architektura Flashcards
geneza sztuki gotyku
Gotycka architektura narodziła się
pod koniec pierwszej połowy wieku XII
we francuskim regionie Île-de-France.
Niektórzy badacze upatrują genezy gotyku
w rozwiązaniach czysto konstrukcyjnych.
Inni z kolei (np. Otto von Simson, autor
Katedry gotyckiej z 1956 r.) przyjmują, że
u jej podłoża leży, podobnie jak w powstaniu
sztuki bizantyńskiej, filozofia neoplatońska.
anonimowość architektów okresu gotyku
Nie wszyscy tworzący w okresie gotyku
architekci – wbrew powszechnemu mniemaniu
– byli anonimowi. Nazwiska niektórych z nich
pojawiły się w kronikach, inni zaś umieszczali
podpisy na stworzonych przez siebie dziełach
(np. w labiryntach posadzkowych francuskich
katedr). Wiele informacji o warsztacie pracy
średniowiecznego architekta i źródłach jego
inspiracji przynosi szkicownik Villarda
de Honnecourt, który podróżując po
średniowiecznej Europie, rysował plany i detale
architektoniczne oglądanych budowli.
konstrukcja szkieletowa oparta na
systemie filarowo-przyporowym
Wertykalizm gotyckich świątyń i ich przesycenie światłem możliwe
były jedynie dzięki zastosowaniu konstrukcji szkieletowej opartej na
systemie filarowo-przyporowym. Wewnątrz kościoła ciężar sklepienia
i dachu dźwigały filary, rzadziej kolumny. Część tego ciężaru przenoszona
była w kościołach bazylikowych za pomocą żeber sklepiennych i łuków
odporowych na przypory dostawione do zewnętrznych ścian świątyni.
System ten umożliwiał odciążenie ściany i przeprucie jej wielkimi otworami,
w które wstawiono okna.
łuk ostry w stylu gotyckim
Smukłość i niezwykłą wysokość kościoły gotyckie
zawdzięczają zastosowaniu łuku ostrego, który umożliwił konstruowanie
sklepień krzyżowo-żebrowych nad przestrzeniami prostokątnymi
i zmniejszył siłę rozporu sklepienia – w porównaniu ze sklepieniami
opartymi na łuku pełnym.
sklepienia gotyckie
Podstawowym typem sklepienia gotyckiego
stało się więc krzyżowo-żebrowe. Na jego bazie rozwinęły się kolejne
typy sklepień, m.in.: wachlarzowe, palmowe, sieciowe, gwiaździste,
kryształowe i trójpromienne
zworniki
Na przecięciu żeber sklepiennych zastosowano zworniki, czyli szczytowe
klińce, które były bogato dekorowane rzeźbiarsko
przynależność budowli do sztuki gotyckiej
W budowli gotyckiej musi nastąpić połączenie trzech elementów:
konstrukcji szkieletowej, łuku ostrego i sklepienia opartego na żebrach.
plany kościołów gotyckich
Najbardziej rozpowszechniony w Europie
plan kościoła gotyckiego to krzyż łaciński.
Budowle mają zwykle jedną lub trzy
nawy. Zdecydowanie rzadziej zdarzają
się świątynie pięcionawowe, m.in. katedry
w Paryżu, Kolonii, Mediolanie. Tylko jedna
gotycka świątynia – katedra w Antwerpii
– ma aż siedem naw. W dojrzałym gotyku
czasem rezygnowano z transeptu, wznosząc
budowle na planie prostokątnym z wyraźnie
wydzielonym prezbiterium. W Europie Środkowej i Północnej
pojawiały się zarówno prostokątne, jak
i wieloboczne zamknięcia chóru wschodniego.
Przęsła w nawie głównej w architekturze
dojrzałego gotyku miały kształt prostokąta.
Dominował system przechodzący,
w którym jednemu prostokątnemu przęsłu
nawy głównej odpowiadało po jednym
przęśle w każdej z naw bocznych
wrażenie spójności przestrzeni wewnętrznej budowli gotyckich
Początkowo dominowały układy bazylikowe. Bryła świątyń była wertykalna. Wrażenie
strzelistości budowli wzmagają: liczne akcenty pionowe, takie jak regularnie rozmieszczone
przypory, wieże z iglicami, pinakle (fiale) czy wimpergi. Charakterystycznym elementem gotyckiej świątyni były wieże.
