Cytologia Flashcards
Jakie lipidy wchodzą w skład błon kom? (3)
Fosfolipidy, cholesterol, glikolipidy
Cechy fosfolipidów
spolaryzowane, amfipatyczne, mają biegun hydrofilowy i hydrofobowy
Jak są skierowane bieguny fosfolipidów?
hydrofilowe - do otaczającego środowiska, hydrofobowe - do wnętrza dwuwarstwy
Podstawowe fosfolipidy błonowe to… (5)
…fosfatydylocholina, fosfatydyloseryna, fosfatydyloetanolamina, sfingomielina, lecytyna.
rola cholesterolu?
stabilizuje strukturę błony
gdzie znajdziemy glikolipidy?
w warstwie graniczącej ze środowiskiem pozakomórkowym
cechy białek błonowych (3)
amfipatyczne, mają regiony hydrofilowe (bogate w polarne aminokwasy) zwrócone do środowiska zew i wew: regiony zew związane są z oligosacharydami + wew z kwasami tłuszczowymi, regiony hydrofobowe (bogate w aminokwasy niepolarne) zatopione w warstwie fosfolipidów
podział białek błonowych + ich charakterystyka
powierzchniowe - można oddzielić od warstwy lipidowej przez łagodną ekstrakcję w r-rach soli
integralne - wymagają dezintegracji dwuwarstwy lipidowej przez silne detergenty/rozpuszczalniki
funkcje białek błonowych (5)
- transport cząst przez błony (kanały, pompy itp.)
- nadają aktywność enzymatyczną
- wiązanie cytoszkieletu kom z wew pow błony
- łączenie kom z macierzą pozakom i kom sąsiednimi
- działanie jako receptory w sygnalizacji międzykom
czym są węglowodany błonowe?
to reszty cukrowe połączone z białkami/lipidami w pow graniczącej ze środowiskiem zew lub światłem organelli błoniastych
co to glikokaliks?
> warstwa węglowodanów pokrywająca błonę kom, osłonka powierzchniowa
glikokaliks zapewnia specyfikę pow kom (właściwości antygenowe) i uczestniczy w mechanizmach rozpoznawania kom i łączeniu ich w zespoły
mozaikowy model budowy błony - założenia
białka zatopione w płaszczyźnie błony mogą swobodnie dyfundować, przechodzić przez całą grubość błony (integralne) lub wiązać się z warstwą zew/wew (powierzchniowe)
co to tratwa lipidowa?
obszary/domeny błony kom szczególnie bogate w CHOLESTEROL i SFINGOLIPIDY - mają inną płynność niż reszta błony (w podanej temp)
składnikiem tratw lipidowych są białka…
…kaweoliny, które uczestniczą w formowaniu i ruchu pęcherzyków podbłonowych i kaweoli (wpuklenia błony kom) — w kom mm. gładkich, kom mioepitelialne, fibroblasty, kom śródbłonka
rola tratwy lipidowej
regulacja sygnalizacji międzykom poprzez zagęszczanie lub rozrzedzanie domen kom zawierających białka uczestniczące w wymianie i transdukcji info
transport bierny prosty - co dyfunduje?
rozpuszczalniki organiczne (alko, benzen), hormony steroidowe, niektóre leki, O2, CO2, N2, mocznik
transport ułatwiony (zgodnie z gradientem, ale uczestniczą białka kanałowe/nośnikowe) - co przechodzi?
aminokwasy, cukry, jony z otoczką hydrofilową
białka kanałowe występują jako kanały jonowe oraz kanały wodne - podział ze względu na działający bodziec
> otwierane ligandem - pozostają otwarte do momentu dysocjacji ligandu od białka kanałowego, ligandami najczęściej są neuroprzekaźniki (w błonach postsynaptycznych neuronów, zmiana kształtu umożliwia przepływ jonów) lub nukleotydy (np. cGMP w czopkach siatkówki)
otwierane mechanicznie - bodziec mechaniczny otwiera kanał i umożliwia napływ jonów (np. kom rzęsate ucha wew)
otwierane białkiem G - interakcja między białkiem receptorowym a kompleksem białka G
otwierane zmianą potencjału błonowego - kanały sodowe przy impulsie nerwowym
co robią białka nośnikowe?
wiążą transportowane cząst po jednej stronie błony i uwalniają je po przeciwnej
czym jest uniport, symport i antyport?
uniport - transport jednej cząst
symport - transport 2 cząst w tym samym kierunku
antyport - 1 cząsteczka w jedną stronę, 1 cząst w przeciwną
co to transport aktywny?
przenoszenie cząst przez błony wbrew gradientowi i przy użyciu energii z hydrolizy ATP
jaki jest skutek działania pomp?
nierównomierne rozmieszczenie jonów i ładunków elektrycznych po obu stronach błony
budowa N+-K+-ATP-azy + typ transportu z nią związany
większa podjednostka alfa (wiąże ATP), mniejsza podjednostka beta
transport aktywny pierwotny
jakie jony i gdzie transportuje pompa sodowo-potasowa?
