Arfgengir efnaskiptasjúkdómar

Question 1

Gallar í arfgengum efnaskiptasjúkdómum

Answer 1

1. Transportergalli truflar flutning milli líkamshólfa.
2. Ensímskortur (veldur upphleðslu á hvarfefnum og skorti á myndefnum).
3. Hliðarefnaskiptaferli opnast upp (en myndefni hliðarefnaskiptaferlis getur truflað annað efnaskiptaferli).
4. Truflun á interaction apóensíms við kófaktor (kófaktor vantar eða truflun er á bindingu hans við apóensím).
5. Minnkuð neikvæð afturvirkni (því að minna myndast af myndefni efnahvarfsins).
6. Truflun á öðrum efnaskiptum (gerist ef hliðarefnaskiptaferlar opnast upp að þá geta myndefni þess truflað önnur efnaskipti svo að upphleðsla verður á efni sem er ótengt efnaskiptaferlinu þar sem gallinn er).

Question 2

Hvenær koma arfgengir efnaskiptasjúkdómar fram?

Answer 2

Geta komið fram hvenær sem er á ævinni, en algengt er að þeir komi fram á nýburaskeiði því þá eru miklar breytingar á efnaskiptum og umhverfis móður nýtur ekki lengur.

Ástand arfgengra efnaskiptasjúkdóma getur presenterast sem toxískt ástand (nýburi einkennalaus í einhvern tíma en síðan hröð versnun) eða orkuskortsmynd (vandræði frá fæðingu, hæg þróun yfir í coma).

Question 3

Einkenni arfgengra efnaskiptasjúkdóma

Answer 3

Einkenni geta verið margvísleg og erfitt getur reynst að átta sig á því að um efnaskiptasjúkdóm er að ræða.

Einkenni geta verið:

• uppköst
• lethargy
• fæðuerfiðleikar
• krampar og taugaeinkenni
• hypotonia
• sérkennileg lykt
• cataract (ský á augasteini)
• malformation
• sýking (galli í ónæmiskerfi)

Question 4

Glúkósa-6-fosfatskortur

Answer 4

Er glycogen storage sjúkdómur (GSD) vegna galla í ensíminu glúkósa-6-fosfati.

Þetta ensím breytir glúkósa-6-fosfati (sem myndast bæði úr glycogenolysis og gluconeogenesis) í glúkósa, svo að við skort á þessu ensími verður glúkósaskortur sem leiðir til hypoglycemiu.

Sykur úr fæðu er eðlilega nýttur. Hýpóglycemía verður eftir að frásogi fæðu er lokið.

Question 5

Einkenni glúkósa-6-fosfatskorts

Answer 5

• Hypoglycemia
• Almenn vanþrif
• Lifrarstækkun vegna upphleðslu forstiga glúkósa, þ.e. glýkógenbirgðir aukast.
• Flóknar efnaskiptatruflanir (lactic acidósa, hyperlípíðemía, hyperuricemía).

Question 6

Greining glúkósa-6-fosfatskorts

Answer 6

Greining staðfestist með ensímmælingu á lifrarsýni.

Question 7

Galactosemia

Answer 7

Þrír mismunandi ensímgallar leiða til uppsöfnunar á hvarfefni (substrati) og valda galactosemiu.

Question 8

Einkenni galaktósa-1-fosfat uridyl transferasaskorts

Answer 8

• Barn vex og dafnar ekki.
• Meltingarvegseinkenni, lifrarstækkun, gula, truflun á nýrnapíplustarfsemi, E. coli sepsis.
• Cataractar (ský á augasteini).
• Hypoglycemía* og afoxandi efni í þvagi.

*Hypoglycemia vegna þess að þetta ensím breytir UDP glucose í glucose-1-phosphate, sem er forveri glúkósa.

Question 9

Fenýlketónmiga (PKU)

Answer 9

Ensímið fenýlalanín hydroxylasi breytir fenýlalaníni í týrósín.

Fenýlketónmiga verður vegna skorts á fenýlalanín hydroxylasa, sem veldur upphleðslu á hvarfefni (substrati), þ.e. upphleðslu á fenýlalaníni. Við þessa upphleðslu opnast fyrir hliðarefnaskiptaferli þannig að fenýlketón efnasambönd fara að safnast upp og er hægt að greina t.d. fenýllaktik sýru og fenýlasetik sýru í þvagi.

Question 10

Einkenni fenýlketónmigu

Answer 10

• Óróleiki, fæðuörðugleikar, uppköst
• Þroskatruflun
• Einstaklingar með þennan galla eru oft ljósir yfirlitum

Question 11

Greining fenýlketónmigu

Answer 11

Greint með mælingu á fenýlalanín í blóði.

Question 12

Meðferð fenýlketónmigu

Answer 12

Mataræðismeðferð: Takmörkun á neyslu fenýlalaníns.

Question 13

Arfgeng adrenal hyperplasia

Answer 13

Verður vegna oftast skorts á 21-hydroxylasa. Myndun cortisols er því hindruð og þar með er minni neikvæð afturvirkni cortisols á heiladingul. Því verður aukin seytun á ACTH, sem veldur aukinni myndun 17-OH progesteróns úr kólesteróli og þessi aukna myndun á 17-OH progesteroni veldur síðan aukinni myndun androgena.

Question 14

Hyperammonemia

Answer 14

Ammóníum hefur toxísk áhrif á miðtaugakerfið. Upphleðsla ammóníums getur orðið vegna lifrarsjúkdóma, mikillar próteinneyslu (sérstaklega parental næring), lyf (t.d. valpróín sýra) eða vegna arfgengra efnaskiptagalla, en þá er galli í urea hring og oxun fitusýra, svo að lífrænar sýrur myndast.

Hyperammonemia getur verið tímabundin.
Hyperammonemia í nýburum er alvarlegur sjúkdómur og getur presenterast sem shock (lost) eða sepsis.

Question 15

Meinefnarannsóknir sem tengjast arfgengum efnaskiptasjúkdómum

Answer 15

Þær meinefnarannsóknir sem hægt er að framkvæma til þess að greina arfgengan efnaskiptasjúkdóm eru á eftirfarandi þáttum:

• Blóðsykur
• Elektrólýtar, blóðgös, anjónabil
• Lifrarpróf, úrea, kreatínin
• Ammóníak
• Laktat og pýrúvat, þvagsýra, kreatín kínasi
• Amínósýrur í plasma
• Frítt karnitín, heildarkarnitín, acýlkarnitín munstur
• Þvagrannsóknir:
• -> pH
• -> Ketón kroppar
• -> Reduserandi efni
• -> Lífrænar (organískar) sýrur (rannsakaðar með gas krómatógrafíu og massagreini)