Lifur, gallvegir og bris (Abdomen) Flashcards
Hvaða líffæri framleiðir gall og hvar?
Lifrin framleiðir gall í gallgöngum
Um gallframleiðslu
- Gallgangar eru eins og stór eik (margar greinar)
- Gallið þarf að renna auðveldlega niður
- Ef þessar „greinar“ stíflast geta myndast gallsteinar
Um gallsteina
- Algengir, 10-15%
- 4F= fat, females, forty, fertile
> Ástæðan fyrir því að konur séu í meiri hættu á að fá gallsteina er hormónatengt - Algengt ef fólk léttist hratt
> Margir sem fara í efnaskiptaaðgerðir geta fengið gallsteina - Aðallega kólesterólsteinar (20%), en líka
bilirubin og calcium
> Bilirubinsteinar eru gulir, gallsteinar með svörtum skellum - Blandaðir steinar algengastir (75%)
- Gallsteinar geta verið einkennalausir eða einkennagefandi
> Erum yfirleitt með gallsteinanna í mörg ár en það fer eftir hvar stíflan verður - Gallsteinar tengjast fæðu vegna t.d. hamborgara og pizzu
- Gallsteinaköst birta sig í verkjum sem líður hjá
Gallsteinar - Faraldsfræði
- Algengur sjúkdómur
> 10-20% fólks á Vesturlöndum með gallsteina - Tíðni eykst með aldri
> 70-80% einkennalausir - 20% fá einkenni innan 20 ára
- 10 - 30% sjúklinga með gallsteina fara í gallblöðrutöku (hátt hlutfall á Íslandi)
Hvað eru gallsteinar að meðaltali gamlir þegar þeir eru fjarlægðir?
11 ára
Hver er birtingarmynd gallsteinasjúkdóma?
- Gallsteinaköst (finnst til í hægri efri hluta kviðar)
- Gallblöðrubólga
- Gula – Gallrásasteinar
- Gallsteina orsökuð sýking í gallgangi (cholangitis)
- Gallsteina orsökuð briskirtilsbólga
- Gallsteina orsökuð garnastífla
… muna að flestir eru einkennalausir
Hvað er notað til að greina gallsteinasjúkdóma?
- Ómskoðun
- CT = lélegt, einungis um 10-15% steina sjást
- MRCP (segulómun)
Hvað er gallkveisa (billiary cholic) og hver eru einkenni gallkveisu?
Gallkveisa
- Stutt stífla á gallblöðrupíplu (ductus cysticus) sem síðan losnar
- Einkenni
- Kviðverkir í nokkrar klukkustundir
> Epigastrium/hægri efri hluti kviðar
> Leiðni aftur í bak/öxl
> Oft tengsl við máltíðir
- Einkennalaus milli kasta
Hvað er gallblöðrubólga (cholecystitis) og hver eru einkenni bólgunnar?
Gallblöðrubólga
- Lengri stífla á gallblöðrupíplu (ductus cystitcus)
- Gallblaðra þennst út→bólgnar→ sýkist af bakteríum
- Einkenni
> Kviðverkir (stöðugir) og lengri en 6 klst
> Leiðni aftur í bak/hæ öxl
- Þegar unnið er með gallblöðrubólgu er tekið hluta af lifrinni og eitlar fjarlægðir í kring
Hver er munurinn á gallkveisu og gallblöðrubólgu?
Gallkveisa:
- Algengasta einkenni gallsteina
- Kviðverkir-verkjaköst
- Ógleði / uppköst
- Hitalaus
- Eðl. Hvít / CRP
- Einkennalaus milli kasta
Gallblöðrubólga:
- Algengasti fylgivilli gallsteina
- Gallblaðra þenst út og bólgnar
- Kviðverkir (stöðugir)
- Ógleði / uppköst
- Hiti
- Hækkuð hvít / CRP
- Veikari sjúklingur
> Fáir sem fá gallblöðrubólgu sem fá gallsteinakast
Hvað eru gallgangasteinar-/stasagula (Choledocholithiasis) og hver eru einkennin?
- Steinn fer úr gallblöðru í gallrás (common bile duct)→stíflar→ upphleðsla á gallefnum
- Einkenni/skoðun
> Gula
> Dökkt þvag / ljósar hægðir
Hvað er gallgangabólga (cholangitis) og hver eru einkennin?
