rzeźba w polsce Flashcards
Początki rzeźby gotyckiej w Polsce
związane są przede wszystkim z kamiennymi dekoracjami
kościołów Śląska, a także Małopolski i Wielkopolski.
Polskie nagrobki gotyckie
Nagrobki
książąt wrocławskich i opolskich powstawały często pod wyraźnym wpływem warsztatu
Parlerów z Pragi. Polskie nagrobki królewskie składały się z tumby, którą obiegały fryzy ukazujące postacie opłakujące
zmarłego. Na tumbie umieszczona była rzeźba przedstawiająca zmarłego, często w towarzystwie
zwierząt (lew, smok) o znaczeniu symbolicznym. Nad tumbą wznosił się baldachim
obrazujący zarówno ziemski majestat władcy, jak i niebo oczekujące na jego duszę.
Nagrobek Kazimierza III Wielkiego
Tumba i kolumny nagrobka, który powstał w drugiej połowie XIV stulecia, wykonane
zostały z czerwonego marmuru, baldachim z piaskowca. Postać króla ukazano w stroju
koronacyjnym, jego biodra opasane są pasem o ogniwach w kształcie budowli, co stanowić
ma aluzję do roli tego władcy jako inspiratora powstania licznych dzieł architektury. Twarz
króla nie zdradza żadnych emocji, monarcha zdaje się spać snem wiecznym. Włosy zmarłego
uformowano w charakterystyczne spiralne pukle, co łączy rzeźbę z nurtem dworskim
rzeźby XIV wieku
nurty dworski i mistyczny rzeźby gotyku w polsce
W wieku XIV, szczególnie na terenach Śląska i Pomorza, zaczęły pojawiać się rzeźby
drewniane reprezentujące nurty dworski i mistyczny. Przykładem nurtu dworskiego
były Madonny na lwach, np. Madonna ze Skarbimierza, nurtu mistycznego Pietà
z Lubiąża i krucyfiks mistyczny pochodzący z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu.
Krucyfiks mistyczny z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu
Rzeźba wykonana została w połowie XIV wieku
z drewna i polichromowana. Z czasów
średniowiecza zachowała się jedynie postać, sam
krzyż jest późniejszą rekonstrukcją. Układ rąk
Chrystusa wskazuje jednak, że pierwotnie musiał
on wisieć na tzw. krzyżu widlastym. Skrzepy wokół ran na ciele Chrystusa
układają się w kształt winnych gron, a wyraźnie
zaznaczające się nabrzmiałe żyły uzyskano poprzez
zastosowanie sznurów pokrytych polichromią.
Drobno sfałdowane perizonium „okleja” uda
Chrystusa i w dwu symetrycznych kaskadowych
festonach opada z jego bioder. Symetrię
kompozycji dzieła przełamuje wyraźne opuszczenie
głowy Jezusa na prawą stronę. Krucyfiks
pochodzący z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu
ma 1,78 m wysokości i znajduje się
w Muzeum Narodowym w Warszawie.
krzyż widlasty
odnosi
się symbolicznie do idei rajskiego drzewa poznania
dobra i zła
Madonna ze Skarbimierza
Rzeźba pochodząca z ok. 1360 roku
przedstawia triumf Marii zasiadającej na lwim
tronie otoczonej przez anioły. Rzeźba ta, należąca
do nurtu dworskiego,
jest przykładem
Madonny na lwach,
konwencji stylowej,
której źródeł upatrywać
należy w sztuce
czeskiej. Uwagę
zwraca idealizacja
twarzy Marii otoczonej
charakterystycznymi
dla rzeźb tego nurtu
lokami. Rzeźba
o wysokości 98 cm znajduje się w Muzeum
Narodowym we Wrocławiu.
ambiwalentny symbol,
czyli zarówno negatywny, jak i niosący
pewne treści pozytywne
Pietà z Lubiąża
Rzeźba wykonana została ok. 1360 roku
z drewna lipowego i polichromowana.
Ma 1,81 m wysokości. Dzieło to reprezentuje
nurt mistyczny, należy do grupy rzeźb
znanych w kulturze niemieckiej ukazujących
ciało Chrystusa w tzw. układzie schodkowym.
Anonimowy artysta był więc prawdopodobnie wykształcony
w kręgu sztuki nadreńskiej. Na obliczu Matki Boskiej,
zgodnie z ideą compassio, rysuje się wyraz głębokiego bólu.
Maria spogląda na martwego Syna spoczywającego
na jej kolanach. Prawą ręką podtrzymuje nienaturalnie
wychudłe ciało. Zwraca uwagę uwydatnienie kości
żebrowych i lepromów układających się w formę
winogron (aluzja do Eucharystii). Widoczny jest
doloryzm, który miał na celu pogłębienie wrażliwości
na pasję Chrystusową. Fałdy szat postaci – sukni
Marii oraz perizonium Chrystusa – układają
się w miękkie dekoracyjne formy. Tworzy to
wyraźny kontrast z ekspresją twarzy i ciał figur.
