3.9 Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsstoornissen Flashcards
Op welke manier hebben de oppositioneel-opstandige stoornis, de normoverschrijdend-gedragsstoornis en de antisociale-persoonlijkheidsstoornis met elkaar te maken? Leg uit.
Hoewel de oppositioneel-opstandige stoornis ook bij volwassenen kan voorkomen, wordt deze stoornis in de DSM-5 vooral gezien als een mogelijke voorloper van de normoverschrijdend-gedragsstoornis. De normoverschrijdend- gedragsstoornis wordt op zijn beurt weer gezien als een mogelijke voorloper van de antisociale-persoonlijkheidsstoornis. In de DSM-5 worden de oppositioneel-opstandige stoornis, de normoverschrijdend-gedragsstoornis en de antisociale-persoonlijkheidsstoornis beschouwd als uitingen van dezelfde onderliggende problematiek die gedurende de ontwikkeling toeneemt in ernst (Chakhssi et al., 2018)
Krijgt iedereen met een oppositioneel-opstandige stoornis later ook een normoverschrijdend-gedragsstoornis? Leg uit.
Nee, niet iedereen met een oppositioneel-opstandige stoornis krijgt later ook een normoverschrijdend-gedragsstoornis. Ongeveer 70 procent van de kinderen met een oppositioneel-opstandige stoornis zal niet meer voldoen aan de criteria als ze volwassen zijn (Chakhssi et al., 2018).
Geef uitleg over de antisociale-persoonlijkheidsstoornis in lekentermen.
Als je een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) hebt, vertoon je antisociaal gedrag. Je kunt roekeloos, agressief, prikkelbaar, impulsief en onverschillig overkomen. Rekening houden met (de gevoelens van) anderen is lastig en regels worden vaak niet nageleefd.
Met antisociaal gedrag of antisociale trekken wordt bedoeld dat je het moeilijk vindt om rekening te houden met de gevoelens en wensen van andere mensen. Jouw inlevingsvermogen is beperkt. Je voelt je niet schuldig als je iemand pijn doet en je kunt andermans verdriet en pijn ook niet begrijpen. Daarnaast zijn regels en normen en waarden, op het werk en tijdens contacten met anderen, lastig voor je als je een antisociale persoonlijkheidsstoornis hebt.
Agressie, conflicten, liegen, bedriegen, manipulatie en illegale praktijken komen veelvuldig voor als je een antisociale persoonlijkheidsstoornis hebt. Vaak zijn de problemen al in de kindertijd begonnen en worden ze steeds heftiger, wat een grote invloed kan hebben op je familieleden en vrienden.
Antisociale persoonlijkheidsstoornis kenmerken
Er zijn verschillende antisociale persoonlijkheidsstoornis kenmerken die kunnen wijzen op een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Volgens de DSM-5, het handboek voor psychiatrie, heb je een persoonlijkheidsstoornis wanneer je aan een aantal kenmerken voldoet. Maar deze antisociale persoonlijkheidsstoornis kenmerken alleen zijn niet voldoende om een diagnose te stellen. Er moet sprake zijn van langdurige patronen en je ondervindt ernstige beperkingen in het dagelijks functioneren.
Kenmerken die horen bij een antisociale persoonlijkheidsstoornis zijn:
je vindt het moeilijk om je aan regels te houden
je handelt vaak uit eigenbelang
je kunt je niet inleven in de emoties en behoeftes van andere mensen
je bent gewelddadig of agressief
je brengt jezelf of anderen in de problemen door je roekeloze levensinstelling
je kent geen schuldgevoelens wanneer je iemand benadeelt
je kunt de consequenties van jouw handelingen niet overzien
Een antisociale persoonlijkheidsstoornis komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen: 3 procent tegenover 1 procent en vaak is er sprake van aanleg voor een persoonlijkheidsstoornis. De stoornis komt vaker voor in armere wijken en openbaart zich vaak al voor het vijftiende levensjaar. In gevangenissen heeft het merendeel van alle veroordeelden een antisociale persoonlijkheidsstoornis.
Het hoofdstuk disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsstoornissen is nieuw in de DSM 5 en bevat stoornissen
waarbij sprake is van een problemen met de beheersing van emoties en gedrag. De mate waarin verschilt per stoornis.
Onder deze categorie vallen….6x
Waarom zijn de stoornissen samengebracht in deze categorie?
- Oppositioneel-opstandige stoornis (OOS, ook wel ODD in het Engels)
• Periodiek-explosieve stoornis (PES)
• Normoverschrijdend-gedragsstoornis (NG)
• Antisociale-persoonlijkheidsstoornis (APS)
• Pyromanie
• Kleptomanie
De stoornissen zijn samengebracht in deze categorie omdat de gedragsproblemen resulteren in schending van de
rechten van anderen (bv. agressie) en/of leiden tot conflicten met autoriteitsfiguren en/of regelovertredingen (bv.