- Stífla á gallgangi getur valdið bólgu í gallgöngum (cholangitis)
> Gallrás þenst út→bólgnar→ sýkist af bakteríum - Alvarlega veikir sjúklingar
- Einkenni
> Hiti verkur og gula
> Rugl, hraður hjartsláttur, lágþrýstingur
Hvað er brisbólga/briskirtilsbólga og hver eru einkennin?
- Stífla framan við brisgang (pancreatic duct) getur valdið brisbólgu (pancreatitis)
> Stífla í gallrás eða bein toxisk áhrif á kirtilinn
> Stífla í gallrás veldur því að brisvökvi kemst ekki niður og ensím hafa áhrif á kirtilinn sem veldur bólgu - Bráð bólga
- Exocrin og endocrin framleiðsla í brisi
- Einkenni
> Slæmir versnandi kviðverkir í
epigastrium
> Leiðni aftur í bak
Af hverju fá sumir brisbólgu?
- Algengustu ástæður eru gallsteinar og alkóhól
> Áfengi er kemískt áreiti á brisið og hefur langvarandi áhrif - Aðrar ástæður mun sjaldgæfari
- Getur þróast í alvarlegan sjúkdóm
- Sjaldan aðgerð á brisi
- Alvarlegir fylgikvillar
> Fylgst með myndrannsóknum og blóðprufum - Langflestir fá milda brisbólgu, 15% fá mjög alvarlega brisbólgu
Tegundir gallsteina skurðaðgerða
- Kviðsjáraðgerð (algengara)
- Opin aðgerð
ERCP (endoscopic retrogade cholangio-pancreaticography) ábending
- Choledocholithiasis
- Cholangitis
- Þrengingar í gallvegum
> Góðkynja
> Illkynja - Gallleki eftir aðgerð
- Sýnataka úr þrengingum
Gallblöðrukrabbamein
- Kirtilfrumukrabbamein (adenocarcinoma)
- Sjaldgæft (0.6% af öllum krabbameinum)
- Algengara í S-Ameríku, Japan og Ísrael
- Meðalfjöldi tilfella á ári á Íslandi - 4
- Meðalaldur 69 (kk), 73 (kvk)
- Þeir sem fá langvarandi gallblöðrubólgu eru í aukinni hættu á að fá krabbamein
> oft tekið gallblöðrun til að koma í veg fyrir að sjúklingurinn fái krabbamein
Hver eru einkenni og áhættuþættir gallblöðrukrabbameins?
Einkenni:
- Verkir í efri, hægri hluta kviðar
- Meltingaróþægindi
- Slappleiki, lystarleysi
- Þyngdartap
- Gula
- Fyrsta einkenni getur verið bólga í gallblöðru
Áhættuþættir:
- Gallsteinar
> Um 80% með krabbamein hafa steina
* 1% af þeim sem hafa steina fá krabbamein
- Erfðir
- Offita
- Krónísk gallblöðrubólga
- Primary sclerosing cholangitis
Greining, meðferð og horfur gallblöðrukrabbameins
- Greining felst í myndgreiningu
> Ómun, MRCP, CT - Meðferðin er skurðaðgerð ef staðbundið
> Gallblaðra, hluti lifrar og eitlar í kring fjarlægt
> Horfur slæmar þrátt f. aðgerð
> Flestir deyja <1árs - Krabbameinslyfjameðferð+geislameðferð
- 5 ára lifun er um 3%
> 90% dánir < 1 árs
> Hærri lifun hjá sjúklingum sem fara í aðgerð
Krabbamein í briskirtli
- Mjög illkynja æxli
- Meinvörp við greiningu: 80%
- 5 ára lífshorfur: <1%
- Caput 70%
- Corpus + cauda 30%
- Kirtilfrumuæxli – adenocarcinoma (exocrine)
- > 90% æxla
- Innkirtlaæxli (endocrine)
> Oft góðkynja
> T.d. Insulinoma, glucagonoma
Faraldsfræði krabbameins í brisi
- Nýgengi vaxandi í heiminum
- Nýgengi hátt á Norðurlöndum!
- Ísland: 25 karlar og 21 kona á ári
> 2% allra krabbameina - 5% krabbameins dauðsfalla í USA
- Meðal aldur um 72 ár
Einkenni krabbameins í brisi
- Oft einkennalaust á byrjunarstigum
> Nema ef æxlið stíflar bris- eða gallgang - Óútskýrt þyngdartap 80%
- Kviðverkir 60%
- Gula (oftast án verkja) 50%
> “Stíflugula”
> Húð, hvítur augna, ljósar hægðir, dökkt þvag - Ascites 30%
- Slappleiki, þrekleysi, þreyta, lystarleysi
- Ógleði, uppköst
> Mögulega vegna þrýstings frá æxli á maga –
seinkuð magatæming - Fyrirferð í kvið
- Sykursýki
Hverjir eru áhættuþættir krabbameins í brisi?
