Bráðir kviðverkir hjá konum (GYN) Flashcards
Almennt um bráða kviðverki
- Kviðverkir sem hafa varað skemur en 1 viku
- Ástæðan fyrir u.þ.b 10% af komum á heilsugæslu
- Oftast önnur einkenni sem fylgja s.s ógleði, uppköst og breytingar á hægðum
- Fleiri mögulegar orsakir hjá konum en körlum
Bráðir kviðverkir - sjúkrasaga
- Staðsetning
- Eðli verkjanna
- þróun
- Annað
Hjá konum:
- Breyting á útferð?
- Tíðarhringur?
- Möguleiki á þungun ?
- Saga um kvensjúkdóma
Hverjar eru orsakir bráðra kviðverkja ?
- skipt í hólf
RUQ:
- Gallsteinar
- Gallblöðrubólga
- Nýrnaskjóðubólga
- Lifrarbólga
- Lungnabólga
RLQ:
- Botnlangabólga
- IBS
- þvagfærasýking
- Kvensjúkdómar
- Torsion af eista
LUQ:
- Magasár
- Nýrnaskjóðubólga
- Lungnabólga
LLQ:
- Divertikulit
- IBS
- þvagfærasýking
- kvensjúkdómar
- torsion af eista
Epigastrial:
- Magasár
- Gallblöðrubólga
- Brisbólga
- Hjartaáfall
Peri-umbilical:
- Smágirnisstífla
- Ristilstífla
- Botnlangabólga
- Æðagúlpur á abdominal aorta
Hvað er legslímuflakk?
Legslímufrumur sem fara á staði sem þær eiga ekki að fara á (t.d á eggjastokinn)
Hverjar eru algengustu orsakir bráðra kviðverkja hjá konum?
- PID (pelvic inflammatory disease)
- Rofin blaðra á eggjastokk
- Botnlangabólga
Hvað er PID (pelvic inflammatory disease) ?
Sýking (oftast bakteríur) sem ‘‘ferðast’’ upp í gegnum legháls og veldur einni eða fleiri sýkinga:
- sýking í endometrium
- sýking í eggjaleiðurum
- sýking í parametrium
- sýking í eggjastokkum
- abscess í eggjaleiðurum eða eggjastokkum
- lífhimnusýking í grind
Hverjir eru áhættuþættir PID?
- Algengast meðal 15-25 ára
- Margir rekkjunautar
- Fyrri saga um kynsjúkdóma
- Ný lykkja - aukin áhætta fyrstu mánuðina eftir uppsetningu
- IVF meððferðir
- Fóstureyðing - með lyfjum eða kirurgisk
- Post-partum
Hverjir eru orsakavaldar PID ?
- Chlamydia trachomatis (algengast)
- Neisseria gonorrhoea
- Blönduð flóra: t.d garnerella vaginalis, mycoplasma, haemophilus influenza, Beta-hemolytiskir streptokokkar, stafylokokkar og E.coli
Hver eru einkenni PID?
- Verkir og eymsli um neðanverðan kvið sem geta komið brátt eða ágerst
- Aukin útferð frá leggöngu
- Breytingar á tíðablæðingum, t.d blettablæðingar
- Hiti og almennur slappleiki
- Ógleði og uppköst
- Óþægindi við samfarir og þvaglát
- Verkir undir rifjum við perihepatitis (FItz-Hugh-Curtis-heilkenni)
Skoðun og rannsóknir PID
- Lífsmörk og almennt ástand
- Kviðskoðun
- Kvenskoðun með stroki í chlamydiu og gonokokka PCR
- Paraklíník: hvít blóðkorn, CRP, þungunarpróf og þvagsýni (með U-hCG)
Hvernig er PID greint?
- Hvað bendir til PID ?
- HVað styður gruninn?