brandstichting)
Wat zijn de kenmerken van oppositioneel-opstandige stoornis? 3x
brutaal gedrag, prikkelbaarheid of boosheid
Een patroon bestaand uit een boze/prikkelbare stemming, ruziezoekend/ongehoorzaam gedrag of
wraakzucht, dat ten minste zes maanden duurt waarin vier (of meer) van de volgende aanwezig zijn, waarbij
het gedrag niet is gericht op broer of zus:
Boze en prikkelbare stemming
a. verliest vaak geduld
b. lichtgeraakt
c. snel geïrriteerd
Ruziezoekend/ongehoorzaam gedrag
a. maakt veel ruzie met gezagsfiguren
b. geeft anderen de schuld van eigen fouten
Wraakzucht
a. is de afgelopen zes maanden minstens twee keer hatelijk of wraakzuchtig geweest
Wat is de behandeling voor OOS? 2x
CGT en systeemtherapie (MST) zijn bewezen effectief
Kenmerken periodiek-explosieve stoornis 3x
Mensen met een PES hebben buitensporige uitbarstingen van agressie die niet in verhouding staan tot de
voorafgaande gebeurtenis. (bv. grap van een vriend of onbewust voordringen bij kassa).
Agressie is verbaal en/of fysiek.
Tijdens uitbarsting is persoon niet in staat zichzelf te beheersen.
Wanneer wordt PES pas vastgesteld?
Is de aggressie instrumenteel?
Kan een uitbarsting gevolgd worden door spijt?
Als het niet beter verklaard wordt door een andere stoornis
Niet instrumenteel
Ja
Maar één studie bekend over psychologische behandeling bij PES. Wat zegt deze?
positief effect van CGT bestaande uit
relaxatietraining, cognitieve herstructurering, leren gebruiken van een time-out bij opkomende agressieve
impulsen en herhaaldelijk oefenen met nieuwe copingvaardigheden
Kenmerken normoverschrijdend-gedragsstoornis 3x
• Er is sprake van een reeks van problematische en antisociale gedragingen, variërend van misleiding t/m
ernstige (seksuele) agressie.
men dient ten minste drie gedragskenmerken uit vier categorieën te hebben getoond in afgelopen 12
maanden:
1) agressie tegen anderen (bv. fysieke mishandeling of ongewenste seksuele handelingen)
2) vernieling van andermans eigendommen (bv. opzettelijke en doelbewuste brandstichting)
3) bedrog of diefstal
4) ernstige schendingen van regels of voorwaarden (bv. minstens 2x weggelopen en ’s nachts weggebleven
van huis)
• Kan worden gediagnosticeerd in volwassenheid, maar wordt meestal in kindertijd of adolescentie
vastgesteld
• vaak gezien als voorloper van APS, die pas vanaf 18e levensjaar kan worden vastgesteld
Welke 2 subtypen normoverscrhijdend gedragsstoornis zijn er?
o ‘met begin in kindertijd’ = minstens één symptoom is aanwezig voor de leeftijd van 10j
§ hebben grotere kans op ontwikkelen van antisociale, criminele carrière (life-coursepersistent)
o ‘met begin in adolescentie’ = NG symptomen worden pas na leeftijd van 10j getoond
§ symptomen blijven meestal beperkt tot adolescentie (adolescence-limited)
Wat is een nieuwe toevoeging aan de DSM-5 wat betreft normoverschrijdend gedragsstoornis?
pecificatie van beperkte prosociale emoties. Hiermee wordt getracht een subgroep
van personen met NG te identificeren die moeite heeft met het herkennen van emoties bij anderen. Iemand dient dan
aan minstens 2 van volgende 4 kenmerken te voldoen:
• gebrek aan berouw of schuldgevoel
• gebrek aan empathie
• onverschilligheid over eigen prestaties
• vlak affect
Beandeling normoverschrijdend gedragsstoonis
Voor behandeling van NG-symptomen kan, als er sprake is van ernstig agressief en disruptief gedrag, gebruik gemaakt
worden van farmacotherapie (psychostimulantia zoals methylfenidaat, atypische antipsychotica, vooral risperidon) als
aanvulling op een psychologische behandeling (zelfde als OOS).
Hoe verhoud psychopathie zich tov van antipsersoonlijkheidsstoornis?
Psychopathie is een ernstige vorm van APS
. Naast het
impulsieve en antisociale gedrag, kenmerkt psychopathie zich door een gebrek aan prosociale emoties zoals empathie
en berouw. Iemand met psychopathie is goed in staat om zichzelf achter een ‘masker van geestelijke gezondheid’ te
verbergen. Prevalentie psychopathie is ongeveer 1%.
Behandeling APS? 2x
Behandeling van APS en in het bijzonder psychopathie blijft controversieel vanwege gebrek aan gerandomiseerde
behandelstudies.
- CGT
- Schematherapie:
aangepast voor patiënten met persoonlijkheidsstoornissen: toevoeging van schemamodi specifiek voor
mensen met APS en/of psychopathie, die vijf overcompenserende copingstijlen beschrijven: - manipuleren en bedriegen om iets te bereiken
- zich boven andere mensen plaatsen en hen minachten of denigreren
- gebruik van bedreigingen en intimidatie om iets te bereiken
- aandacht richten op vinden van verborgen bedreigingen of vijanden
- gebruik van kille, meedogenloze agressie met het doel om een bedreiging of rivaal te elimineren
