Zevende college: Hegel Flashcards
Welke staatsvorm had Hegels samenleving?
In de tijd van Hegel stond democratie: de macht van de meerderheid. Bij uitstek was het een negatief geladen begrip. Zo zijn er meerdere begrippen. Ten opzichte van zijn eigen tijd is het taalgebruik van Hegel specifiek filosofisch. Voor hem is dat dan ook niet problematisch, maar voor ons wel. Het paste namelijk bij de filosofen van die tijd.
Wat is zedelijkheid?
Het geheel van zeden: de gedragswijze van mensen in een bepaalde samenleving en de wijze waarop ze dingen doen. Het zijn verhoudingen die mensen tot elkaar hebben en voortdurend tonen in hun gedrag. Bijv. de deur voor iemand open houden of een hand geven. Zedelijkheid is ook dat er stoplichten zijn en dat mensen zich aan die regels houden over het algemeen. De mate waarin mensen zeden zich eigen maken varieert: sommige zijn voorzichtig, anderen durven meer. Die zeden zijn de algemene normatieve gedragsregels van de samenleving in de brede zin van het woord: inclusief, de regering en de politiek. Mark Rutte spreekt ons op een typische manier aan. Hij spreekt ons rechtstreeks aan op hetzelfde niveau, waarmee hij zichzelf vaak kleiner maakt (ik ben ook een burger). Dat zegt iets over onze samenleving (weinig hiërarchie).
Waarom is zedelijkheid een abstract begrip?
Het is een kwaliteit, eigenschap, algemene verzamelnaam voor de aard van alle dingen (zeden). Daaraan gekoppeld een beeld van de zedelijke sfeer. Die sfeer is een soort tweede natuur. Hoe wij handelen in de zedelijkheid is vergelijkbaar met een vis in het water. Grotendeels doen wij dingen zonder erbij na te denken. Het overgrote deel van ons doen in de samenleving, doen we op een quasi automatische manier. Als je moet stoppen voor een stoplicht ga je niet de verkeersregels uitgebreid lezen: nee het is geïnternaliseerd. Het zijn de normatieve uitgangspunten die we ons eigen gemaakt hebben. Het is een interne drive. Dat quasi is belangrijk, want we kunnen er ook over nadenken in tegenstelling tot vissen die gewoon zwemmen in het water.
Welke rol heeft iemand die niet in de familiesfeer valt (Einzelgänger)?
Geen familie hebben en afzijdig houden zijn verschillende dingen. Je kunt geen familie hebben en toch betrokken zijn op de samenleving. De Einzelgänger kun je zien als iemand die zich bewust isoleert van de samenleving. Daar zou Hegel heel kritisch op zijn. Dat is iemand die profiteert van wat anderen doen, zonder er zelf iets aan bij te dragen. Dat is een andere situatie die niet onderdeel is van een familie. Familie heeft te maken met teleologie. Het hoort bij de natuurlijke bestemming van de mens om in een gezinsverband te leven. We willen ons graag voortplanten. Dat heeft een biologische kant: dieren doen dat ook. De natuurlijke gang van zaken, het maken van nieuwe individuen, is onderdeel van de zedelijkheid (hoe de samenleving in elkaar zit)
Hoe heeft oorlog effect op de familiesfeer?
Oorlog betekent dat er mensen uit de samenleving verdwijnen, dat waren vooral mannen. Dat hakt in zo’n samenleving en dus moeten er nieuwe individuen komen. Dat gebeurt permanent. Als daar iets misgaat, bijv de ouder sterven of je kunt geen kinderen krijgen, dan wordt de teleologie niet vervult. Dan wordt er niet bereikt wat er in de natuur der dingen gevat ligt. Dit komt dichtbij bij Hegel, zijn moeder is op vroege leeftijd gestorven en zijn broer in de oorlog. Vandaag de dag zijn er ook mensen die iets niet meer hebben. Dan valt iets weg. Op gevorderde leeftijd is dat de normale gang van zaken, maar op jonge leeftijd gaat er iets mis. Dat mis is vergelijkbaar met blindheid. Je lichaam is erop gericht om goede ogen te hebben. Als je blind bent dan klopt daar iets niet. Dan wordt er iets niet gerealiseerd wat wel de bedoeling (telos) was. Wij mensen zijn behalve lichaam ook geest, dus we kunnen ons denkend of willen ten opzichte van de samenleving verhouden.
Leg het verschil tussen de geest van de wet en de letter van de wet uit.