Bendir til PID:
- Eymsli við þreifingu yfir neðanverðum kvið, oft beggja vegna
- Eymsli við þreifingu af legi og adnexum við kvenskoðun
- Dislokationeymsli af leghálsi við kvenskoðun (verkur v. hreyfingu á leghálsi)
Eitt eða fleira af neðangreindu styður grun:
- Hiti > 38°
- Hækkun á CRP og/eða hvítum blóðkornum (> 10þ)
- Sýkingarleg útferð (hvít blóðkorn í útferð)
- Strok frá leggöngum eða leghálsi jákvætt fyrir N.ghonorrhoeae eða C.trachomatis
Hver er meðferð við PID?
- Mikilvægt að meðhöndla við minnsta grun til að koma í veg fyrir fylgikvilla, s.s ófrjósemi
- Per os sýklalyfjameðferð (Doxylin og Metronidazol) í vægum tilfellum
- Sýklalyf í æð í svæsnari tilfellum (Ampicillin og Metronidazol)
- Ef gonokokkar þá ceftriaxone i.m og azithromycin
Hverjir eru fylgikvillar PID?
- u.þ.b 20% fá skaða á eggjaleiðurum (aukin áhætta með auknum fjölda sýkinga og auknum alvarleika)
- skaði á eggjaleiðurum hefur í för með sér aukna áhættu á ófrjósemi og utanlegsþungun. Aukin áhætta við aukinn fjölda sýkinga
> eftir væga sýkingu verða um 10% ófrjóar
> eftir meðalsvæsvna sýkingu verða um 20% ófrjóar
> eftir alvarlega sýkingu verða um 40% ófrjóar - krónískir móðurlífsverkir
- 10-15% fá Fitz-Hugh-Curtis-heilkenni (perihepatitis og samvextir við lifur)
Hvað eru blöðrur (cystur) á eggjastokkum ?
Góðkynja vökvafylltar blöðrur, oftast >30 mm í þvermál
- á hverjum mánuði sjást litlar blöðrur á eggjastokkum (allt að 25 mm í þvermál) í tengslum við egglos - ekki eiginlegar cystur!
Einkenni blaðra á eggjastokkum ?
í flestum tilfellum einkennalausar nema ef:
- þær verða svo stórar að þær þrýsta á þvagblörðu og/eða endaþarm
- þær verða svo stórar að þær valda þenslu á kvið
- þær snúa upp á sig, blæða eða rofna
- þær valda eymslum við kynlíf
Hver eru einkenni rofinnar blöðru á eggjastokk?
Bráðir kviðverkir
- byrja snögglega og geta orðið mjög slæmir
- staðsettir um neðanverðan kvið, oft verri öðru megin
- versna við hreyfingu
- verkur upp í axlir í svæsnum tilfellum
- sársauki við hægðalosun
Hvernig eru rofnar blöðrur á eggjastokkum greindar?
- Dæmigerð saga: skyndilegir sterkir verkir (oft unilateralt í byrjun), versnun við hreyfingu
- ómskoðun um leggöng: frír vökvi og samfallin blaðra
Hver er meðferðin við rofinni blöðru á eggjastokkum ?
- verkjastilling ( getur oðrið þörf á innlögn til verkjastillingar)
- Endurmat ef ekki bati á örfáum dögum, obs blæðing frá cystu eða torsio
Hver eru einkenni botnlangabólgu?
- Kviðverkur (dreifðir, staðbundinn)
- Slappleiki
- ógleði +/- uppköst
- lystarleysi
- hiti
- hægðatregða, niðurgangur
Einkenni geta breyst eftir því hvar botnlanginn er staðsettur t.d óléttu
Botnlangabólga
- Hvað er Psoas sign?
- Hvað er Obturator sign?
Psoas sign:
- verkur við passífa extension á hægra læri. Jákvætt þegar botnlanginn er staðsettur retrocecal ogyfir hægri psoas vöðva
Obturator sign:
- Verkur við passífa internal rotation á mjaðmalið þegar hægra hné er í flexion stöðu. Jákvætt þegar botnlanginn liggur nálægt obturator internus m
Botnlangabólga - rannsóknir
- blóðprufa: blóðstatus
- þvagprufa: útiloka UTI
- þungunarpróf: staðfesta/útiloka þungun
- Myndrannsóknir (ómun, CT af kviðarholi, MRI af kviðarholi)
- Skoðun hjá kvennsa
Hver er meðferð við botnlangabólgu?
