Wit Stwosz Flashcards
Wit Stwosz, ołtarz Bożego Narodzenia w katedrze
w Bambergu w Niemczech
Tryptyk o wymiarach 3,55 x 2,92 m powstał około roku 1520
z drewna lipowego. Głównym tematem nastawy ołtarzowej
jest dogmat wcielenia – kwatera centralna ukazuje scenę
Adoracji Dzieciątka. Uwagę zwraca rozbudowane tło
sceny z elementami krajobrazu i architektury. Nastawa
celowo nie została polichromowana. Monochromatyzm
rzeźb tego czasu tłumaczony bywa obawą przed zarzutami
bałwochwalstwa, które mogły paść ze strony zwolenników
reformy Kościoła.
Wit Stwosz Pozdrowienie
Anielskie, medalion z kościoła
św. Wawrzyńca w Norymberdze
w Niemczech
Rzeźbę z drewna wykonał i pokrył
polichromią artysta w roku 1517.
Niezwykła jest forma dzieła, które
wpisane zostało w wieniec róż
i zawieszone w prezbiterium
kościoła. Ponadnaturalnej wielkości
postacie odziano w wytworne
dworskie stroje o bogatych układach
łamanych szat. Róże oraz medaliony
ze scenami z życia Chrystusa i Marii
wywodzą się z propagowanej
w późnym średniowieczu modlitwy
różańcowej.
Wit Stwosz
Artysta urodził się w połowie XV stulecia w Niemczech.
Mimo że niewiele wiadomo na temat jego wcześniejszych losów, analiza stylistyczna prac rzeźbiarza
pozwala szukać źródeł jego inspiracji w twórczości artystów niderlandzkich XV wieku. Po przybyciu Stwosza do Krakowa
pierwszym jego dziełem był ołtarz
Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny
w krakowskim kościele Mariackim.
Pełne ekspresji dzieła rzeźbiarz
wykonywał nie tylko w drewnie, ale
także w kamieniu. Świadczy o tym m.in.
znajdujący się w kościele Mariackim
w Krakowie Krucyfiks Slackerowski,
dla którego źródłem inspiracji był
krucyfiks z kolegiaty w Baden-Baden
Nikolausa van Leydena. Mimo że Wit Stwosz zyskał sobie
w Krakowie powszechne uznanie,
w 1496 roku opuścił Polskę i udał się
do Norymbergi. Tam spotkało go wiele
nieszczęść. Oszukany przez bankierów,
postanowił podrobić weksel, żeby
odzyskać pieniądze. Kiedy to się wydało,
groziła mu kara śmierci, ostatecznie na wniosek możnych mecenasów zamieniona na
wypalenie znamienia zbrodni na obu policzkach i zakaz opuszczania Norymbergi. Chociaż
twórczość Stwosza nie cieszyła się w Niemczech takim uznaniem jak w Krakowie, stworzył
tam kilka arcydzieł, np. medalion Pozdrowienie Anielskie z kościoła św. Wawrzyńca
w Norymberdze czy ołtarz Bożego Narodzenia wyrzeźbiony z niepolichromowanego
drewna lipowego wykonany dla kościoła w Norymberdze, potem przeniesiony do katedry
w Bambergu.
Wit Stwosz, Ołtarz mariacki z kościoła Mariackiego
w Krakowie
Artysta musiał być
już cenionym rzeźbiarzem, skoro powierzono mu tak zaszczytne i bardzo dobrze płatne
zlecenie. Nad ołtarzem do kościoła Mariackiego pracował – wraz z zatrudnionymi w jego
warsztacie pomocnikami – trzynaście lat (w latach 1477–1489). Szafę ołtarzową wykonano z drewna dębowego,
postacie z lipowego. W korpusie ołtarza wyrzeźbiono scenę Zaśnięcia Marii w otoczeniu
apostołów. Ponad tą sceną ukazano Wniebowzięcie, a w zwieńczeniu nastawy – Koronację
Marii. Zauważyć można tu gradację scen prowadzącą od zakończenia ziemskiej drogi
Marii ku jej niebiańskiemu triumfowi. Kwatery skrzydeł ukazują sceny cyklu maryjnego
i chrystologicznego, a predella poświęcona jest motywowi drzewa Jessego, które przedstawia
starotestamentową genealogię Chrystusa. Uwagę zwracają detale wyrzeźbionych wnętrz
i pejzaży w tle, które wiele mówią o Krakowie czasów Stwosza. Postacie zindywidualizowane
zostały nie tylko pod względem fizjonomii, ale również przeżywanych emocji. Fałdy szat są
zdynamizowane i tworzą bogate układy. Wśród nich można wyróżnić fałdy łyżkowe i wirowe. Szerokość
korpusu wynosi 11 m, wysokość 13 m,
rzeźby kwatery centralnej mają ok. 2,80 m.
Kwatera centralna, w której rzeźby są
ponadnaturalnej wielkości, ukazuje
zaczerpniętą z apokryfów scenę Zaśnięcia
Marii. Stwosz nawiązał do motywu ostatniej
modlitwy Marii, przedstawiając ją w pozie
klęczącej. Apostołowie zostali ukazani
w różnych stanach emocjonalnych
od pogrążenia w modlitwie po łzy i rozpacz.
Dramatyzm i patos przywodzą na myśl
styl malarstwa Rogiera van der Weydena.
