Sjúkdómar í brjóstum (Brjósta) Flashcards
Algeng einkenni frá brjóstum
- Verkir – tíðatengdir/ ekki tengdir tíðum
- Hnútar – einungis 10% illkynja
- Útferð frá geirvörtu
- Vegna áverka
- Vegna sýkingar
Hnútar í brjóstum
- Algengt vandamál
- Oftast góðkynja
Greining:
- mammographia
- ómun af brjósti
- vefja- eða frumusýni
Meðfæddir brjóstagallar
- aukageirvarta
- aukabrjóstvefur
- amastia
- hypoplasia
Brjóstakrabbamein á Íslandi - yfirlit 2012-2016
Meðalfjöldi tilfella á ári - Karlar = 3 og Konur = 211
Hlutfall af öllum meinum - Karlar = <1% og Konur = 27,6%
Meðalaldur við greiningu - Karlar = 71 ár og Konur = 62 ár
Meðalfjöldi látinna á ári - Karlar = 0-1 og Konur = 50
FJöldi á lífi í árslok 2016 - Karlar = 34 og Konur = 3062
99% sjúklingar eru konur, 1% eru karlmenn
Nýgengi og dánartíðni brjóstakrabbameins á Íslandi
- Nýgengi hefur aukist en dánartíðni lítið breyst síðustu hálfa öld.
- Talið byggjast á betri meðferð og fyrri greiningu þessara meina.
Hverjir eru orsakir og áhættuþættir brjóstakrabbameins?
Erfðaþættir <10%
- BRCA 1, BRCA 2
- Önnur gen
Hormónar
- Estrogen
Neysluvenjur
- Tíðahvarfahormón, getnaðarvarnarpilla
- Offita, lítil líkamleg hreyfing
- Áfengisneysla
Landfræðilegur munur – umhverfisþættir
Hormónaáhrif: fleiri tíðahringir→↑áhætta
- Langt frjósemisskeið
- Barnleysi
- Að eignast fyrsta barn seint á ævinni
- Notkun tíðahvarfahormóna - (pillan)
- (Offita)
Brjóstakrabbamein - erfðir
- Erfðir skýra sennilega einungis um 10%
> Til eru fjölskyldur með háa tíðni
> Tvö gen vel þekkt: - BRCA-1
- BRCA-2
- Erfðaráðgjöf
> Fyrirbyggjandi aðgerð
> Reglulegskimun
Hverjir eru 4 megin vefjaþættir brjósta?
- Kirtilgangar (ductini)
- Kirtlar (acini)
- Fita
- Bandvefur ~1%
Vefjafræði brjóstakrabbameins
- Adenocarcinoma
> 99% brjóstakrabbameina
> Ductal (90-95%)
> Lobular(5-10%)
> Staðbundin (cancer in situ)
vs.
> Ífarandi (invasive)
Brjóstakrabbameins viðtakar - vefjafræði
- Estrógen
- Prógesterón
- HER2
Hver eru einkenni brjóstakrabbameins?
- Hnútur án eymsla
- Hnútur með eymslum
- Útferð
- Inndráttur/hreistur á geirvörtu
- Staðbundin bólga/bjúgur
- Einkenni meinvarpa
Skimun brjóstakrabbameins
- Hófst árið 1987
- 40-69 ára
- Á 2ja ára fresti
Hvernig fer þrískoðun fram?
- Saga og skoðun
- Myndgreining
- Mammographia
- Ómun - Vefjagreining
- Fínnál
- Grófnál
Sjúkrasaga
- Aldur og kyn
- Einkenni frá brjóstinu?
> Staðsetning
> Tímalengd
> Tengsl við tíðahring - Gyn saga:
> Aldur við fyrstu blæðingar
> Aldur við tíðahvörf
> Barneignir
> Hormónameðferð - Fyrri saga
- Fjölskyldusaga
- KK:
> Lifrarstarfsemi
> Kynlífsvandi
> Lyf
Hvernig fer „inspection“ fram?
- Í sitjandi stöðu
- Bera saman hægri og vinstri
> Stærð og lögun
> Útlit húðar
> Geirvörtur
Hvernig fer „palpation“ fram?
- Útafliggjandi eða í sitjandi stöðu
Hver er munurinn á góðkynja og illkynja hnútum?