- Sýklalyf: Rocephalin (Ceftriaxone) 1gx1, flagyl (metronidazole) 500mg 1x3
- Skurðaðgerð: kviðsjá. stundum þarf að breyta yfir í opna aðgerð. Flestir útskrifast heim samdægurs
- Konservatíf meðferð: Ef einkenni hafa varað í of langan tíma, botnlanginn kældur og aðgerð gerð síðar. Ef sjúkling er ekki treyst í aðgerð vegna udirliggjandi heilsufars.
Uppásnúningur á eggjastokk (Torsio ovarii)
- Getur hent konur á öllum aldri, einnig ófrískar konur
- Eggjastokkur snýst um liðbönd um sinn eigin ás og það getur leitt til kvalarfullar vefjanekrósu
- Oftast um að ræða stækkaðan eggjastokk, t.d vegna stórrarcystu
- Eggjaleiðari snýst oft með eggjastokknum og þá er talað um adnexal torsion
- Brátt vandamál sem krefst bráðrar meðferðar
Hver eru einkenni á Torsio ovarii ?
- Akút sterkir kviðverkir, oftast öðru megin í kvið (unilateral)
- ógleði og uppköst í >70% tilfella
Hvernig er uppvinnslan á Torsio ovarii ?
- lífsmörk
- kviðskoðun
- kvenskoðun
- blóðprufur; CRP og HBK
- ómun
Skoðun og rannsóknir á Torsio ovarii?
- Létt hækkun á CRP g leukocytosa (getur þó verið eðlileg við stutta sögu)
- Merki um peritonitis við kviðskoðun - akút abdomen
- Aum fyrirferð við kvenskoðun
- ómun: oft > 5 cm stór cysta þeim megin sem einkenni og merki um minnkað blóðflæði í eggjastokk
Meðferð á Torsio ovarii?
Laparoscopia með afsnúningi (getur þurft að fjarlægja eggjastokk)
Utanlegsþungun
- þegar hið frjóvgaða egg festir sig utan legs
- u.þ.b 1% af þungunum
- Dánartíðni ef viðeigandi meðferð er 0,2 / 1000
- Ástæðan fyrir 6% tilfella af mæðradauða
- Algengasta ástæða mæðradauða á 1.þriðjungi
Hverjir eru áhættuþættir utanlegsþungunar?
- Saga um ófrjósemiaðgerð (OR 9,3) og aðrar aðgerðir á eggjaleiðara
- Lykkja (OR 10,6)
- Saga um utanlegsfóstur (OR 10)
- Reykingar, saga um sýkingar í grindarholi, ófrjósemi (IVF meðferð), saga um kviðarholsaðgerðir og fyrri lykkjunotkun
Utanlegsþungun
- sjúkrasaga
- Einkenni hefjast oftast eftir 6-8 vikna menostasa
- jákvætt þungunarpróf
- kviðverkir, oftast þeim megin sem þungun er staðsett en geta verið öfugu megin eða dreifðir. Oft hviðukenndir. Leiðniverkur upp í öxl kemur fyrir.
- Væg vaginal blæðing
- Sjaldan þungunareinkenni
- Ef rupture þá skyndileg versnun og óstabíl lífsmörk - lífshættulegt ástand
uppvinnsla utanlegsþungungar
- klínískt mat, lífsmarkamælingar
- kviðskoðun
- kvenskoðun - eðlileg hjá um helmingi kvenna !
- ómun af legi og eggjastokkum
- U-hCG
- blóðprufur m.t.t beta-hCG og hemmoglóbíns. Flokkun og BAS ef akút.
Hvernig er utanlegsþungun greind?
- Menostasi, verkir og vaginal blæðing vekja grun um utanlegsþungun
- jákvætt þungunarpróf
- Transvaginal sónaskoðun: tómt leg og frír vökvi eykur gruninn
> jákvætt þungunarpróf: spontan / hótandi / komplet abort eða snemmþungun
> NEikvætt þungunarpróf: PID, blöðrur á eggjastokkum, torsio, mittelschmerz, appendicit, pyelonefrit
Hver er meðferðin við utanlegsþungun?