3 jony Na na zewnątrz kom, 2 jony K do wewnątrz kom
co umożliwia przeniesienie jonów K?
defosforylacja powodująca zmianę konformacji
co to transport aktywny wtórny?
transport akt pierwotny wytwarza gradient elektrochemiczny, który daje energię umożliwiającą transport jonów/cząst w kierunku przeciwnym do gradientu
czym jest endocytoza?
aktywny transport substancji do wnętrza kom przy udziale ENDOSOMÓW (obłonionych pęcherzyków)
jakie są rodzaje endocytozy? (2)
pinocytoza - transport substancji płynnych
fagocytoza - transport ciał stałych
co to są pinosomy?
to pęcherzyki pinocytarne tworzące się na pow kom zawierające płyn z otoczenia kom z rozpuszczonymi substancjami
co to jest transcytoza?
odmiana pinocytozy, pęcherzyki przechodzą przez cytoplazmę w formie niezmienionej i są uwalniane na przeciwległej pow kom (charakterystyczne dla kom śródbłonka)
co to są fagosomy?
duże pęcherzyki powstałe wskutek łączenia się wypustek cytoplazmy, które otaczają substancje stale przylegające do pow kom
jakie substancje są selektywnie pobierane za pomocą endocytozy przy udziale receptorów?
lipoproteidy, cholesterol, czynniki wzrostu, hormony, wirusy
czym jest dołek okryty?
to zagłębienie w błonie (w miejscu wiązania ligandu) pokryte białkiem klatryną
co to pęcherzyk okryty/endosom?
to dołki okryte wgłębione w cytoplazmę zawierające kompleksy receptor-ligand
co to jest recyrkulacja receptorów?
zjawisko, w którym w środowisku kwaśnym receptory oddzielają się od związanych cząsteczek i w specjalnych pęcherzykach powracają na pow błony kom, gdzie następuje ich ponowne wykorzystanie
czym jest egzocytoza?
wydzielenie poza kom zawartości z cytoplazmy w formie pęcherzyków z jednoczesną fuzją błony pęcherzyka i błony kom (dzięki kompleksowi fuzyjnemu)
rodzaje egzocytozy (2)
> konstytutywna - transport i uwalnianie zachodzi w sposób ciągły, niezależnie od czynników zew
regulowana - zachodzi wskutek działania określonych bodźców (np. wiązanie hormonów, neuromediatorów, przeciwciał)
rodzaje receptorów cząst sygnalizacyjnych (2)
> receptory śródkomórkowe - wiążą hydrofobowe cząst sygnalizacyjne, które z łatwością pokonują barierę błony kom (hormony steroidowe i tarczycy, pochodne wit. A) i łączą się z receptorami cytoplazmatycznymi
receptory błonowe = glikoproteidy - rozpoznają cząst zbyt duże lub zbyt hydrofilowe, aby pokonać warstwę lipidową
za co są odpowiedzialne szlaki sygnalizacyjne (5)
- kontrola przepuszczalności błony kom (wpływ na konformację białek kanałowych)
- regulacja transportu do kom innych cząst
- interakcja składników macierzy pozakom i sąsiednich kom z cytoszkieletem poprzez integryny (białka transbłonowe)
- transfer info do cytoplazmy poprzez aktywację wtórnych przekaźników
- przenikanie do kom patogenów naśladujących inne ligandy
rodzaje receptorów błonowych (4)
RECEPTORY:
- związane z białkami kanałowymi - kanały jonowe otwierane przez wiązanie neuroprzekaźników — związanie cząst powoduje otwarcie kanału, np. receptory nikotyno-acetylocholinowe
- katalityczne - białka transbłonowe — domena pozakom wiąże ligand, domena cytoplazmatyczna wykazuje aktywność kinazy tyrozynowej, np. receptory nabłonkowego czynnika wzrostu (EGF)
- cytokin - multimeryczne receptory — mamy domeny transbłonową, dużą pozakomórkową wiążącą cytokiny oraz białkową cytoplazmatyczną wiążącą białka regulatorowe, np. kinaza tyrozynowa
- związane z białkiem G - białka transbłonowe związane z kanałami jonowymi lub enzymami pow błony kom — wiąże wiele różnych cząst sygnałowych, aktywacja przez ligand powoduje interakcje z białkiem G, co uruchamia wtórne przekaźniki (najczęściej cAMP i Ca2+
czym jest białko G?
