oba rodzaje wydzielin
Podział gruczołów ze względu na mechanizm wydzielania
- gruczoły MEROKRYNOWE(ekrynowe): wydzielina wydostaje się na powierzchnie komórki na drodze EGZOCYTOZY, bez ubytku błony i cytoplazmy——gruczoł potowy, trzustki
- gruczoły APOKRYNOWE: wydzielina uwalniana z komórki wraz z jej szczytową częścią, niewielką ilością cytoplazmy i błony ——-wydzielanie lipidów w gruczołach mlekowych
- gruczoły HOLOKRYNOWE: wydzielanie polega na usunięciu całej komórki wraz z zawartą wydzieliną do światła gruczołu —-gruczoł łojowy (zużyte komórki zastępowane są przez nowe powstałe przez podział komórek macierzystych)
Czy wszystkie komórki wydzielające hormony formułują gruczoły dokrewne?
Nie, np komórki dokrewne jelit czy oskrzeli nie tworzą gruczołów dokrewnych
Wymień struktury powierzchniowe komórek nabłonkowych (wytwory na szczytowej lub podstawnej części komórki!!)
Glikokaliks, mikrokosmki, rzęski, prążkowanie przypodstawne
Jakie funkcje pełni glikokaliks?
- ochronną (osłonka oocytu)
- nadaje właściwości antygenowe komórkom i tkankom—- wzajemne rozpoznawanie się komórek, tworzenie konkretnych tkanek w rozwoju zarodkowym
- absorpcja pewnych substancji (adhezja leukocytów do śródbłonka w jego stanach zapalnych)
Budowa i cechy mikrokosmków (5)
- NIERUCHOME, palczaste wypustki
- długość 0,5-2 mikrometrów
- rdzeń wypełniony cytoplazmą podstawową (cytozolem) i PĘCZKAMI FILAMENTÓW AKTYNOWYCH
- zwiększanie powierzchni adsorpcyjnej, np rąbek wchłaniający w jelicie cienkim
- powierzchnia komórek nabłonka jelit i kanalików nerkowych
- odmianą mikrokosmków są STEREOCILIA, dłuższe -do 25 mikrometrów- i szersze, obecne w przewodzie najądrza i uchu wewnętrznym
Budowa i cechy rzęsek
- RUCHOME wypustki
- długie; do 10 mikrometrów
- rdzeń zawiera cytoplazmę podstawową (cytozol) oraz AKSONEMĘ, czyli aparat ruchowy rzęsek
- obecne na nabłonku jajników czy oskrzeli; przsuwanie komórki jajowej czy śluzu
- zmodyfikowane rzeski to WITKI -taka sama budowa, ale dłuższe (15-70 mikrometrów) i pojedyncze!!!! —— u człowieka tylko w plemniki
Czym jest i jak zbudowana jest aksonema?
Aksonema to aparat ruchowy rzęsek.
Tworzy ją 9 par mikrotubul ułożonych koncentrycznie wokół 2 oddzielnych mikrotubul centralnych (9 par +2 mikrotubule)
Obwodowo pary mikrotubul zawierają tzw. ramiona zbudowane z DYNEINY (białka motorycznego) -ramiona dyneinowe.
Poszczególne pary połączone są ze sobą białkiem NEKSYNĄ.
Tuż pod błona komórkowa aksonema łączy się z CIAŁKIEM PODSTAWNYM (KINETOSOMEM), które zbudowane jest jak centriola -9 trimerow tubuliny ułożonych koncentrycznie
Jak umocowany jest kinetosom (ciałko podstawne) do cytoplazmy?
Za pomocą cienkich włókienek tworzących APARAT KORZONKOWY
Czym jest prążkowanie przypodstawne?
Są to wpuklenia błony komórkowej podstawnej części komórki; między fałdami układają się pionowo mitochondria, co nadaje bazalnej części komórki wygląd prążkowania.
Jakie cechy nadaje komórce prążkowanie przypodstawne?
Wpływa na zwiększenie powierzchni aktywnej błony, która bierze udział w transporcie substancji, np w komórkach kanalików nerkowych.
Jakie wyróżniamy typy połączeń międzykomórkowych?
- zamykające
- zwierające
- komunikacyjne (jonowo - metaboliczne)
Cechy połączeń zamykających
- częściowa fuzja błon komórkowych sąsiednich komórek
- za fuzje odpowiadają białka integralne błony - OKLUDYNY i KLAUDYNY
- połączenie nieprzepuszczalne
- maja wygląd przeplatających się wzajemnie linijnych sznurów opasujących komórkę
- na bocznej powierzchni komórek w pobliżu ich szczytu
Jakie formy mogą tworzyć połączenia zamykające?