system przechodzący
w którym jednemu prostokątnemu przęsłu
nawy głównej odpowiadało po jednym
przęśle w każdej z naw bocznych
Wimperga
dekoracyjne wykończenie w kształcie wysokiego trójkąta, wieńczące szczyt portalu albo ostrołuk okna
pinakle (fiale)
zwieńczenia elementów architektonicznych mające kształt stożka
lub ostrosłupa
Iglica
zwieńczenie wieży lub hełmu w formie wysmukłego ostrosłupa lub stożka
Kampanila
dzwonnica kościelna charakterystyczna dla architektury włoskiej, wyodrębniona z bryły kościoła i budowana obok niej
dekoracje w stylu gotyckim
Styl gotycki wytworzył liczne i zróżnicowane formy dekoracji. Okna wypełnione były
wielobarwnymi witrażami z przewagą czerwieni i błękitu oraz kamiennymi lub ceglanymi
dekoracjami, zwanymi maswerkami, które wykorzystywano także do dekoracji wimperg,
murów, a nawet ołtarzy gotyckich. W takiej formie nazywane były one maswerkami
ślepymi. Pierwsze maswerki miały formy geometryczne, z czasem tworzono bardziej
dekoracyjne. Portale wciąż były dekorowane rzeźbiarskimi tympanonami, popularne stały się
również rzeźby w ościeżach. Na szczycie wimperg, iglic i pinakli umieszczano kwiatony zdobione czołgankami. Na ścianach występowało laskowanie. W fasadach
budowli pojawiały się także blendy. Zakończenia rynien przyjmowały
często formy zoomorficzne i nazywane były rzygaczami. Wewnątrz kościoła do filarów niekiedy przylegały kolumienki zwane służkami. W elewacji wewnętrznej empory zastąpione
zostały płytszymi od nich, stworzonymi w grubości muru galeriami triforialnymi otwartymi
ku środkowi budowli i często przeszklonymi z zewnątrz.
Maswerk
dekoracyjny, geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, przeźrocza, rozety itp. Występuje także jako dekoracja ścian, murów, wimperg, blend - taki element jest nazywany ślepym maswerkiem
kwiaton
detal architektoniczny w kształcie kwiatu o rozłożonych pączkach w otoczeniu zazwyczaj czterech liści na kilku poziomach
Żabka (także czołganka)
kamienna narożna ozdoba w kształcie zwiniętego
liścia lub pąka
laskowanie
Pionowe podziały elewacji przeprowadzone za
pomocą cienkich kamiennych lub ceglanych listew
blendy
ślepe okna
Rzygacz, inaczej gargulec
dekoracyjne zakończenie rynny dachowej
Służka
pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru
Triforium
Podzielone na trzy części okno lub przeźrocze.
W romańskiej i gotyckiej architekturze sakralnej galeryjka mieszcząca się wewnątrz kościoła, w grubości muru (w przeciwieństwie do empory). Korytarzyk ten biegnie między strefą okien (clerestorium) i strefą arkad, w nawie głównej, prezbiterium i transepcie. Otwarty jest do wnętrza przegrodą z trójdzielnych arkadek. Rząd arkadek bywał także pozbawiony galeryjki i prześwietlony oknami w murze zewnętrznym. Pozbawiony zarówno galeryjki, jak i okien, tworzy tzw. ślepe triforium
rozeta
okrągły otwór okienny wypełniony witrażem i ornamentem maswerkowym, umieszczony nad głównym portalem kościoła lub w szczycie budynku
Filary otoczone służkami
noszą nazwę wiązkowych.
gotyk redukcyjny
W ceglanej architekturze Niemiec, północnej
Polski i krajów skandynawskich rozwinął
się gotyk redukcyjny, charakteryzujący się
uproszczeniem planów, bryły (np. rezygnowano
z triforiów) i dekoracji. Wznoszone wówczas
świątynie miały częściej niż na południu
Europy układ halowy, to znaczy, że ich nawy
osiągały jednakową wysokość, a światło do
nawy głównej wpadało poprzez doświetlone
ogromnymi oknami nawy boczne.
symbolika katedry gotyckiej
Katedra gotycka miała być zarówno symbolicznym obrazem uniwersum, jak
i zapowiedzią niebiańskiej Jeruzalem. Zatem jej struktura kryje w sobie wiele znaczeń.
Zakładano, że kierunek pionowy powinien skłaniać wiernych do myślenia o rzeczywistości
transcendentnej. Wielobarwne refleksy światła padającego przez witraże kojarzyły się
z drogimi kamieniami, które zgodnie z opisem zawartym w Apokalipsie św. Jana miały
stanowić budulec niebiańskiego miasta. Trzy portale francuskich katedr umieszczone od
zachodu symbolizowały Trójcę Świętą. Plan krzyża łacińskiego nawiązywał do narzędzia
męki Chrystusa. Jeśli przyjmie się taką interpretację planu, ołtarz główny stoi w miejscu
głowy Chrystusa. Filary nawy przypominać miały apostołów, na których barkach wspiera
się Kościół. Obecność Boga w kościele obrazowana była przez światło wpadające oknami.
Cztery ramiona krzyża symbolizowały cztery strony świata, na które rozciągała się
misja ewangelizacji.
Podobnie jak w czasach romańskich prezbiteria świątyń gotyckich kierowane były na wschód.
Pośrodku nawy głównej w niektórych katedrach, np. w Chartres
i Amiens, w posadzce układano kolisty lub oktagonalny labirynt.
Służył on duchowemu
pielgrzymowaniu ku Ziemi Świętej, a zarazem ku niebiańskiej Jerozolimie i zbawieniu.
