Magi og vélinda (Abdomen) Flashcards
Hvað er vélinda?
25-30cm vöðvatúba
- milli koks og maga
- efri og neðri þrengivöðvar
- bylgjuhreyfingar (peristalsis)
Hvað er skeifurgörn?
- C-laga
- Liggur umhverfis brisið
- Skipt í 4 hluta
> Bulbus duodeni
> Pars descendes
> Pars horizontalis
> Pars ascenders
Rof á vélinda
- Tilfelli
- Orsakir
- Einkenni
Tilfelli:
- sjaldgæft !
- um 1 tilfelli / ári hér á landi
- >20% dánartíðni ef alvarlegt rof
Orsakir:
- Af völdum meðferðar (53%)
- Af völdum uppkasta (25%) (Boerhaave syndrome, Búlemía)
- Aðskotahlutur (18%)
- Áverkar, efnabrunir, annað (4%)
Einkenni:
- Brjóstverkur
- Verkur aftur í bak eða út í vinstri öxl
- uppköst og mæði stuttu eftir að verkur byrjar
Hvernig er Rof á vélinda greint og hver er meðferð?
Greining:
- Kyngingarmynd: sjúkl kyngir skuggaefni, en í dag oftast CT með skuggaefni
Meðferð:
- Stuðningsmeðferð
- Stoðnet
- Aðgerð (hreinsun, dren, lokun)
- (brottnám á vélinda er sjaldgæft)
Hvað er Bakflæði (reflux) ?
Bakflæði magainnihalds (sýra) í vélinda - gastrooesophagal reflux - orsakar oft bólgu og sáramyndun í neðri hluta vélinda
Hver eru einkenni bakflæðis?
- Brjóstsviði
- Verkur í efri hluta kviðar
- Kyngingarerfiðleikar
- Ógleði
- Uppköst
Hverjir eru fylgikvillar bakflæðis?
- Bólga í vélinda (oesophaggitis)
- Barretts oesophagus (columnar þekja - squamous þekja)
- Þrengsli (strictura)
- Sár - blæðing
Hverjar eru algengustu tegundir þindarslits?
Sliding og Para-oesophageal
Hvernig er greining og meðferð á bakflæði?
Greining:
- Saga-skoðun
- Magaspeglun
- þrýstings- og pH mæling (24 klst) - tengsl einkenna og sýrustigsmælingar
Meðferð:
- Almenn ráð (hætta að reykja, drekka kaffi, sofa með hátt undir höfði o.s.frv)
- Lyf
- Aðgerð (Nissen fundoplication)
Hvað er NIssen fundoplication?
Aðgerð á bakflæði
- Efsti hluti maga saumaður umhverfis vélinda eins og kragi
- Hiatus þrengdur þannig að þetta skríði ekki upp að nýju
Hvað er Paraesophageal hernia?
- Haull (maginn) treður sér meðfarm vinstri hlið vélinda
- Mis-mikið sem fer upp, getur verið allur maginn
- Möguleiki á ‘‘kyrkingu’’ (strangulation) á vefjum
- Meðferð - skurðaðgerð
- oftast einkennalaust
- verkir
- ef blóðug uppköst og verkir = bráðaaðgerð
- Nissen fundoplication aðgerð
Hvað er Maga- og skeifugarnarsár
- H.Pylori
- NSAID = bólgueyðandi lyf
- Reykingar / alkóhól
- Einkenni:
> verkir í epigastrium, sjaldan uppköst
> Duodenal: verkir ef svangir / ventrikular: verkir ef borða - Uppvinnsla: magaspeglun
Hverjir eru fylgikvillar maga/skeifugarnasára?
- Blæðing
- Rof (perforatio) - 4-14:100.000
- Obstruction - lokun
Hverjar eru orsakir blæðinga?
- Magabólgur og Ætisár (90%)
- Mallory-Weiss rifur
- Blæðingar úr æðahnútum í vélinda (m.a sjúklingar með skorpulifur)
- Annað: magakrabbi og vélindabólgur
Hver eru einkenin efri blæðinga?