- Lítið þekktir
- Reykingar
> Því meiri reykingar/fleiri pakkaár – því meiri áhætta
> Tilfellum myndi fækka um 10-25% ef reykingum yrði hætt - Langvinn briskirtilsbólga (chronicpancreatitis)
> Oftast af völdum mikillar áfengisneyslu - Tíðni ↑ með aldri, karlar>konur
- Offita
- Sykursýki
> Sykursýki 2 í >10 ár→50% ↑ áhætta - Mögulega tengsl við mataræði: unnin kjötvara, rautt kjöt, steikt/grillað kjöt.
Meðferð við krabbamein í brisi
- Eina lækningin er skurðaðgerð
> Skurðaðgerð getur líka verið líknandi (palliative) - Aðgerð er möguleg hjá 15-20% sjúklinga
> Whipple’s aðgerð (ef æxli í brishöfði) - Löng og flókin aðgerð
- Margar tengingar (e.anastomosis)
> Vinstra hlutabrottnám (ef æxli í brisskotti)
Hvernir eru horfurnar hjá fólki með krabbamein í brisi?
- Slæmar!
- Flestir:
> 3-6mán - Eftir aðgerð:
> 20% 5 ára lifun
Gallgangar - krabbamein
- Kirtilfrumukrabbamein (adenocarcinoma) >90%
- Innan/utan lifrar (e.intrahepatic/extrahepatic)
> Klatskin tumor: æxlið staðsett þar sem hæ.og vi. lifrargangar mætast) - Sjaldgæft (nýgengi 1-2tilfelli/100.000/ári)
Hver er starfsemi lifrarinnar?
- Framleiðir gall – melting
- Storkuþættir
- Myndar lipoprotein – kólesteról
- Niðurbrot ýmissa efna – alkóhól
- Tekur við öllu blóðflæði frá görnum – v porta!
Hvaða sjúkdómar í lifur geta leitt til aðgerða?
Góðkynja:
- Cystur, steinar
- FNH (focal nodular hyperplasia)
- Hemangioma (æðaæxli)
- Adenoma
Illkynja:
- Primer túmorar
> Börn
> Cholangiocarcinoma
> HCC
- Meinvörp
Hvað er algengasta krabbameinið í lifrinni?
- Algengast er lifrarfrumukrabbamein (e.hepatocellulcarcarcinoma, HCC) 75%
> Gallvegakrabbamein (e.cholangiocarcinoma) næst algengast
> Önnur mein sjaldgæf - Meinvörp frá öðrum krabbameinum
> Algengari en lifrarkrabbamein
Hvernig er lifrarfrumukrabbamein greint?
- Myndgreining
- Ómun
- Tölvusneiðmynd
> Og PET-CT - Segulómun
- Ef útlit mjög einkennandi á myndrannsókn þarf ekki vefjagreiningu/sýnatöku
- Æxlisvísir í blóði getur hækkað (α-fetoprotein)
Hverjar eru horfur lifrarfrumukrabbameins?
- Almennt slæmar þar sem greinist seint
- Ef æxli er lítið (eða greinist fyrir tilviljun) þá betri horfur
- Flestir látnir <1 árs frá greiningu
- Ef ekki hægt að fjarlægja æxlið með aðgerð þá lifir sjúklingur um 3-6mánuði
Meinvörp í lifur
- Algengustu æxlin í lifur
- Í vissum tilfellum skurðaðgerðir
> Meinvörp frá ristil og endaþarmskrabbameinum
>…… frá brjóstakrabbameini
> …… frá sortuæxlum (melanoma)
> o.fl - Bæta horfur sjúklinga og lækna í 25-30% tilfella
- Ekki talið vænlegt í vissum sjúkdómum
> Meinvörp frá vélindakrabbameini
> ….frá briskrabbameini
> o.fl - Ef tekin eru fjögur hólf af lifrinni (hægt líka með einungis 25% af lifrinni) getur hún stækkað aftur á tveimur mánuðum!
Setning glærupakkans:
ALLT þarf að fá aðflæði og fráflæði!