Interesująca jest też ikonografia sceny
Wniebowzięcia. Postać Marii równa jest
wielkością Chrystusowi (wcześniej duszę
Marii przedstawiano pod postacią dziecka).
Bywa to odczytywane jako Wniebowzięcie
z ciałem i duszą, a Maria jawi się jako
Ecclesia – personifikacja Kościoła, a zarazem
mistyczna Oblubienica Boga z Pieśni
nad Pieśniami
Wit Stwosz Krucyfiks Slackerowski
zwany
Krucyfiksem Slackerowskim, ponieważ został ufundowany przez Henryka Slackera
– zarządcę królewskiej mennicy. Na tym krucyfiksie triumfalnym ręce Chrystusa ułożone
są prostopadle względem osi ciała. Fałdy perizonium układają się w dynamiczne formy. Ich
skłębienie nazywa się fałdą wirową. Rzeźba wykonana jest z wapienia.
Ręce Chrystusa rozpościerają się
pod kątem prostym względem jego tułowia,
tworząc wrażenie napięcia, fizycznej siły
Ukrzyżowanego. Ciało potraktowane
zostało z wnikliwą znajomością budowy
anatomicznej człowieka. Rzeźbiarz jednak
nie hiperbolizuje ran, jak czynili to twórcy
krucyfiksów mistycznych. Cierpienie
Chrystusa maluje się głównie na twarzy.
Męka ma zatem wymiar nie tylko fizyczny,
lecz także duchowy. Symetrię figury liczącej
2,53 m rozbija jedynie asymetryczna fałda
perizonium. Dzieło wykonane zostało
na przełomie lat osiemdziesiątych
i dziewięćdziesiątych XV wieku. Znajduje
się w krakowskim kościele Mariackim
Pokłon Trzech Króli, kwateraz ołtarza mariackiegoz kościoła Mariackiegow Krakowie
Królowie zostali zróżnicowani
pod względem wieku i rasy.
Mają tym samym obrazować
trzy okresy życia człowieka i trzy
strony świata, które składają
hołd Dzieciątku. Przedstawienie
konia skubiącego trawę
wprowadza nutę rodzajowości.
Stwosz wiele uwagi poświęcił
detalom szat i fryzur postac
Wit Stwosz, epitafium Kallimacha
Relief płaski powstał ok. 1502 roku.
Wykonany został z brązu
w czasach, gdy rzeźbiarz przebywał
w Norymberdze. Artysta stworzył
projekt dzieła, które odlano
w bardzo znanym wówczas
warsztacie odlewniczym Vischerów.
Filip Kallimach był włoskim
humanistą, który – zamieszany
w spisek na życie papieża – zmuszony
został do ucieczki z Italii.
Osiadł na dworze Kazimierza IV
Jagiellończyka, gdzie zajął się
działalnością literacką
i wychowywaniem królewskich
synów. Stwosz przedstawił
Kallimacha jako uczonego
w pracowni pośród licznych
akcesoriów pisarskich. Takie ujęcie
wywodzi się ze sposobu wyobrażania
Ojców Kościoła. Scenę figuralną
otacza bogata bordiura
z ornamentem floralnym
i zoomorficznym. Epitafium znajduje
się w prezbiterium krakowskiego
kościoła Dominikanów.
Wit Stwosz, nagrobek Kazimierza IV Jagiellończyka
Dzieło łączy w sobie trzy wątki: doczesnej
chwały władcy (strój koronacyjny, insygnia,
program heraldyczny), nieuniknioności
śmierci (władca ukazany w chwili agonii, jego
twarz wyraża cierpienie) i zmartwychwstania
(scena Sądu Ostatecznego na jednej
z głowic, motyw rodzącej kobiety na klamrze
spinającej kapę – symbol narodzin do życia
wiecznego). Cechą typową dla późnego gotyku jest dynamiczna forma baldachimu,
który oparty jest na łukach w typie oślego grzbietu. Nagrobek został wykonany z marmuru salzburskiego w latach
1492–1494. Znajduje się w kaplicy Świętokrzyskiej katedry
na Wawelu. Dzieło przesycone jest dramatyzmem – tworzą go
dynamiczne formy dekoracji baldachimu oraz sposób ujęcia
monarchy. Nie został on ukazany w trakcie snu wiecznego
jak we wcześniejszych nagrobkach tego typu. Na twarzy maluje
się przedśmiertna agonia, która w zestawieniu z królewskim
majestatem stroju i insygniów wskazuje, że żadna ziemska
godność nie chroni człowieka przed śmiercią. Na bokach
tumby ukazano przedstawicieli czterech stanów (chłopskiego,
duchownego, mieszczańskiego i rycerskiego) trzymających tarcze
z herbami ziem pod panowaniem Kazimierza IV Jagiellończyka.
Program heraldyczny widoczny jest też na wierzchu tumby – lwy
podtrzymują tam herby Polski i domu Habsburgów – dynastii,
z której wywodziła się królewska małżonka. Sposób ukazania
zmarłego, nieco zagłębionego w płycie nagrobka, odzianego
w szaty kapłańskie i otoczonego herbami, wywodzony bywa
z nagrobka cesarza Fryderyka III wykonanego przez Nikolausa
van Leydena dla katedry w Wiedniu