- Háð alvarleika við greiningu
- EInkennalítil og stabíl lífsmörk: Eftirlit og/eða lyfjameðfer með methotrexate (hindrar hraðar frumuskiptingar) svo lengi sem fóstur ekki lifandi og ef uppfyllir skilyrði fyrir lyfjameðferð
- óstabíl lífsmörk og/eða ef lifandi fóstur: aðgerð
> oftast laparoscopia en getur þó verið þörf á að gera tomiu, t.d ef mikið blóð í kvið og kona óstabíl
Hvað er legslímuflakk?
- Krónískur, sársaukafullur sjúkdómur sem hrjáir allt að 10% kvenna á frjósemisaldri og 20-30% kvenna sem eiga við frjósemisvanda að stríða
- Vefur úr innsta lagi legsins (legslíma) finnst utan þess og getur þar vaxið inn í önnur líffæri og strúktúra
- Legslíma bregst við mánaðarlegum hormónabreytingum líkt og á sínum eðlilega stað í leginu þegar blæðingar eiga sér stað
- Cystur geta myndast á eggjastokkum (súkkulaðicystur) og í alvarlegustu tilfellum getur legslíman valdið samvöxtum í kviðarholi
Hver er algengasti staði legslímuflakks?
- lífhimna í grindarholi
- botnlangi
- eggjastokkar (súkkulaðicystur)
- rectovaginal septum
- framveggur rectum
- sacrouterin ligament
- colon sigmoideum
- þvagblaðra
Hvað kallast það þegar legslíma finnst í myometrium legs?
þá er talað um Adenomyosis
Hverjir eru áhættuþættir legslímuflakks?
- Erfðir: 7-faldar líkur á sjúkdómnum ef móðir eða systir er með sjúkdóminn
- Menarche snemma, menopausa seint
- stuttur tíðarhringur
- ríkulegar tíðablæðingar
Hver eru einkenni legslímuflakks?
- Cykliskir kviðverkir: oftast rétt fyrir tíðablæðingar en geta einnig verið slæmir á meðan á blæðingum stendur og við egglos
- verkir við kynlíf - oft á ákv tímum tíðahrings
- þyngslatilfinning í móðurlífi
- bráðir verkir geta átt sér stað ef súkkulaðicysta rofnar
- verkir við þvaglát og hægðalosun
- þreyta
- blæðing frá endaþarmi við tíðablæðingar
- blóð í þvagi
- ófrjósemi
Legslímuflakk
- uppvinnsla
- Kvenskoðun: oftast eðlileg en stundum sést gegnumvöxtur af endometriosu í fornix posterior
- ómun: oftast eðlileg en súkkulaðicystur geta sést
- Laparoscopia og vefjasýni
Hver er meðferðin við legslímuflakki ?
Aðgerð: Laparoscopia þar sem sjáanlegur vefur er fjarlægður eða eyðilagður. Losað um samvexti. Súkkulaðicystur fjarlægðar
- Hjá konum á barneignaraldri eru innri kynfæri ekki fjarlægð
- Hjá eldri konum stundum þörf á að fjarlægja leg, eggjaleiðara og eggjastokka
Lyf:
- NSAID
- P-pilla: tekin samfleytt þar til kemur blettablæðing. þá 3-4 daga pása og svo aftur samfleytt og svo koll af kolli
- Hormónalykkja: góður árangur
- Gestagen meðferð án pásu
- GnRH agonistar: gefið í sprautuformi undir húð eða í vöðva
Markmið: minni verkir, aukin frjósemi
HVerjar eru algengustu ástæður kviðverkja hjá konum ?
PID, rofin cysta eða botnlangabólga
Hvaða orsakir krefjast bráðrar meðferðar?
Utanlegsþungun með rofi, torsio ovarii og blæðandi cysta
Hvað er það fyrsta sem við athugum hjá konum á barneignaraldri með akút kviðverki?
þungunarpróf !