białko regulatorowe wiążące GTP
co to jest cytosol?
silnie uwodniony żel zawierający białka, metabolity, cukry proste, kwasy tłuszczowe, makrocząsteczki, sole mineralne
składnik cytoplazmy
składniki cytoszkieletu (3)
mikrotubule, mikrofilamenty, filamenty pośrednie
co to mikrotubule?
to spolaryzowane rurki o średnicy 25 nm, złożone z 13 protofilamentów, które są zbudowane z białkowych heterodimerów α- i β-tubuliny (które w obecności GTP polimeryzują i tworzą protofilamenty)
gdzie jest początek powstawania mikrotubul?
w centrum organizacji mikrotubul (MTOC)
rodzaje mikrotubul (2)
> labilne - czasowo pojawiające się w organizacji wrzeciona podziałowego
stabilne - budują centriole, aksonemę (aparat ruchowy) rzęsek i witek oraz neurotubule
jakie są i co się dzieje w biegunach mikrotubul?
w biegunie “+” przewaga szybko dokonującej się polimeryzacji (warunek: wysokie stęż. wolnej tubuliny i niskie stęż. Ca2+)
w biegunie “-“ przewaga wolno zachodzącej depolimeryzacji (warunek: hydroliza GTP)
co robią białka MAPs towarzyszące mikrotubulom?
> stabilizują mikrotubule, hamując ich depolimeryzację, oraz biorą udział w ATP-zależnym transporcie organelli i pęcherzyków (kinezyna, dyneina)
wspólnie z mikrotubulami wpływają na kształt kom, rozpieszczenie organelli oraz uczestniczą w budowie aksonemy i ciałek podstawnych, rzęsek i witek, centrosomu i wrzeciona podziałowego
jaki jest wpływ alkaloidów na mikrotubule wrzeciona podziałowego?
> taksol - stabilizuje strukturę
kolchicyna, winblastyna, winkrystyna - nie dopuszczają do polimeryzacji
uniemożliwiają ich wytworzenie, hamując tym samym podział kom
co to centriole?
to cylindryczne struktury zbudowane z 9 tripletów mikrotubul koncentrycznie rozmieszczonych na kształt turbiny (triplety powiązane są białkami fibrylarnymi), a do wnętrza centrioli dochodzą włókienka białkowe wiążące Ca2+
co to centrosom?
centriola wtórna (prostopadła) + białkowy materiał pericentriolarny
rola centrosomu
inicjuje polimeryzacje mikrotubul, buduje ciałka podstawowe wici i rzęsek
Co zalicza się do wtrętów cytoplazmatycznych?
Glikogen, lipidy, twory krystaliczne, wtręty barwnikowe
Jak w mikroskopie świetlnym można wykazać obecność ziarenek glikogenu w cytoplazmie?
Ich obecność można wykazać w mikroskopie świetlnym za pomocą reakcji PAS. W mikroskopie elektronowym glikogen uwidacznia się w postaci skupisk tworzących tzw. rozety.
W jakiej postaci na terenie cytoplazmy występują lipidy?
Na terenie cytoplazmy występują w postaci nieobłonionych kropel, które w przypadku komórek tłuszczowych zlewają się w jedną dużą kroplę wypełniającą prawie całą komórkę.
W jakich komórkach występują twory krystaliczne?
W komórkach śródmiąższowych jądra.
Budowa tworów krystalicznych
Są to struktury o regularnej budowie, składają się z włókiennego białkowych ułożonych rownolegle lub prostopadle.
Wtręty barwnikowe
Występują w podharcmistrz ziarenek w cytoplazmie komórek skory (melanocytow, keranocytow) i włosów, nadając im zabarwienie.
W jakiej formie pojawiają się wtręty barwnikowe w komórkach mięśniowych serca i wątroby?
Pojawiają się jako produkt degradacji i starzenia.
Czego przykładem są ziarenka lipofuscyny?
Wtrętów barwnikowych
Czym charakteryzuje się faza G1?
Charakteryzuje się nasileniem procesów anabolicznych - m.in. synteza błon organelli komórkowych, zwiększenie liczby mitochondriów i peroksysomow.
Co się dzieje z komórkami niezdolnymi do przejścia punktu restrykcyjnego?