Het verschil tussen de geest en de letter van de wet. Als je als burger alleen gericht ben op je eigen belang dan kun je kijken op welke manieren je de grens van de rechtsoefening kunt opzoeken. Denk aan belastingwetgeving. Dat is de ene kant van het verhaal. Maar je kunt je ook verbinden met een wet die bestaat en in de geest van de wet te handelen. Je zoekt niet de grenzen op, maar je maakt innerlijk waarom zo’n regel bestaat. Als je altijd probeert om op het laatste moment het stoplicht door te reiken, dan zoek je steeds de grens van de wet opzoeken. Je wil nog effe door het oranje licht schieten. Maar je kunt ook stoppen, omdat je de wetten wil waarborgen. Dan handel je vanuit de geest van de wet en in het eerste geval van de letter van de wet. Dat handelen vanuit de geest van de wet is het participeren vanuit de wet.
Hoe definieert Hegel zijn begrippen?
In het algemeen kun je zeggen dat Hegel begrippen in hun pregnante betekenis begrijpt (letterlijk, zwaar). Wat er aan betekenis potentie in een begrip zit, probeert Hegel er maximaal uit te halen. Hij haalt ze uit het alledaagse en probeert aan het alledaagse voorbij te gaan.
Een moment is een technisch begrip. Stel als ik een antwoord op een vraag geef, daarin zit een moment van algemeenheid (een vraag en een antwoord). Tegenlijk zit er een moment van bijzonderheid in (een specifieke vraag en een specifiek antwoord). Er zit een moment van bijzonderheid en algemeenheid in, dat is noodzakelijk. Zowel de algemeenheid als de bijzonderheid heb je nodig. Je kan niet op vraag antwoorden, als je nooit van algemeenheid hebt gehoord. De combinatie van deze elementen is concreetheid. Alles wat er is, is een samenhangsel van algemeenheid en bijzonderheid.
Wat is Politie?
een verzamelterm voor alle vormen van het ingrijpen van de overheid in de samenleving: normale politie, de manier waarop er in een periode terrorisme heerst etc. Het ingrijpen van bovenaf, het sturen van iets, naar die samenleving van boven/buitenaf. Als het alleen dat is heb je te maken met een uiterlijke staat. Een staat die zich van buiten op uiterlijke wijze verhoudt tot de burgerlijke samenleving. Het veld van onderwijs is in principe vrij, tegeblijk grijpt de overheid daar wel in middels de onderwijscorrectie. De overheid organiseert dus niet zelf al dat onderwijs (gebeurt in Noord-Korea wel). Nederland organiseert de burgelijke maatschappij: het volk stelt dat zelf op en de overheid controleert dat. Als de overheid zich slechts daartoe ingrijpt dan heb je de nachtwakersstaat. Daar blijft het voor Hegel niet bij.
Wat zijn corporaties?
samenlevingsverbanden die zichzelf organiseren: beroepsverenigingen, etc. Zij stichten een vorm van algemeenheid richting het algemene en het zedelijke, maar wel alleen voor hun beroepsgroep. Dat komt uit die burgerlijke samenleving zelf. Daar speelt de overheid wel een rol,maar dan een bijsturende rol. Je kunt denken aan beroepsverenigingen. Je moet een bepaalde juridische vorm kiezen, bijv. de vorm van een stichting. Die stichting moet aan allerlei regels voldoen, die de overheid opstelt. Maar welke verenigingen er zijn, wordt niet vastgesteld. Dat is een stap vanuit de overheid tot het algemene goede, zonder dat dat door de overheid al gerealiseerd wordt. De beroepsverenigingen zijn gericht op het algemeen goede van hun beroepsgroep.
Waarom wordt een samenleving gedwongen door externe zaken?
De samenleving wordt gedwongen om zich aan de regels te houden, het is geen zedelijkheid want het komt van iets externs af. De polizei die hele sfeer komt voort uit het algemeen goede, waardoor het een overheidstaak is. Maar voor de burgerlijke samenleving komt het van buitenaf. Het zijn uitwendige beperkingen die maken dat je je bijv. aan de verkeersregels moet houden. Ten opzichte van het verkeer zijn de regels extern. Ze komen van buitenaf. Als op Nijmegen steeds op beide richtingen gefietst wordt op een fietspad terwijl dat niet mag, dan maakt de overheid er een tweerichtingsfietspad van.