- OBWÓDKA zamykająca: gdy połączenia zamykające obejmują na kształt pasa cały obwód komórki ————- nabłonek jelitowy (nieprzepuszczalność dla enzymów trawiennych ze światła jelita; zapobieganie przemieszczaniu się błonowych białek transportujących ze szczytowej powierzchni komórek)
- STREFA zamykająca: gdy połączenia zamykające są ograniczone tylko do niewielkiej przestrzeni——- między komórkami śródbłonka naczyń włosowatych
Cechy połączeń zwierających/przylegania (5)
- mechaniczne i bardzo silne zwarcie 2 błon komórkowych lub błony komórkowej z substancją międzykomórkową (błoną podstawną)
- obecna tu niewielka przestrzeń (20/30 nm)
- za tworzenie połączeń odpowiedzialne są białka zwane CZĄSTECZKAMI ADHEZYJNYMI- KADHERYNY i INTEGRYNY
- zespalane są nie tylko błony, ale tez cytoszkielet komórek!!- spójność i odporność nabłonków na rozciąganie
- połączenia te stabilizują sieci filamentów aktynowych lub pośrednich; utrzymują kształt komórek, regulują rozkład sił działających na komórkę
Jakie typy połączeń zwierających wyróżniamy?
- Obwódka zwierająca: opasuje cały obwód komórki (wstawka mięśnia sercowego, poniżej obwódki zamykającej w komórkach nabłonka jelita)
- Punkt przylegania: na niewielkim obszarze
- PLAMKA ZWIERAJĄCA=DESMOSOM: punktowe połączenie
Co warunkuje adhezję w obwódce zwierającej i punkcie przylegania?
KADHERYNY obu błon
Jakie elementy cytoszkieletu zespalają cząsteczki adhezyjne w obwódkach zwierających i punktach przylegania?
Wiązki FILAMENTÓW AKTYNOWYCH
zakotwiczone na cytoplazmatycznych stronach łączonych błon komórkowych
Jakie białka odpowiedzialne są za adhezję komórkową w połączeniach typu desmosom?
Są to DESMOGLEINY (odmiana KADHERYN)
Co występuje na cytoplazmatycznych powierzchniach błon komórkowych, między którymi występuje połączenie typu desmosom?
Są to tzw. desmosomowe płytki mocujące
-utworzone przez białka pośredniczące: desmoplakiny, plakoglobiny
Jakie filamenty zakotwiczone są w desmosomowych płytkach mocujących?
FILAMENTY POŚREDNIE CYTOKERATYNOWE= TONOFILAMENTY
*gęstsza sieć niż w przypadku FILAMENTÓW AKTYNOWYCH obwódki zwierającej
Jak nazywamy połączenie komórek nabłonka z błoną podstawną?
Jest to HEMIDESMOSOM
Cechy hemidesmosomów
- od strony cytoplazmatycznej błony komórkowej występuje tu PŁYTKA DESMOPLAKINOWA z doczepionymi TONOFILAMENTAMI
- cząsteczki adhezyjne to INTEGRYNY połączone z laminami i włókienkami kolagenu typu VII błony
podstawnej
Cząsteczki adhezyjne w desmosomie a hemidesmosomie
W desmosomie są to desmogleiny (odmiana kadheryn) ; kadheryny są w obwódkach zwierających
W hemidesmosomie są to integryny + lamina i wlokienka kolagenu VII z błony podstawnej
Cząsteczki adhezyjne w połączeniach zwierających i cząsteczki warunkujące przyleganie w połączeniach zamykających
W zwierających są to głównie kadheryny (w desmosomie szczególny rodzaj, desmogleiny) i integryny w przypadku hemidesmosomów
W zamykających są to klaudyny i okludyny
Co jeszcze, oprócz hemidesmosomu, warunkuje połączenie komórek nabłonka z błoną podstawną?
Przyczepy ogniskowe
Podobieństwa i różnice między hemidesmosomami a przyczepami ogniskowymi
Podobieństwa: w oby przypadkach białkiem adhezyjnym jest integryna
Różnice: w hemidesmosomach zakotwiczają się cytokeratynowe filamenty pośrednie (tonofilamenty); w przyczepach ogniskowych są to filamenty AKTYNOWE
Gdzie znajdziemy desmosomy? (konkretne miejsca)
- warstwa kolczysta naskorka
- wstawki mięśnia sercowego
- boczna powierzchnia komórek nabłonka jelit, pod obwódka zwierającą
Czym są połączenia złożone ?
