Malarstwo niderlandzkie Flashcards
Jan van Eyck Ołtarz gandawski
Ołtarz ten składa się z dwunastu kwater
w dwóch poziomach. Otwarty poliptyk ma
ok. 5,00 x 3,50 m. Dzieło zostało ukończone
w 1432 roku. Na rewersach ukazano scenę
Zwiastowania oraz fundatorów – Joducusa
Vijda i jego żonę Elżbietę – modlących
się przed posągami Świętych Janów
przedstawionych w technice en grisaille.
Otwarty ołtarz w dolnej strefie ukazuje
scenę Triumfu Baranka Mistycznego
adorowanego przez różne grupy świętych.
Górna strefa przedstawia grupę Deesis,
koncert anielski oraz Adama i Ewę. Między
zbawionymi rycerzami i władcami artysta ukazał swojego mecenasa. Skomplikowany
program ikonograficzny tego ołtarza składa się na sumę teologii późnego
średniowiecza. Ukazuje historię zbawienia od pierwszych rodziców poprzez sylwetki
proroków i Sybilli ukazanych w zwieńczeniu rewersów skrzydeł, wątek Wcielenia
(scena Zwiastowania), Pasji (anioły wokół Baranka trzymają arma pasionis) aż po zapowiedź Sądu Ostatecznego. Dodatkowo podkreślono dogmat
o wstawiennictwie świętych i rolę sakramentów (Baranek ustawiony na ołtarzu oznacza
Eucharystię, studnia wody żywej odnosi się do chrztu). Styl ołtarza odznacza się dużym
realizmem, głębokie odcienie barw zdają się lśnić. Van Eyck sporo wysiłku włożył
w stworzenie iluzji przestrzeni. Co prawda w kwaterze centralnej łączą się różne punkty
widzenia – studnia ukazana jest z lotu ptaka, ołtarz Baranka w perspektywie bocznej,
głębię budują jednak także perspektywa powietrzna i modelunek światłocieniowy.
Ołtarz wykonany został w technice
olejno-temperowej. Znajduje się
w katedrze św. Bawona w Gandawie
w Belgii.
Malarstwo niderlandzkie w XV wieku
Niderlandy to teren, na którym prężnie rozwijały się miasta. W latach trzydziestych
XV stulecia na tych ziemiach powstał oryginalny styl malarski, który sytuuje się między
tendencjami gotyckimi a renesansowymi. Sposób postrzegania otaczającego świata pozwala
jednak zaliczyć twórczość malarzy niderlandzkich do średniowiecza. Artyści działający
w XV-wiecznych Niderlandach żyli jednocześnie w dwóch światach: materialnym, będącym
źródłem realizmu w ich dziełach, i duchowym, stworzonym przez religię, który tłumaczył
i uzasadniał istnienie tego pierwszego. Malarze – tacy jak Jan van Eyck, Rogier van der
Weyden czy Hans Memling – wprowadzali do swoich obrazów wiele realistycznie oddanych
elementów otaczającego świata, które jednak pełniły najczęściej funkcje teologicznych
symboli. W tłach ich obrazów pojawiły się pejzaże lub wnętrza architektoniczne. Artyści
z niewiarygodną precyzją malowali detale przedmiotów. Słynęli także z mistrzostwa
oddawania faktur przedmiotów o zróżnicowanej materii, np. szkła, futra, drewna, tkaniny.