Leg het liberale staatsconcept uit aan de hand van een voorbeeld over corporaties.
Een corporatie is een specifieke instituties: een factor van de samenleving (bijv. de vereniging van fysiotherapeuten). Het liberale staats concept is het idee dat de burgerlijke samenleving een samenleving is die overheid binnen haar grenzen moet houden. De taak van de overheid is niet het realiseren van de substantiële zedelijkheid, maar het in goede banen leiden van de autonome samenleving. Hegel is hier tegen, hij is niet liberaal, maar wel voor vrijheid.
Wat is een nood- en verstandsstaat?
een begrip dat een samenleving wordt geleid door nood en verstand. De samenleving is gericht op het goede te realiseren. Het gaat bij Hegel om de rede (Vernunft), niet om verstand. Verstand alleen leidt alleen tot een uitwendige staat. De verstandsstaat moet een rationele staat worden, dat gebeurt niet automatisch. Dat is geen natuurlijk proces, maar een geestelijke proces. Dat heeft te maken met het opvoeden van de jeugd, de rationaliteit indringen. Dat doet Hegel ook in zijn colleges. Het gaat niet om de letter van de wet, maar om de geest van de wet. Die studenten nemen dat mee en gaan zo handelen. Bij alles wat Hegel zegt, bij alles moet je het concreet maken. Het gaat over opleiding, herhaling, etc.
Waar zet Hegel zich tegenaf?
De oude orde, de standenmaatschappij en het ancien régime, moest weg volgens Hegel. Die was toen al weg door de Franse revolutie, die kon volgens Hegel ook niet meer terugkomen. Heiligt het doel dan de middelen. Hegel zegt dat oorlogen en revoluties op een begeven moment onvermijdelijk, dat gaat niet zonder slag of stoot. Daar moet gedood worden. Hegel zegt nooit dat het perse een bloedbad moet worden. De mate waarin dat gewelddadig is, is toevallig. Dat hangt mede samen met het begrijpen van de mens dat er iets nieuws moet verworpen. Als de mensen dat zelf in de gaten hebben, dan kan het ook vreedzaam gebeuren. Er moeten dus niet perse oorlogen en veldslagen zijn. Hegel kijkt altijd terug: wat hebben die oorlogen en revoluties opgeleverd in termen van rationele vooruitgang. Een moderne staat, gelijke rechten voor alle burgers, is een enorme vooruitgang ten opzichte van het feodale stelsel tijdens de middeleeuwen. Hegel wil een standenmaatschappij, maar dan dat je zelf mag bepalen in welke stand jij hoort. De rede kan altijd overwinnen, maar dat doet de rede vaak niet. In de regel reageren veel mensen vanuit gevoel. Dit komt overeen met Spinoza: affecten. Hegel voegt hieraan toe dat als je kijkt naar de geschiedenis kunt zien dat er iets redelijks uit voortkomt. Ook al hebben mensen zich laten leiden door hun passies.
Wat is blinde noodzaak?
het vrije spel der maatschappelijke krachten. Als je een banaan eet, is dat noodzaak. Je moet je lichaam voeden. Het hoeft niet perse een banaan te zijn. Als je een banaan eet, eet je dat vrij gedachteloos. De filosoof is iemand die zich daarbij vragen stelt (in die zin is Hegel vrij fenomenologisch). Wat gebeurt er als ik een fairtrade banaan eet? De natuurlijke noodzaak is het voeden van je lichaam. Er is een tweede noodzaak, je kan zelf niet bananen kweken dus je haalt ze bij de supermarkt. Daar denk je ook niet over na, maar er zit een hele wereld achter. Dat is het vrije spel der maatschappelijke krachten. Als je een banaan koopt draag je een klein beetje bij aan de loon van een bananenboer. Maar er zit zoveel meer tussen: handelaren, boeren, etc. Er zijn veel stappen die voorafgaan aan het eten van de banaan. Die blinde noodzaak: het vindt plaats zonder erbij na te denken. (The invisible hand, Adam Smith, er gebeuren dingen achter onze rug waar we niet op gericht zijn).
Wat is het verstand (Verstand) volgens Hegel?
rekenen, berekenen, je afvragen hoe je iets het beste/handigst kunt doen, gaat over efficientie over middelen en doelen, etc. Wanneer je je afvraagt “hoe kan ik deze vraag het beste stellen, zodat ik een antwoord krijg waar ik iets mee kan?”. dan ben je bezig op het niveau van verstand.