Hematemesis:
- blóðuppköst (ferskt rautt blóð, blóðlifrar, kaffikorgur)
- við blæðingu frá neðri enda vélindati lenda skeifugarnar
Hematochezia
- Blóðhægðir (ferskt blóð um endaþarm og neðri GI blðing eða mikil efri)
Melena:
- Sortusaur (dökkar/svartar, illa lyktandi þunnar hægðir)
Dulið (occult) blóð í hægðum
- Hemoccult próf
Saga um:
- epigastrial verk, sviða, eymsl
- uppþembu, meltingarónot
- brjóstsviða
- skorpulifur
- blóðþynning
Hverjar eru orsakir rof á maga/skeifugörn ?
- Ætisár á skeifugörn > magi
- Áhættuþættir
> H.pylori
> NSAID lyf
> sterar, brunar, trauma
> áfengi, reykingar - Krabbamein - einkum í maga
Hver eru einkenni rofs á maga/skeifugörn?
- Verkur - v. lífhimnubógllu
> skyndilegur, slæmur
> í epigastrium –> dreifist um kviðinn
> stöðugur, versnar við hreyfingar - uppköst / ógleði
- blæðing
> ætisár orsök 30-40% efri GI blæðinga
Skoðun og rannsóknir vegna rofs á maga/skeifugörn
Skoðun:
- Lífsmörk: hiti, hraður hjartsláttur, bþ-fall ef blæðing
- Vöðvavörn: brettharður kviður ef rof
Rannsóknir:
- Blóðprufur
- Myndgreining (kviðarholsyfirlit (loft undir kvið), TS af kvið (frítt loft, frír vökvi))
Hver er meðferð við rofi á maga/skeifugörn?
Rof => lífshættulegt ástand
- lífhimnubólga
- bráðaaðgerð
Ef blæðing => getur verið lífshættulegt
- magaspeglun, meðhöndlun
- aðgerð
PPI - prótonpumpuhemlarar
Sýklalyf ef rof
- upprætingarmeðferð ef H.Pylori
Vökvi, verkjalyf, magasonda, þvagleggur
Aðgerð vegna rofi á maga/skeifugörn
Opin aðgerð vs kviðsjáraðgerð
Skeifurgarnarsár:
- sári lokað
- sýni f. H.Pylor
Magasár:
- Ef góðkynja –> sýni og sári lokað
- Ef illkynja –> íhuga hlutabrottnám á maga
ALLTAF AÐ TAKA SÝNI - ÚTILOKA KRABBAMEIN
Faraldsfræði krabbameins í vélinda
Karlar líklegri en konur (4:1)
- Karlar:
> 16 tilfelli á ári
> 67 ára meðalaldur við greiningu
> 5 ára lifun: 23%
- Konur:
> 5 tilfelli á ári
> 77 ára meðalaldur við greiningu
> 5 ára lifun: 8%
Krabbamein í véldina - tegundir
Flöguþekjukrabbamein
- hefur verið algengasta vefjagerðin
Kirtilfrumukrabbamein
- Hratt vaxandi á vesturlöndunum
Hverjir eru áhættuþættir fyrir Kirtilfrumukrabbameini
- Afleiðing langvarandi bakflæðis
- Breytingar í þekju - forstig krabbameins (30-60x aukin hætta)
- Offita
- Reykingar
Hverjir eru áhættuþættir fyrir Flöguþekjukrabbameini
- Áfengi
- Tóbak
- Nítrít / nítrósamín (m.a í sumum unnum kjötvörum)
- Human Papillomavirus (HPV)
Einkenni krabbameins í vélinda?
- Koma seint
- Kyngingarörðuleikar (dysphagia)
> vaxandi erfiðleikar - fyrst föst fæða svo vökvi - þyngdartap
- ýmis / ósértæk einkenni
> brjóstsviði / -verkur
> hæsi, hósti
> uppþemba
> uppköst
> blóðugur uppgangur
Hvernig eru rannsóknir krabbameins í vélinda?