Wiele starań włożyli w budowanie iluzji głębi. Nie stosowali wprawdzie matematycznych
zasad perspektywy linearnej, starali się jednak intuicyjnie prowadzić linie ku środkowi
obrazu. Często zbiegały się one na jego pionowej osi symetrii. Do osiągnięć mistrzów
niderlandzkich należy także zastosowanie perspektywy powietrznej. Zauważyli oni,
że powietrze wokół obiektów znajdujących się w znacznej odległości nabiera sinobłękitnego
koloru, i dlatego właśnie w tej tonacji je malowali, odejmując im jednocześnie wyrazistość
rysunku i nasycenie barwy. Ich prace cechowała głębia koloru, osiągnięta dzięki
dodawaniu oleju lnianego jako spoiwa do farb temperowych. Charakterystyczne było
malowanie scen na rewersach skrzydeł ołtarzowych w technice zwanej en grisaille. Taki sposób przedstawiania eksponował
biegłość artystów w posługiwaniu się modelunkiem światłocieniowym, a malowane
sceny miały wyglądać jak rzeźbione. Do najważniejszych ośrodków malarstwa w wieku
XV należały Bruksela, Gandawa, Brugia i Tournai
Jan van Eyck Zaślubiny Arnolfinich
to obraz
o niezwykle skomplikowanej symbolice,
ukazujący wnętrze kupieckiego domu.
Para przedstawiona została podczas
składania sobie przysięgi. Do czasów Soboru
Trydenckiego w XVI stuleciu zdarzało się,
że ślubów udzielano w domach, wystarczyła
obecność dwóch świadków. Na obrazie
van Eycka ich sylwetki dostrzec można
w lustrze. Co ciekawe, mężczyzna trzyma
dłoń kobiety lewą, a nie prawą ręką, jak było
to w zwyczaju podczas zawierania ślubu.
Z tego powodu niektórzy badacze twierdzą,
że scena przedstawia w istocie zaręczyny,
a nie zawarcie małżeństwa. Uwagę zwraca
kameralny charakter dzieła. Malarz
z niezwykłą precyzją odmalował szczegóły
wnętrza. Prawie każdy z przedstawionych
przedmiotów oprócz znaczenia dosłownego
niesie też symboliczne. Pies u stóp pary młodej
oznaczać może wierność, porzucone patynki,
czyli drewniane nakładki na materiałowe
obuwie – miejsce święte, w którym rozgrywa
się sakrament (Bóg nakazał zdjąć sandały
Mojżeszowi przed krzewem gorejącym),
a jedyna zapalona świeca w żyrandolu
– obecność Chrystusa. Obraz ten namalowany w roku 1434 to jeden z najsłynniejszych portretów w sztuce nie tylko XV wieku.
Zarazem jest to dzieło zagadka, którego rozszyfrowanie wymaga zarówno umiejętności wnikliwego
patrzenia, np. zrekonstruowanie niewidocznej na pierwszy rzut oka przestrzeni przed nowożeńcami
możliwe jest dzięki przedstawieniu w obrazie lustra, jak i odczytywania symboli odnoszących się do
sakramentu małżeństwa. Na uwagę zasługuje niezwykły blask barw, uzyskany poprzez wzbogacenie
farby temperowej domieszką oleju i zastosowanie laserunków. Obraz o wymiarach 60 x 82 cm
znajduje się w Galerii Narodowej w Londynie.
Jan van Eyck
był nadwornym malarzem
księcia burgundzkiego Filipa III Dobrego. W swoich dziełach często łączył motywy biblijne
z aktualnymi wątkami. Artysta wykonał również wiele wizerunków Madonny przedstawianej we wnętrzach
kościołów lub w komnatach. Na niektórych obrazach obok niej ukazani byli możni
fundatorzy. Van Eyck zasłynął też portretami, w których wiernie oddawał rysy twarzy modeli.
Nie unikał ukazywania fizycznych niedoskonałości i oznak upływającego czasu.
Jan van Eyck Madonna kanclerza Rolina
Obraz został namalowany ok. 1436 roku. Przedstawia Nicolasa Rolina – kanclerza księcia Burgundii
Filipa III Dobrego – który klęczy przed Madonną z Dzieciątkiem koronowaną przez anioła. Scena
rozgrywa się we wspaniałym wnętrzu architektonicznym otwierającym się potrójną arkadą (symbol
Trójcy Świętej) na rozległy pejzaż. Krajobraz widziany nieco z góry to typowy dla malarstwa Niderlandów
tzw. pejzaż kosmiczny. Po jego lewej stronie dostrzec można bogate miasto, a za nim winnice ciągnące
się aż do zboczy gór ukazanych w perspektywie powietrznej. To włości modlącego się kanclerza.