Góðkynja:
- Mjúkur / cystískur
- Sléttar brúnir
- Hreyfanlegur
- + / - Eymsli
- Ekki inndráttur á húð
- + / - inndregin geirvarta
- Græn/gul útferð
- Tengsl við tíðahring
Illkynja:
- Harður
- Óreglulegur
- Getur verið fixeraður
- Yfirleitt eymslalaus
- + / - inndráttur á húð
- +/ - inndregin geirvarta
- Blóðug útferð
Hvernig myndgreiningar eru gerðar?
- Brjóstamyndataka (mammografía)
- Ómun
- Galactographia
- Rannsóknir vegna meinvarpa
> Tölvusneiðmynd
> Beinaskann - Segulómun
Vefjagreining
- Fínnál
- Grófnál
- Excisional biopsia (sýnataka með skurðaðgerð)
Hvað er TNM stigun?
- T = tumor
- N = node
- M = metastasis
- Út frá þessum upplýsingum reiknað út stig (0-IV)
- Til að meta horfur og ákvarða meðferð
- 0: In situ
- I: æxli ≤2 cm, +/- smásæ eitlameinvörp (0,2- 2mm)
- II
> IIA: - ekkert æxli í brjósti en meinvörp í 1-3 eitlum EÐA
- æxli ≤2 cm með eitlameinvörpum EÐA
- æxli 2-5 cm án eitlameinvarpa
- IIB:
- æxli 2-5 cm með meinvörpum í 1-3 eitlum EÐA
- æxli >5 cm án eitlameinvarpa
- III
> IIIA: - Ekkert æxli í brjósti eða æxli af öllum stærðum með meinvörpum í 4-9 eitlum EÐA
- æxli >5 cm með eða án 1-3 eitlameinvörpum
> IIIB:
* Æxli af öllum stærðum sem hefur vaxið inn í brjóstvegginn eða í húð og meinvörp í allt að 9 eitlum
> IIIC:
* Æxli af öllum stærðum sem hefur vaxið inn í brjóstvegginn eða í húð og meinvörp í ≥10 eitlum
IV: Fjarmeinvörp
Hverjar eru meðferðirnar við brjóstakrabbameini?
- Formeðferð (neo-adjuvant)
- Skurðaðgerð
- Geislameðferð
- Lyfjameðferð
- And-hormónameðferð
Hverjar eru skurðaðgerðirnar við brjóstakrabbameini?
- Fleygskurður
- Brjóstnám
- Einfalt (simple)
- Modified radical mastectomy
- Húðsparandi - Eitlaaðgerð
+/- Uppbygging, tafarlaus eða síðbúin
Meðferð við brjóstakrabbameini - stig 1-4
Stig I+II
- Mastectomía + eitlataka/varðeitlar +/- geislun
> (ef eitlar ekki teknir og eitlasýni er jákv.)
- Fleygskurður + eitlataka/sýni + geislun
Stig III
- Mastectómía + geislun
- Ef æxli vaxið fast við brjóstvegg =>aðeins geislun
Stig IV
- Óskurðtækt æxli
=> lyfjameðferð/andhormónameðferð/geislun
Lyfjameðferð brjóstakrabbameins
Premenopausal konur:
- Eitlar eðl: 0 (fá yfirleitt estrogen hamla)
- Eitlar jákv:
> Viðtakar pos => krabbameinslyf í 6 mán + estrógen hamli (tamoxifen), herceptin ef HER2+
> Viðtakar neg=> krabbameinslyf í 6 mán
Postmenopausal konur:
- Eitlar eðl: 0 (fá yfirleitt estrogen hamla)
- Eitlar jákv.:
> Viðtakar pós => tamoxifen eða aromatasa hemli, herceptin ef HER2+
> Viðtakar neg => krabbameinslyf í 6 mán.
Hverjir eru forspárþættir lífshorfa?
- Stærð æxlis
- Eitilmeinvörp
- Fjarmeinvörp
- Gráða
- Vefjagerð
- Hormónaviðtakar
- HER2 viðtakar
- Æðaíferð
- DNA-ploidy
- S-fasi / Ki
Hverjar eru lífshorfur fólks með brjóstakrabbamein?
- 5 ára lífshorfur – 87%
- Lífshorfur háðar stigun
- Eitlastaðan skiptir mestu máli
- 1/3 greinast með jákvæða eitla
- 20-30% sem eru með neikvæða eitla við greiningu fá meinvörp og deyja <10 ára frá greiningu
Hverjar eru lífshorfur fólks með brjóstakrabbamein eftir stigun?
5 ára lífshorfur eftir stigun:
Stig I: >90%
Stig II: tæplega 90%
Stig III: 55%
Stig IV: 15%
-> 10 ára lífshorfur (öll stig): 80%
