Heiladingull Flashcards
Við hormónarannsóknir þarf að huga að ýmsu, þar með talið sveiflum í þéttni ýmissa hormóna. Eftir hverju er þessi sveifla og hvað er hentugra að mæla frekar en hormónið sjálft?
Sveiflur í þéttni ýmissa hormóna eru/geta verið vegna:
- Dagsrythma
- Púlsatífrar framleiðslu
- Mánaðarsveiflna
Það sem hentugra er þá að mæla er growth factorinn fyrir það hormón sem við viljum mæla.
Til dæmis varðandi vaxtarhormón, sem hefur sveiflukennda myndun, að þá notum við insulin like growth factor (IGF) er til þess að mæla fyrir því.
Fremri hluti heiladinguls (adenohypophysis) framleiðir þrjár grúppur af hormónum
- Corticotrophin-grúppa
- Glycoprotein-grúppa
- Somatotrophin-grúppa
Corticotrophin-grúppa
Öll hormónin í þessum hópi eru peptíð sem eru án kolvetna og hafa frekar lítinn mólmassa.
a) Kortíkótrópín (ACTH)
b) Lípótrópín (precursor fyrir beta-endorfín)
c) Beta-endorfín og Met-enkefalín. (Ópióíð peptíð )
d) Melanócytstimulerandi hormón (MSH)
Glycoprotein-grúppa
Hormón í þessum flokki eru byggð upp af alfa- og beta-keðjum. Alfa-keðjan er nánast alltaf eins hjá öllum hormónunum, en beta-keðjan er mismunandi.
a) Lútrópín (LH)
b) Follikúlótrópín (FSH): Myndast í gónadótróp frumum.
c) Thyrótrópín (TSH): Myndast í thyrótróp frumum.
Somatotrophin-grúppa
Hormón í þessum hópi eru byggð upp af peptíðkeðju með 2-3 dísúlfíðbryggjum.
a) Prólaktín: Myndast í laktótróp frumum.
b) Vaxtarhormón: Myndast í somatotroph frumum.
Þegar röskun er á þeim áhrifum sem hormón hafa að þá geta ástæður þess verið:
- Ofstarfsemi eða vanstarfsemi innkirtils.
- Truflun í starfsemi viðtaka hormónsins.
- Primer eða secunder sjúkdómur.
Heiladingull skiptist í framhluta og afturhluta. Hvað heita þeir, hvor þeirra er af taugauppruna og hvað stjórnar þeim?
Framhluti heiladinguls = Adenohyophysis. Hann er af ectodermal uppruna og er undir áhrifum örvandi og bælandi hormóna frá undirstúku (áhrifinum er miðlað um portal æðakerfið í heiladingli).
Afturhluti heiladinguls = Neurohypophysis. Er af taugavefsuppruna og fær boð sín frá taugaendum sem koma frá undirstúki.
Hvaða hormón eru mynduð í framhluta heiladinguls?
Það myndast 6 hormón í framhluta heiladinguls og eru það ACTH, FSH, LH og TSH, sem hafa áhrif á önnur endocrine líffæri, og síðan eru það vaxtarhormón (GH) og prólaktín, sem hafa áhrif beint á frumur ýmissa líffæra.
Hverjir eru stjórnunarþættir (frá undirstúku) hvers hormóns og hvaða líffæri hafa hormónin áhrif á?
TRH –>örvar–> TSH => Skjaldkirtill
CRH –>örvar–> ACTH => Nýrnahettubörkur
GnRH –>örvar–> LH og FSH => Kynkirtlar
GHRH –>örvar–> GH => Lifur og aðrir vefir
Dópamín –>minnkar–> Prólaktín => Brjóst og aðrir vefir
Lýsið afturhluta heiladinguls og segið hvaða hormón hann framleiðir.
Afturhluti heiladinguls er hluti af miðtaugakerfinu og er hann byggður upp af taugafrumum.
Í afturhluta heiladinguls eru tvö hormón framleidd, sem fara beint úr taugaendum út í blóðrásina.
- Arginin-Vasopressin (antidiuretic hormone = ADH = Ekki-pissa hormón)
- Oxytocin
Hormónin eru bæði peptíð sem eru 9 amínósýrur að lengd og er aðeins munur á tveimur amínósýrum á milli þeirra.
Hvað örvar seytun arginin-vasopressins (ADH)?
- Hækkað osmólalitet
- Minnkað blóðrúmmál
- Stress, ógleði
- (Seytun í sjúkdómnum diabetes insipidus)
Áhrif oxytocins
Oxytocin veldur:
- Vöðvasamdrætti legs, t.d. við fæðingu
- Örvar mjólkurtæmingu úr brjósti með því að hafa áhrif á vöðvafrumur brjóstaganga við brjóstagjöf.
Próf Hvað veldur hyperprolactinemiu og hverjar eru afleiðingar hennar?
Orsakir hyperprolactinemiu geta verið stress (þ.m.t. blóðsýnataka), lyf (t.d. estrogen, fenóthíasín, metóklópramíd, alfa-metýldópa), primer hypothyroidismi (örvun frá TRH), heiladingulssjúkdómar, prolactinoma eða idiopatísk (skortur á dópamíni??).
Aleiðingar hyperprolactimeiu eru ófrjósemi og síðan eru blæðingartruflanir og galactorrhoea (mjólk lekur úr brjóstum) hjá konum, en hjá körlum eru einkenni oft staðbundin þrýstingseinkenni frá æxlinu, t.d. sjóntruflanir.
Próf Hverjar eru orsakir og afleiðingar æxlis í heiladingli?
Einkenni heiladingulsæxla eru staðbundin, t.d. höfuðverkur, papilluoedema og sjónsviðstruflanir.
Heiladingulsæxli valda ofstarfsemi ákveðinna kirtla og vanstarfsemi kynkirtla (panhypopituitarism).
Hvaða hormón er algengast að heiladingulsæxli seyti?
Prólaktín er algengast, svo eru það non-functional æxli, síðan æxli sem seyta GH, ACTH, FSH/LH og sjaldgæfast eru þau sem seyta TSH.