Po prawej stronie rozpościera się inny gród najeżony wieżami gotyckich kościołów. To niebiańska
Jeruzalem. Obie części pejzażu rozdziela rzeka, przez którą przerzucony jest most. Symbolizuje on ideę
modlitwy, pozwalającej na połączenie świata materialnego z duchowym. Kanclerz swoją wielkością
dorównuje rozmiarom Marii, jego twarz ma wyraźne rysy portretowe. Dzieło wykonane zostało
w technice olejno-temperowej. Obraz o wymiarach 62 x 66 cm znajduje się w Luwrze w Paryżu.
Rogier van der Weyden Zdjęcie z krzyża
Rogier van der Weyden Zdjęcie z krzyża
Obraz namalowany ok. 1435 roku to jedno z najbardziej
charakterystycznych dzieł tego malarza. Scena
rozgrywa się na złotym tle. Umieszczone
w narożach maswerki imitują gotycki ołtarz snycerski,
którego rzeźby „ożyły” przed oczyma wiernych.
W wąskiej przestrzeni wokół zdejmowanego z krzyża
ciała Chrystusa skupiło się dziewięć postaci. Obraz
emanuje dramatyzmem. Zgromadzeni w różny
sposób przeżywają żałobę. Maria
omdlewa, a układ jej ciała wiernie
odwzorowuje ułożenie ciała Syna.
W ten sposób artysta podkreślił
ideę compassio Marii. Maria
Magdalena w dramatycznym geście załamała dłonie. U stóp Jana Ewangelisty
zobrazowana została czaszka Adama. Ma
ona nie tylko pomóc w identyfikacji miejsca
kaźni (Golgota – góra czaszki), lecz także
ukazać rolę Chrystusa jako nowego Adama
– odkupiciela grzechów ludzkich. Z niezwykłą
precyzją malarz oddał detale stroju postaci.
Szczególną uwagę zwraca bogata brokatowa
szata Józefa z Arymatei, ozdobiona modnym
wówczas wzorem granatu. Obraz
namalowany został w technice
olejno-temperowej. Jego wymiary
to 2,62 x 2,20 m. Znajduje się
w Muzeum Narodowym Prado
w Madrycie
Rogier van der Weyden - Pokłon Trzech Króli
Obraz stanowi część centralną ołtarza Świętej Kolumby namalowanego ok. 1460 roku. Stajenka mająca
formę ruiny symbolizuje kres Starego Testamentu. Obok wznosi się gotycka świątynia nowej wiary
– symbol Nowego Testamentu. Interesującym szczegółem jest krucyfiks zawieszony na środkowym filarze
stajenki. Uzmysławia on, że wydarzenia z życia Chrystusa rozegrały się nie tylko w czasie historycznym,
ale przeżywane są wciąż na nowo w cyklu liturgicznym. Wymiary ołtarza to 1,53 x 1,38 m. Został on
namalowany w technice olejno-temperowej. Znajduje się w Starej Pinakotece w Monachium w Niemczech.
Rogier van der Weyden
Najważniejszym malarzem kolejnego pokolenia był Rogier van der Weyden. Jego
twórczość łączy się z Brukselą. Artysta niewątpliwie znał dorobek warsztatu Mistrza
z Flémalle i van Eycka, o czym świadczy choćby tło jego obrazu Święty Łukasz malujący
Madonnę nawiązujące do drugiego planu Madonny kanclerza Rolina van Eycka. Zasłynął
przede wszystkim obrazami religijnymi, takimi jak Zdjęcie z krzyża, Pokłon Trzech Króli
czy Sąd Ostateczny, które to dzieło ufundował kanclerz Rolin dla hospicjum w Beaune.