Vélindaspeglun
- sýnataka
- stundum með ómun (mat á dýpt og eitlum)
Kyngingarmynd m skuggaefni
Tölvusneiðmynd
- brjóst- og kviðarhol
- greining og stigun
Skurðaðgerð
- líknandi
- læknandi
Yfirborðslægt krabbamein - T1
Speglun
- Endoscopic mucosal resection
- Photodynamic therapy
- lazermeðferð
- argon plasma coagulation
Geislameðferð
Meðferð - staðbundinn sjúkdómur
- brottnám á vélinda - 1-2 vikna lega postop
Líknandi meðferð - einkenna meðferð
- krabbameinslyf
- geislameðferð
- stoðnet
Horfur
- 50-60% með útbreiddan sjúkdóm við greiningu
Tegundir Magakrabbameins
Kirtilfrumukrabbamein - langalgengast (90%)
Aðrar tegundir:
- Eitilfrumuæxli (lymphoma)
- GIST (gastrointestinal stomal tumor)
- Neuroendocrine / Carcinoid / krabbalíki
Hverjar eru aðal staðsetningar á magakrabbameini?
- Pylorus-svæði 60%
- Corpus 30%
- Cardia 5%
- Allur magi 5%
Faraldsfræði magakrabbameins
Fimmta algengasta krabbamein í heimi, mism há tíðni milli landa. Algengt í Japan, Kína, Chile
- Algengara meðal karla (15 tilfelli/ári) en hjá konum (12 tilfelli/ári)
- Er 7.algengasta krabbamein hjá körlum á Íslandi (15. hjá konum)
Hverjir eru áhættuþættir magakrabbameins?
- Helicobacter pylori sýking
> Áhættuþættir hjá 65-80% æxlanna (líklega vegna krónískrar bólgu)
> Einungis 2% þeirra sem hafa H.Pylory frá magakrabbamein - Aldur >40 ára
- Reykingar: 40% aukning hjá reykingamönnum og 80% hjá stórreykingamönnum
- Mataræði: nítröt/nítrít í söltuðum/unnum kjötvörum, grillmat)
- Blóðflokkur A
- Ofþyngd
Hver eru einkenni magakrabbameins?
- Einkenni koma oft seint og eru ósértæk
- Blóðleysi (blæðing frá æxlinu (blóð með hægðum/melena))
- Seddutilfinning / lystarleysi
- Brjóstsviði
- Megrun
- Ógleði og uppköst
- Blóðug uppköst (sjaldgæf)
- Ascites / vökvi í kvið (sjaldgæft)
Hvernig er greining á magakrabbameini?
- Magaspeglun + sýnataka
- Leit að meinvörpum
> CT af brjóst- og kviðarholi
> segulómskoðun
> ómskoðun af lifur
> kviðsjárspeglun
2/3 eru með vöxt yfir á önnur líffæri eða meinvörp við greiningu
Hvar verða oftast meinvörp í krabbameini í maga?
- lifur
- lungur
- eggjastokkar
- lífhimna
- heili ofl
Hver er meðferð við krabbamein í maga?
Skurðaðgerð
- eina lækningin
- aðgerð getur verið læknandi ef sjúkdómurinn er staððbundinn eða líknandi (líknandi aðgerð stundum gerð ef einkenni eru mikil (má einnig setja stoðnet/stent))
- Lyfjameðferð betri en palliative
- Geislameðferð
Læknandi skurðaðgerð - krabbamein í maga
- < 1/3 sjúklinga
- Magabrottnám (total gastrectomy)
> þegar æxlið er í efri hluta
> maginn fjarlægður og smágirni tengt við vélinda
> Roux-en-Y
Hvað er hlutabrottnám á maga (partial gastrectomy) ?
þegar æxlið er í neðri hluta / fjærhluta
- nærliggjandi eitlar fjarlægðir í báðum aðgerðum
Hverjar eru horfurnar?
- Mjög háðar stigun
- Horfur mjög góðar ef æxlið staðbundið
> 80-100% 5 ára lifun - Ef vaxið í gegnum magavegg < 10% 5 ára lifun
- Ísland: 30-35% 5 ára lifun