Dzieło pierwotnie było w kościele cystersów
w Lubiążu na Dolnym Śląsku, obecnie
znajduje się w Muzeum Narodowym
w Warszawie
Compassio Mariae
udział Maryi w cierpieniach Syna
Perizonium
drapowana opaska bioder ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa
Madonna z Dzieciątkiem z warsztatu Parlerów
Uwagę zwracają owal
twarzy Madonny i jej wydatne kości policzkowe. To cechy typowe dla tego
warsztatu. Bryła rzeźby jest zwarta. Jej plastyczność podkreśla szata opadająca
masywnymi, niemal pionowymi fałdami. Przestrzenność drapowania materii
znacznie odbiega od graficznych fałd szat typowych dla Madonn na lwach.
Rzeźba wykonana została w wapieniu ok. 1375 roku i polichromowana,
ma 1,17 m wysokości. Znajduje się w warszawskim Muzeum Narodowym
rzeźby w stylu międzynarodowym gotyku w Polsce
Na przełomie wieków XIV i XV na Śląsku i Pomorzu zaczęły
powstawać rzeźby w stylu międzynarodowym. Tendencja ta
oddziałała później też na inne tereny obecnej Polski. Wyrzeźbiono
wówczas m.in. Piękne Madonny z Torunia, Wrocławia i Gdańska.
Mimo łączących je podobieństw w zakresie układu ciała pokazanego
w pozie kontrapostu, idealizacji twarzy i zbliżonego sposobu
fałdowania szat nie są one dziełami jednego twórcy. Niektóre z tych
rzeźb przywieziono prawdopodobnie z Pragi bądź wykonane zostały
na miejscu przez mistrzów czeskich. Piękne Madonny rzeźbiono przede
wszystkim z kamienia. Powstała także grupa rzeźb drewnianych wyraźnie nawiązujących do tej konwencji stylowej. Przykładem takiego dzieła jest Madonna
z Krużlowej, którą od typowych Pięknych Madonn odróżnia to, że nie jest rzeźbą pełną
– nie ma opracowanej partii tylnej.
Rzeźba stylu łamanych szat gotyku w Polsce
pojawiła się wraz z przybyciem do Krakowa Wita
Stwosza w 1477 roku i wykonaniem przez niego ołtarza mariackiego. Styl Stwosza, charakteryzujący się realizmem detalu, ekspresją i dynamicznymi
układami łamanych fałd szat, zainspirował licznych artystów nie tylko Małopolski, ale
też Śląska, o czym świadczy m.in. twórczość wrocławskiego rzeźbiarza Jakuba Beinharta. Styl łamanych szat był także popularny w rzeźbie Pomorza. Za najistotniejszego
przedstawiciela tego nurtu w Gdańsku uważa się Mistrza Pawła. Styl Wita Stwosza wpłynął także
na dzieła złotników, świadczą
o tym m.in. reliefy zdobiące
relikwiarz – ośmioboczną puszkę
na głowę św. Stanisława wykonaną
przez Marcina Marcińca.
Madonna z Krużlowej
Rzeźba ta powstała z drewna na początku
XV wieku. Jest to przykład figury o przeznaczeniu
kultowym zdobiącej niegdyś wnętrze kościoła.
Marię ukazano jako zwyczajną matkę, która
spogląda na Dzieciątko i pieści jego stopę. Jej
szata oraz diadem wskazują jednak na królewską
godność. Polichromowana rzeźba o wysokości
1,19 m, zwana też Piękną Madonną z Krużlowej,
znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie
Piękna Madonna z Wrocławia
Rzeźbę datuje się na lata dziewięćdziesiąte
XIV wieku. Dzieło wykonane w Pradze
z kamienia powszechnie uważane jest za jeden
z najbardziej reprezentatywnych przykładów
stylu Pięknych Madonn. Uwagę zwracają
liryczne spojrzenie matki w stronę Dzieciątka
oraz bogactwo miękko drapowanych fałd
przyjmujących formy kaskadowe i agrafowe.
Wyraźnie zaakcentowano motyw jabłka, które
zapowiada rolę Chrystusa jako odkupiciela
grzechów. Pochodząca z Wrocławia rzeźba,
która ma 1,13 m wysokości, obecnie znajduje
się w Muzeum Narodowym w Warszawie
Marcin Marciniec, relikwiarz
puszkowy na głowę
św. Stanisława
Dzieło ze złota i drogich
kamieni z fundacji królowej
Elżbiety Rakuszanki powstało
na początku XVI wieku.
Na bocznych ściankach
relikwiarza przedstawiono
rzeźbione sceny z życia
św. Stanisława.