Połączenia będące mieszanką poszczególnych rodzajów połączeń międzykomórkowych
Czym jest listewka graniczna?
Jest to przykład połączenia złożonego występującego w komórkach nabłonka jelit
Listewka graniczna jest utworzona przez,idąc najbardziej od góry: obwódkę zamykającą, obwódkę zwierająca, desmosom
Jak nazywa się choroba autoimmunologiczna, w której organizm wytwarza przeciwciała przeciwko desmogleinom, co objawia się zaburzeniem tworzenia desmosomów, skutkującym powstawaniem w naskórku pękających pęcherzy ?
Jest to pęcherzyca
Cechy połączeń jonowo-metabolicznych
- inaczej to połączenia komunikacyjne lub połączenia typu nexus
- punktowe połączenia miedzy 2 błonami
- istnieje tu niewielka przestrzeń (2-4 nm)
- w szczelinie występują kanały KONEKSONY - koneksony obu komórek łącza się ze sobą, łącząc wnętrza obu komórek; mogą tędy swobodnie przenikać małe cząsteczki : jony, nukleotydy, cząsteczki sygnałowe
- występują, poza tkanką nablonkową, w mięśniu sercowym i w mięśniach gładkich, gdzie uczestniczą w rozprzestrzenianiu się pobudzenia
Z czego zbudowane są koneksony?
Przez błonowe białka integralne -koneksyny- o heksagonalnym układzie podjednostek
Z jakich warstw składa się błona podstawna? (Idąc od góry, od strony komórek nabłonkowych)
- Blaszka jasna
- Blaszka gęsta
- Blaszka siateczkowata - nie we wszystkich nabłonkach!; jej funkcją jest wzmacnianie połączenia miedzy nabłonkiem a tkanką łączną
- blaszka jasna + gęsta = BLASZKA PODSTAWNA
Taka blaszka podstawna pokrywa tez całe komórki mięśniowe i tłuszczowe
Jak zmienia się błona podstawna w zależności od miejsca i funkcji?
W naczyniach włosowatych jest bardzo cienka lub poprzerywana (okienkowa) = ułatwia to dyfuzję
W tchawicy jest bardzo gruba i spełnia funkcję ochronną przed infekcjami
Z czego zbudowana jest błona podstawna?
Kolagen, proteoglikany, glikoproteiny
Z czego zbudowana jest blaszka jasna?
Wyjątkowe glikoproteiny: LAMININA, ENTAKTYNA, FIBRONEKTYNA
Zapewniają one właściwości adhezyjne błony podstawnej do komórek nabłonka i tkanki łącznej podścieliska
Z czego zbudowana jest blaszka gęsta?
Z kolagenu typu IV: nie tworzy włókien, ale wielowarstwową sieć będącą rusztowaniem dla błony podstawnej
Z czego zbudowana jest blaszka siateczkowa?
Z włókien siateczkowych=retikulinowych zbudowanych z kolagenu typu III
Jaki typ kolagenu zawierają włókna kotwiczące, przytwierdzające błonę do tkanki łącznej?
Są to włókna zbudowane z kolagenu typu VII
Jakie włókna kolagenowe występują w blaszce gęstej, a jakie w blaszce siateczkowej?
W gęstej: kolagen typu IV
W siateczkowej: kolagen typu III
Dzięki czemu możliwa jest regeneracja nabłonków?
a) niewyspecjalizowanych (jednowarstwowych) (płaski, sześcienny)
b) wielowarstwowych i wielorzędowych
a) obecne są tu, miedzy komórkami nabłonkowymi, niezróżnicowane komórki o dużym potencjale mitotycznym, których potomne różnicują się w prawidłowe komórki nabłonkowe
b) obecne są tu niezróżnicowane komórki macierzyste spoczywające na błonie podstawnej
Jak nazywają się nowotwory komórek nabłonkowych?
Są to raki
Kiedy obserwujemy przerzutowość raka? (Nowotwora komórek nabłonka)
W wyniku utraty adhezyjnosci komórek nabłonka, czyli uszkodzenia połączeń zwierających (przylegania) i przekroczenia przez komórki raka błony podstawnej.