Przechodzą do fazy G0.
z czego są zbudowane mikrofilamenty aktynowe?
z 2 oplatających się łańcuchów aktynowych (F-aktyna), a każdy łańcuch powstaje podczas polimeryzacji białkowych monomerów G-aktyny
co to mikrofilamenty aktynowe?
spolaryzowana “nitka” o średnicy 6 nm, DYNAMICZNA NIESTABILNOŚĆ
od czego zależy proces polimeryzacji mikrofilamentów aktynowych?
od obecności wolnej aktyny, jonów Ca2+ i jest inicjowany przyłączeniem ATP do aktyny (hydroliza ATP rozpoczyna depolimeryzację)
rola spektryny i ankiryny
łączą filamenty aktynowe z integrynami, tworząc szkielet podtrzymujący błonę kom
rola filaminy
sieciuje filamenty aktynowe, które tworząc warstwę korową cytoplazmy, chronią kom przed urazami mech
rola żelsoliny
zwiększa płynność cytoplazmy poprzez fragmentację sieci filamentów aktynowych
rola miozyny
przemieszczanie się kom za pomocą pseudopodiów (miozyna I), transport wewnątrzkom (miozyna V), skurcz kom mięśniowych (miozyna II), podział kom
rola fibryny, α-aktyniny i fascyny
sieciują filamenty aktynowe w równoległe pęczki, które tworzą zrąb mikrokosmków i stereociliów
budowa filamentów pośrednich
zbudowane z białek firbylarnych (domeny globularne na końcach, domena włóknista w środku), średnica 10 nm, nie wykazują biegunowości, struktury stałe (nie podlegają procesom depolimeryzacji)
rola domeny włóknistej (filamenty pośrednie)
umożliwia agregację białek, konstruując splecione boczne dimery
gdzie znajdziemy filamenty pośrednie?
w cytoplazmie jako sieć otaczająca jądro lub jako pęczki biegnące na obwód kom (łączą się z białkami transbłonowymi)
rola filamentów pośrednich
odporność mech, kształt kom, wzmacnianie wypustek cytoplazmatycznych
jakie białka pozwalają filamentom pośrednim na tworzenie sieci/pęczków?
filagryna, synamina, plektyna, plakiny
rodzaje filamentów pośrednich (6)
FILAMENTY
- keratynowe - swoiste dla kom nabłonkowych, budują je heterodimery cytokeratyn typu I (białka kwaśne) i cytokeratyn typu II (obojętne i zasadowe)
- wimentynowe i wimentynopodobne - w tkance łącznej, budowa: homodimery wimentyny/heterodimery wimentyny i białka
- desminowe - m. gładkie, linie Z włókien m. szkieletowych, budowa: desmina, wimentyna
- gliofilamenty - kom. glejowe, budowa: GFAP, wimentyna
- neurofilamenty - aksony i dendryty, budowa: NF-L (do 70 kDa)/NF-M (do 110 kDa)/NF-H (do 150 kDa), α-interneksyna
- laminy jądrowe - we wszystkich kom jądrzastych, 5 typów lamin: A, C, B1, B2 i B3, białka te to miejsca przyczepu heterochromatyny, a także tworzą blaszkę jądrową
co powoduje nieprawidłowa budowa lamin A i C?
deformacja otoczki jądrowej kom m. szkieletowych i m. sercowego oraz kom nerwowych
co to polirybosomy?
rybosomy powiązane nicią mRNA występujące luźno w cytoplazmie lub przy błonie siateczki śródplazmatycznej lub zew błonie otoczki jądrowej
co to ergastoplazma?
obszary kom zawierające duże ilości rybosomów
role podjednostek rybosomów
mała - dopasowuje tRNA do kodonów mRNA
duża - wytworzenie w. peptydowych, elongacja
jakie białka przez jakie rybosomy są produkowane?
> białka na potrzeby własne - rybosomy cytoplazmatyczne
> białka na eksport, enzymy lizosomalne, białkowe składniki cytomembran i organelli - rybosomy związane z siateczką
jak zorganizowana jest siateczka śródplazmatyczna?
to system kanalików i cystern ograniczonych błoną
co jest wewnątrz siateczki śródplazmatycznej?
woda, elektrolity xd
rodzaje siateczki śródplazmatycznej (2)
szorstka/ziarnista, gładka
jakie białka znajdziemy na błonie siateczki szorstkiej?
> białko dokujące - receptor błonowy rozpoznający cząst SRP, która przyłączona jest do dużej podj rybosomu
ryboforyny - białka przytwierdzające dużą podj do błony po odłączeniu SRP
enzymy modyfikujące syntetyzowany peptyd (w świetle cystern odcinany jest peptyd sygnałowy)
gdzie jest dużo siateczki szorstkiej?
w kom intensywnie syntetyzujących białka!
gdzie znajdziemy siateczkę gładką w kom?
cz. obwodowa cytoplazmy jako skomplikowany system anastomozujących kanalików
co się dzieje na siateczce gładkiej?
synteza lipidów, etapy syntezy i przemiany hormonów steroidowych, przemiana glukozy, segregacja i modyfikacja białek, detoksykacja toksyn, magazynuje glikogen i lipidy (wow całkiem dużo)