W porównaniu z malarstwem van Eycka dzieła van der Weydena zdradzają mniejsze
zainteresowanie otaczającym światem, za to cechuje je fascynacja stanami emocjonalnymi przedstawionych postaci. Ekspresja i surowa powaga bliższe są zdecydowanie stylistyce
gotyku. Owalne twarze postaci kobiecych przykuwają uwagę subtelną urodą. Fałdy szat na
jego obrazach łamią się twardo, często ich brzegi unoszą się w powietrzu niczym porwane
podmuchem wiatru. Artysta nie unikał wątków aktualnych – wizerunek jednego z trzech
władców w środkowej części tryptyku ołtarzowego Pokłon Trzech Króli to prawdopodobnie
portret księcia burgundzkiego Karola Śmiałego.
Hans Memling Sąd Ostateczny
Powstał ok. 1470 roku. Na otwartych skrzydłach tryptyku rozgrywa się scena
Sądu. Kwatera centralna ukazuje w górnej strefie Chrystusa Kosmokratora zasiadającego na tęczy
(starotestamentowy znak przymierza Boga z ludźmi), otoczonego przez apostołów oraz Marię i Jana
Chrzciciela, z którymi współtworzy scenę Deesis. Po prawej stronie Chrystusa przedstawiona została
lilia, znak niewinności, po lewej – miecz ognisty, symbol nieuchronnej kary. W dolnej strefie, na osi symetrii obrazu, Memling namalował archanioła Michała w zbroi, który waży dusze. Zbawieni udają
się do raju wyobrażonego na lewym skrzydle, potępionych diabły zaganiają do piekła widocznego
na skrzydle prawym. Za archaniołem rozgrywa się scena Psychomachii – anioł i diabeł walczą o duszę
zmarłego. Anioły w górnej części kwatery trzymają arma passionis,
a przedstawione poniżej Chrystusa dmą w trąby, żeby zbudzić ludzi na Sąd. Brama raju ma formę
portalu gotyckiego kościoła. Zbawionych witają św. Piotr i rzesze aniołów, którzy muzykują
lub odziewają dusze w nowe szaty łaski. Do miasta zbawionych wiodą kryształowe schody, u stóp
których widnieją kwiaty i drogie kamienie. Potępieni w piekle spadają w ognistą przepaść.
W przedstawieniach niektórych z nich doszukać się można przyczyn ich potępienia, np. związana
ze sobą para unoszona przez diabła pokutuje prawdopodobnie za cudzołóstwo. Zarówno wśród
zbawionych, jak i między potępionymi zauważyć można mężczyzn i kobiety, ludzi świeckich
i duchownych, młodych i starych. Aby ukazać powszechny wymiar zbawienia, w orszaku wstępujących
do raju artysta przedstawił również ciemnoskórego. Ikonografia ołtarza w dużej mierze zaczerpnięta
została z dzieła Rogiera van der Weydena podejmującego ten sam temat. Obraz namalowany jest
w technice olejno-temperowej. Część centralna ma 1,81 x 2,42 m, tryptyk otwarty 3,62 x 2,42 m.
Hans Memling
Malarstwo Memlinga cechują: czysty, harmonijny koloryt, miękki modelunek,
szczegółowa symbolika i wyraźniejsza niż u jego poprzedników idealizacja.
Hugo van der Goes
Dzieła tego malarza cechuje dramatyzm. Rysunek
opiera się na dynamicznej, niespokojnej linii, a barwy silnie ze sobą kontrastują.
Hugo van der Goes, centralna część Tryptyku Portinarich
Ołtarz przedstawia Boże Narodzenie w wywiedzionej z wizji św. Brygidy formule Adoracji Dzieciątka.
Mały Chrystus na znak pokory ułożony został na ziemi, a Maria, aniołowie w szatach liturgicznych
i pasterze klęczą wokół niego. Widoczne na pierwszym planie kłosy zboża i naczynie zdobione
motywem winogron nasuwają myśli o niebiańskiej liturgii, podczas której jednocześnie Słowo staje
się Ciałem, a Ciało chlebem. Porzucona patynka to ewidentne odniesienie do malarstwa van Eycka.
Część centralna ma 3,04 x 2,53 m, cały tryptyk – 5,68 x 2,53 m – namalowany został w technice
olejno-temperowej ok. 1479 roku. Dzieło znajduje się we florenckiej Galerii Uffizi we Włoszech.
